PANYENGU yo Ayisirayeli ŵenga pafupi kuyambuka Msinji wa Yorodani kuluta mucharu cho Yehova wanguŵalayizga, kunguŵaziya alendu. Alendu yaŵa ŵenga anthukazi a ku Mowabu. Yiwu angudaniya Ayisirayeli ku phwandu. Ayisirayeli atenere kuti anguwona kuti uwu wenga mwaŵi ukulu kweniso wapade. Yenga nkhani yakukondwesa ukongwa kusaniya mabwezi nganyaki, kuvina kweniso kurya chakurya chakunowa. Chinanga kuti midawuku kweniso fundu zo anthukazi yaŵa ayendiyanga zapambananga ndi Marangu ngo Chiuta wangupaska Ayisirayeli, kweni anthulumi anyaki Achiyisirayeli atenere kuti aŵanaŵananga kuti: ‘Tamuchita vinthu mwakuphwere. Tiziŵa cho ntchamampha ndipuso cho ntchiheni.’

 Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitika? Bayibolu likamba kuti: “Yiwu angwamba kuchita ureŵi ndi ŵana anthukazi a ku Mowabu.” Anthukazi yaŵa akhumbanga kuti Ayisirayeli asopengi achiuta aboza. Ndipu ndivu anthulumi Achiyisirayeli anguchita! Mphakuvwika kuti ‘Yehova wanguŵakwiyiya Ayisirayeli.’​—Maŵe. 25:1-3.

Ayisirayeli yaŵa anguchita vinthu viŵi viheni: Angugwadiya achiuta aboza ndipuso anguchita ureŵi. Ŵanthu anandi angufwa chifukwa angumuvwiya cha Chiuta. (Chitu. 20:4, 5, 14; Mara. 13:6-9) Kumbi ntchinthu wuli cho chenga chakuchitiska chitima ukongwa pa nkhani iyi? Yenga nyengu yo vinthu ivi vinguchitikiya. Anthulumi yaŵa akalekengi kuswa Marangu ngaku Chiuta, Ayisirayeli anandi atingi ayambukengi Msinji wa Yorodani ndi kusere mucharu cho Chiuta wanguŵalayizga.​—Maŵe. 25:5, 9.

Pakukamba vo vinguchitika pa nyengu iyi, wakutumika Paulo wanguti: “Vinthu venivi vinguŵachitikiya kuti vije vakuwoniyapu ndipu vikulembeka kuti vititcheŵeski, isi umaliru wa mugonezi watifikiya.” (1 Akori. 10:7-11) Tikayika cha kuti Satana wangukondwa ukongwa kuti Ayisirayeli anyaki anguchita ubudi ukulu ndipu angutondeka kusere mucharu cho Chiuta wanguŵalayizga. Tingachita umampha ukongwa kuvwiya ulongozgi wenuwu chifukwa tiziŵa kuti Satana wakhumba kuti tizitondeki kusere mucharu chifya cho Chiuta wakulayizga.

Kuti Satana wawonji Akhristu, wagwiriskiya ntchitu nthowa zo waziŵa kuti zawonjapu ŵanthu anandi kuvuli. Nge mo tawone kali, mu nyengu ya Ayisirayeli wangugwiriskiya ntchitu ureŵi. Mazuŵa nganu napu, ureŵi ntchiŵana chakofya ukongwa. Nthowa yimoza yo tingawiriya mu chiŵana chenichi, nkhuwonere pamwenga kuŵerenga vinthu vakusikuwa.

Mazuŵa nganu, munthu wangawonere vinthu vakusikuwa kwambula anyaki kuziŵa. Kali, kuti munthu wawonere vinthu vakusikuwa wakhumbikanga kuluta kumalu ngakuwoneriyaku mavidiyo pamwenga walutanga kusitoru kuti wakaguli mabuku nga nkhani zakusikuwa. Ŵanthu anandi alutanga cha kumalu ngenanga chifukwa cha soni. Kweni sonu ŵanthu angawona vinthu venivi pa intaneti kwekosi ko angaŵa, kwali nkhuntchitu pamwenga mugalimotu. Ndipu muvyaru vinandi ŵanthu angaŵerenga pamwenga kuwonere vinthu vakusikuwa ŵe munyumba yawu.

Kweniso mafoni ndi matabuleti ngachitiska kuti ŵanthu awonengi vinthu vakusikuwa kwambula kusuzga. Asani ŵanthu atenda pasi mumsewu, akwera basi pamwenga sitima angawona vithuzi vakusikuwa pa foni pamwenga pa tabuleti yawu.

Chifukwa chakuti munthu wangawonere vinthu vakusikuwa kwambula kusuzga ndipu ŵanthu angaziŵa cha kuti ndivu wachita, anandi akumana ndi masuzgu chifukwa chakuwonere vinthu venivi. Ŵanthu anandi wo awonere vinthu vakusikuwa nthengwa zawu zimala, atijilengesa kweniso njuŵi yawu yitiŵasuzga. Kweni chakupaska chitima ukongwa ntchakuti ananga ubwezi wawu ndi Chiuta. Mwaviyo, ndi boza cha kukamba kuti munthu wavuna vo wamija asani wawonere vinthu vakusikuwa. Kanandi ŵanthu wo achita viyo njuŵi yitiŵasuzga ukongwa. Asani pajumpha nyengu, njuŵi yingaleka kuŵasuzga kweni masuzgu ngo munthu wakumana nangu chifukwa cha kuwonere vinthu venivi ngangaja kwanyengu yitali.

Kweni titenere kuziŵa kuti Yehova watitivikiliya ku chiŵana chaku Satana chenichi. Asani tikhumba kuti Yehova wativikiliyi, titenere kuchita vo anthulumi Achiyisirayeli angutondeka kuchita. Tikhumbika ‘kumuvwiya.’ (Chitu. 19:5) Titenere kuziŵa kuti Yehova watinkha ukongwa kuwonere vinthu vakusikuwa. Ntchifukwa wuli tikamba viyo?

Ŵanaŵaniyani fundu iyi: Marangu ngo Chiuta wangupaska Ayisirayeli ngenga ngakupambana ndi nga amitundu yinyaki. Marangu yanga ngenga nge mpanda, ndipu ngavikiliyanga Ayisirayeli ku vinthu viheni vo ŵanthu amitundu yinyaki achitanga. (Mara. 4:6-8) Marangu ngenanga ngalongoriyanga limu kuti Yehova watinkha ureŵi.

Yehova wangukambiya Ayisirayeli vinthu viheni vo ŵanthu amitundu yinyaki achitanga ndipu  pavuli paki wanguti: “Mungachitanga cha vinthu vo achita ŵanthu a mucharu cha Kanani, ko ndiluta namwi. . . . Charu chawu chafipiskika ndipu ndilangengi ŵanthu a mucharu cho chifukwa cha kunanga kwawu.” Mu masu mwaku Chiuta wakupaturika wa Ayisirayeli, vinthu viheni vo Akanani achitanga venga vaukazuzi ukongwa mwakuti charu chingufipiskika.​—Ŵale. 18:3, 25.

Chinanga kuti Yehova wangulanga Akanani, kweni mitundu yinyaki yinguleka cha kuchita ureŵi. Pati pajumpha vyaka 1,500, Paulo wangukamba kuti Akhristu ajanga pakati pa ŵanthu wo ‘alekanga kuziŵa mijalidu yamampha.’ Yiwu ‘ajiperekanga kuchita jalidu liheni mwambula soni, kuti awunukiyengi ukazuzi wamtundu wewosi.’ (Aefe. 4:17-19) Mazuŵa nganu napu, ŵanthu anandi awunukiya kuchita vinthu viheni. Chinanga kuti vinthu vakusikuwa ve peposi, Akhristu auneneska atenere kuyesesa kukhwecha kuwonere vinthu venivi.

Ŵanthu wo awonere vinthu vakusikuwa atimuyuyuwa ukongwa Chiuta. Iyu wakulenga ŵanthu mu chikozgu chaki ndipu wakutipaska zeru zakuziŵiya chamampha ndi chiheni. Chiuta wakuchita umampha kutipaska marangu ngakukwaskana ndi kugonana. Iyu wakhumba kuti ŵanthu akutorana pe ndiwu agonanengi. (Chiya. 1:26-28; Nthanthi 5:18, 19) Kumbi ŵanthu wo apanga vithuzi, mabuku pamwenga mavidiyo ngakusikuwa achitanji? Ayuyuwa Chiuta ndipuso marangu ngaki. Mwaviyo, Chiuta wazamuyeruzga wo aleka kulondo fundu zaki chifukwa chakupanga vinthu vo vichitiska ŵanthu kuchita vinthu viheni.​—Aro. 1:24-27.

Kweni wuli pakukamba za ŵanthu wo aŵerenga pamwenga kuwonere vinthu vakusikuwa? Anyaki angaŵanaŵana kuti mbuheni cha kuchita viyo. Kweni yiwu akoliyana ndi ŵanthu wo ayuyuwa fundu zaku Yehova. Panyaki pakwamba aziŵanga cha kuti akoliyana ndi ŵanthu ŵenaŵa. Kweni Bayibolu lilongore limu kuti ŵanthu wo asopa Chiuta mwauneneska atenere kutinkha kuwonere pamwenga kuŵerenga vinthu vakusikuwa. Ilu likamba kuti: “Tinkhani chiheni, ndipu yanjani chamampha.”​—Amosi 5:15.

Chinanga angaŵa ŵanthu wo akhumba cha kuwonere vinthu vakusikuwa, vingaŵasuzga kuchita viyo. Tosi te akubuda ndipu tikhumbika kufwiyapu kuti tilimbani ndi makhumbiru ngaheni ngakugonana. Kweniso chifukwa cha mtima widu wakunyenga,  tingajigowoke ndi kuŵanaŵana kuti palivi suzgu lelosi asani tingawonere vinthu vakusikuwa. (Yere. 17:9) Kweni Akhristu anandi awinapu nkhondu yeniyi. Kuziŵa venivi kungakuwovyani kugomezga kuti namwi mungafiska kuleka kuwonere vinthu vakusikuwa. Wonani mo Mazu ngaku Chiuta ngangakuwovyiyani kuti muleki kuwonere pamwenga kuŵerenga vinthu venivi.

Nge mo takambiyapu kali, Ayisirayeli anandi anguzomereza kuti makhumbiru ngaheni ngaŵalandizgi. Venivi vingachitika so mazuŵa nganu. Yakobe yo wenga mvurwa waku Yesu wangukamba kuti: “Munthu weyosi . . . wakopeka ndipuso wanyengeka ndi khumbiru la mweneku. Sonu asani khumbiru lame nthumbu, libala ubudi.” (Yako. 1:14, 15) Asani khumbiru liheni lakuwa mumtima wa munthu, iyu wangachita nadi vinthu viheni. Mwaviyo, tikhumbika cha kuŵanaŵana vakugonana.

Asani nyengu zosi muŵanaŵana vinthu viheni, mutenere kuchitapu kanthu mwaluŵi. Yesu wangukamba kuti: “Sonu asani janja laku pamwenga phazi laku litikuguŵiska lidumuwi ndi kulitaya kutali. . . . Ndipuso asani jisu laku litikuguŵiska likolowo ndi kulitaya kutali.” (Mate. 18:8, 9) Yapa, Yesu wang’anamuwanga kuti tijidumuwengi viŵaru cha. Kweni wang’anamuwanga ŵaka kuti tikhumbika kuziŵa vinthu vo vititichitiska kuti tiŵanaŵanengi viheni ndi kuchitapu kanthu. Kumbi tingagwiriskiya wuli ntchitu ulongozgi uwu pa nkhani ya kuwonere pamwenga kuŵerenga vinthu vakusikuwa?

Asani mwawona vinthu vakusikuwa lekani kuŵanaŵana kuti ‘palivi cho chingachitika.’ Kweni mutenere kulereska kumphepeti nyengu yeniyo. Mukhumbika so kujala kompyuta, foni, tabuleti pamwenga TV nyengu yeniyo ndi kwamba kuŵanaŵaniya vinthu vinyaki vamampha. Venivi vingakuwovyani kuti yimwi ndimwi mulamuliyengi maŵanaŵanu nginu mumalu mwakuti makhumbiru ngaheni ndingu ngakulamuliyeningi.

Wuli asani mukuleka kuwonere pamwenga kuŵerenga vinthu vakusikuwa kweni nyengu zinyaki vitikuziyani mbwenu mu mutu? Pangajumpha  nyengu yitali kuti munthu waluwi vithuzi vakusikuwa. Vithuzi venivi vingaza mwamabuchibuchi. Asani ivi vachitika, mungakhumba kuchita chinthu chinyaki chambula kwenere nge kuseŵeresa nkhuli. Mwaviyo, mutenere kuja masu chifukwa maŵanaŵanu yanga ngangaza nyengu yeyosi ndipu mukhumbika kunozgeka kuti mumalani nangu.

Mutenere kusimikiza mtima kuti maŵanaŵanu nginu ndi vakuchita vinu vikoliyanengi ndi khumbu laku Chiuta. Mujengi nge wakutumika Paulo yo wakhumbisiskanga ‘kupuma liŵavu laki ndi kulilongozga nge kapolu.’ (1 Akori. 9:27) Mungazomerezanga cha kuti muje kapolu wa makhumbiru ngaheni. Mutenere ‘kusambuka mwakusintha maŵanaŵanu nginu, kuti muziŵi khumbu laku Chiuta lamampha, lakuzomerezeka kweniso lakufikapu.’ (Aro. 12:2) Kumbukani kuti munthu wakondwa asani maŵanaŵanu ndi vakuchita vaki, vikoliyana ndi khumbu laku Chiuta mumalu mwakuchita vo liŵavu laki likhumba.

Muyesesengi kuloŵeza malemba. Muŵanaŵaniyengi malemba ngenanga asani maŵanaŵanu ngaheni ngakuziyani. Malemba nge Sumu 119:37; Yesaya 52:11; Mateyu 5:28; Aefeso 5:3; Akolose 3:5; 1 Atesalonika 4:4-8, ngangakuwovyani kuti muwonengi nkhani yakuwonere vinthu vakusikuwa nge mo Yehova watiyiwone.

Wuli asani nyengu zinyaki mukhumbisiska kuwonere vinthu vakusikuwa mwakuti mutondeka kujiko? Muyesesengi kulondo vo Yesu wanguchita. (1 Petu. 2:21) Yesu wati wabatizika, Satana wangumuyesa kananandi ŵaka. Kumbi Yesu wanguchita wuli? Wangukana. Iyu wangugwiriskiya ntchitu malemba kuti wakani mayeseru ngaku Satana. Yesu wanguti: “Tuwapu yapa, Satana!” ndipu Satana wangumuleka. Yesu wanguthera cha pa nkhondu yakulimbana ndi Satana ndipu namwi mukhumbika kuchita viyo. (Mate. 4:1-11) Satana ndi charu chaki alekengi cha kukuyesani kuti muŵanaŵanengi vinthu viheni kweni mungatheranga cha pa nkhondu yeniyi. Ndipu mungawina nkhondu yakuwonere vinthu vakusikuwa. Yehova wangakuwovyani kuti muthereski murwani winu.

Mupemphengi Yehova kuti wakuwovyeni. Paulo wangukamba kuti: “Vo mupempha viziŵiki kwaku Chiuta; ndipu chimangu chaku Chiuta cho chiluska kuziŵa vinthu kosi, chivikiliyengi mitima yinu ndi maŵanaŵanu nginu kuporote mwaku Khristu Yesu.” (Afi. 4:6, 7) Chimangu chaku Chiuta chingakuwovyani kuti muleki kuchita vinthu viheni. Asani munderengi kufupi ndi Chiuta, “nayu wanderengi kufupi ndi yimwi.”​—Yako. 4:8.

Tingavikilirika ku chiŵana chaku Satana, asani tindere kufupi ndi Fumu Yikulu. Yesu wanguti: “Wakuwusa wa charu [Satana] watuza, kweni we ndi nthazi cha paku ini.” (Yoha. 14:30) Kumbi Yesu wanguziŵa wuli venivi? Nyengu yinyaki wangukamba kuti: “Yo wakundituma we nani. Iyu wakundilekapu cha ndija, chifukwa nyengu zosi ndichita vinthu vakumukondwesa.” (Yoha. 8:29) Asani muchita vinthu vo vikondwesa Yehova, namwi wakulekeningi cha. Mukhwechengi chiŵana chakuwonere vinthu vakusikuwa ndipu Satana waŵengevi nthazi paku yimwi.