Kwati kwaja kamanavi kuti Yesu amubayi, wangukambiya akusambira ŵaki kuti angajanga ndi mtima wakukhumba udindu wapachanya cha. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Mafumu nga charu ichi ngawusa pa ŵanthu ŵawu ndipu wo ŵe ndi mazaza paku yiwu, aziŵika kuti akovya ŵanthu. Kweni yimwi mungachitanga viyo cha.”—Luka 22:25, 26.

Kumbi Akovya ŵanthu wo Yesu wakambanga ŵenga ayani? Vo vikulembeka pa ndalama, pa mya ndi mu mabuku, vilongo kuti wenga mudawuku wawu ku Girisi ndi ku Roma kudana ŵanthu akutchuka ndi mafumu kuti Akovya ŵanthu. Ŵanthu yaŵa aŵapaskanga zina la ulemu lenili chifukwa chakuti awovyanga ŵanthu.

Mafumu nganandi ngaziŵikanga ndi zina la ulemu lakuti Akovya ŵanthu. Nganyaki mwa mafumu yanga ngenga ngaku Ijipiti, nge Ptolemy III Euergetes (yo wangulamuliya cha mu ma 247-222 B.C.E.) ndi Ptolemy VIII Euergetes II (yo wangulamuliya cha mu ma 147-117 B.C.E.). Mafumu ngaku Roma nangu so ngaziŵikanga ndi zina ili, nge Julius Caesar (yo wangulamuliya kwambiya mu 48 mpaka mu 44 B.C.E.) ndi Augustus (yo wangulamuliya kwambiya mu 31 B.C.E. mpaka mu 14 C.E.) Herodi Mura yo walamuliyanga chigaŵa cha Yudeya nayu wangupasika zina lenili. Iyu wangwamba kuziŵika ndi zina ili wati wagula tirigu kucharu chinyaki ndi kupaska ŵanthu ŵaki wo ŵengavi chakurya ndipuso kupereka vakuvwala ku ŵanthu akusuzgika.

Mwakukoliyana ndi vo Adolf Deissmann wangukamba, zina lakuti Akovya ŵanthu lenga peposi. Iyu wangukamba kuti asani munthu wakhumba kusaniya zina ili, wasuzikanga cha kulisaniya mumalu ngo angulilemba.

Kumbi Yesu wang’anamuwanganji po wangukambiya akusambira ŵaki kuti, “Kweni yimwi mungachitanga viyo cha”? Kumbi iyu wang’anamuwanga kuti atenere cha kovya ŵanthu pamwenga kuŵaŵanaŵaniya? Awa! Kweni Yesu wangukamba viyo chifukwa cha vifukwa vo ŵanthu apaskiyanga vinthu anyawu.

Pa nyengu yo Yesu wenga pacharu chapasi, ŵanthu akukhupuka akhumbanga kuŵa ndi mbiri yamampha. Yiwu awovyanga wo achitanga masaza mu malu ngakupambanapambana ngakuchitiyaku masaza. Kweni yiwu achitanga ivi kuti ŵanthu aŵalumbengi, atchuki pamwenga kuŵakopa kuti aŵavote. Buku linyaki likamba kuti: “Chinanga kuti anyaki awovyanga ŵanthu ndi mtima wosi, kweni kanandi achitanga venivi kuti vinthu viŵayendiyengi umampha pa ndali.” Maŵanaŵanu ngakukhumbisiska udindu ngenanga kweniso ngakujiŵanaŵaniya ndingu Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti akhumbika cha kuŵa nangu.

Pati pajumpha vyaka, wakutumika Paulo wangukamba fundu yakuyanana ŵaka yakuti munthu watenere kuja ndi maŵanaŵanu ngamampha asani wapaska vinthu anyaki. Iyu wangulembe Akhristu a ku Korinto kuti: “Weyosi wachiti nge mo wasimikiziya mumtima mwaki, mwakudinginyika cha pamwenga mwakuchichizgika, pakuti Chiuta watanja munthu yo wapereka mwakukondwa.”—2 Akori. 9:7.