MU CHAKA cha 1970, ŵanthu wo afukuwa vinthu vakali angusaniya mpukutu wakufya kurwandi mu chigaŵa cha Ein Gedi ku Israel, mumphepeti mwa Nyanja Yakufwa. Angusaniya mpukutu wenuwu achifukuwa vinthu mu sinagogi yo wanguwotcheka pa nyengu yo ŵanthu abwanganduliyanga muzi unyaki. Muzi uwu utenere kuti ungubwangandulika pakati pa 500 ndi 550 C.E. Pakuti mpukutu uwu wenga wakuti ungazunguluka cha chifukwa chakuti wenga wakunangika ukongwa, venga vakusuzga kuwuŵerenga. Kweni chifukwa cha vipangizu va mazuŵa nganu, akaswiri anyaki anguwona vo vingulembeka mu mpukutu wenuwu. Ndipuso chifukwa cha kuluta panthazi kwa sayansi munthu wangaŵerenga kwambula kuwuzunguluwa.

Kumbi mu mpukutu wenuwu mwenji? Mwe mazu nga mu Bayibolu. Mu mpukutu uwu mwe mavesi nganyaki ngakukwamba kwa buku la Ŵalevi. Mu mavesi yanga musanirika so zina laku Chiuta lo lingulembeka mu vilembu vinayi va Chiheberi vo vimiya zina laku Chiuta. Viwoneka kuti mpukutu wenuwu ungusanirika pakati pa 50 ndi 400 C.E. Ivi vilongo kuti mpukutu uwu ndiwu wakali ukongwa kuphara mipukutu ya Chiheberi yo yingusanirika kutuliya po angusaniriya Mpukutu wa ku Nyanja Yakufwa. Munthu munyaki zina laki Gil Zohar wangulemba mu nyuzipepala ya The Jerusalem Post kuti: “Ŵechendasaniyi mpukutu wa ku Ein Gedi, pangujumpha vyaka pafufupi 1,000 kutuliya po angusaniriya Mpukutu wakali ukongwa wa ku Nyanja Yakufwa, kuzifika po angusaniriya mpukutu wa Aleppo Codex.” Vo akaswiri anyaki angukamba vilongo kuti mazu ngo nge mpukutu uwu, ngalongo kuti vo Amasoreti angukopa mu buku la Torah “vikusintha cha chinanga kuti pajumpha vyaka vinandi. Vilongo so kuti angunangisa chechosi cha pakukopa.”