Julani

Lutani pa vo ve mukati

Mubali Rutherford wakamba nkhani pa unganu wo unguchitika ku Cedar Point, Ohio, mu 1919

1919—Vyaka 100 vo Vajumpha

1919—Vyaka 100 vo Vajumpha

KUZIFIKA mu chaka cha 1919, Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi, yo yinguto vyaka vakujumpha 4 yingumala. Vyaru vinguleka kuchita nkhondu kukumaliya kwa chaka cha 1918 ndipu pa 18, January 1919, mutawuni ya Paris ku France mungwamba kuchitika unganu wakujalikiska chimangu wa Paris Peace Conference. Chimoza mwa vinthu vo anguchita pa unganu uwu chenga kusayina chikalata chakumalisa nkhondo pakati pa Germany ndi vyaru vo valimbananga nachu. Chikalata ichi anguchisayina pa 28 June, 1919.

Pa unganu wenuwu angujalikiska so wupu wa League of Nations. Yiwu angujalikiska wupu uwu kuti “vyaru vikoliyanengi ndipuso kuti pacharu chosi paje chimangu.” Matchalitchi nganandi nga Chikhristu ngangukoliyana ndi kujalikiskika kwa wupu wenuwu. Wupu wachisopa wa Federal Council of the Churches of Christ in America ungukamba kuti wupu wa League of Nations ndi “nthowa yo Ufumu waku Chiuta uwusiya pacharu chapasi.” Wupu wenuwu ungulongo kuti ungukoliyana ndi kujalikiskika kwa wupu wa League of Nations chifukwa ungutuma nthumwi kuti zikaŵepu pa unganu wo unguchitika ku France wa Paris Peace Conference. Yumoza mwa nthumwi zo zinguluta, wangukamba kuti unganu uwu “unguchitiska kuti vinthu visinthi mu mbiri ya charu.”

Vinthu vingusintha nadi kweni vingusintha chifukwa cha ŵanthu wo ŵenga pa unganu uwu cha. Mu 1919, vinthu vingusintha pa ntchitu yakupharazga Yehova wati waŵapaska nthazi ŵanthu ŵaki. Yiwu angwamba kupharazga ukongwa kuluska mo achitiyanga kali. Kweni ivi vechendachitiki, penga chinthu chinyaki cho Akusambira Bayibolu akhumbikanga kusintha.

KUSANKHA ALONGOZGI

Joseph F. Rutherford

Unganu wakusankha alongozgi a Watch Tower Bible and Tract Society unguchitika pa Chisulu, pa 4 January, 1919. Pa nyengu iyi, mubali Joseph F. Rutherford yo walongozganga ŵanthu aku Yehova ndipu wamangika mutawuni ya Atlanta ku Georgia, mucharu cha United States. Iyu wangumangika pamoza ndi abali anyaki 7. Fumbu lenga lakuti, Kumbi abali wo angumangika asankhiki so pa maudindu pamwenga asankhiki anyaki?

Evander J. Coward

Pa nyengu yo Mubali Rutherford wenga mujeri, wafipiyanga mtima gulu laku Yehova. Iyu wanguziŵa kuti abali anyaki aŵanaŵananga kuti vatingi viŵengi umampha kusankha mubali munyaki kuti waje pulezidenti. Pa chifukwa ichi, Mubali Rutherford wangulembe kalata wo anguwungana kuti asankhi alongozgi. Mu kalata iyi, iyu wangusachizga Mubali Evander J. Coward kuti waje pulezidenti. Mubali Rutherford wangukamba kuti Coward wenga “wakuzika,” “wakuchenje” ndipuso “wakugomezgeka kwa Ambuya.” Kweni abali anandi ŵenga ndi maŵanaŵanu ngakuti azisankhi alongozgi asani pajumpha myezi 6. Maloya ngo ngamiyanga abali wo ŵenga mujeri nganguzomereza fundu iyi. Kweni achikambiskana nkhani iyi abali anyaki angukwiya.

Richard H. Barber

Pavuli paki, panguchitika chinthu chinyaki cho Mubali Richard H. Barber wangukamba kuti chinguzikisa mitima ya ŵanthu. Mubali munyaki wangukamba kuti: “Ini ndiziŵa vinandi cha vakukwaskana ndi marangu nga boma kweni ndiziŵa waka vo munthu wangachita kuti waje wakugomezgeka. Chiuta wakhumba kuti tijengi akugomezgeka. Ndipu nthowa yamampha ukongwa yo tingalongore kuti te akugomezgeka kwaku Chiuta, nkhusankha so Mubali Rutherford kuti wawere pa udindu waki.”​—Sumu 18:25.

Alexander H. Macmillan

Mubali A. H. Macmillan yo wangumangikiya limoza ndi Mubali Rutherford wangukamba kuti mawa laki Mubali Rutherford wangugogoda pa chimati cha jeri lo wenga ndi kukamba kuti, “Tuzgiya janja laku kubwalu.” Pavuli paki, Mubali Rutherford wangumupaska uthenga wo anguwulemba pakapepala. Mubali Macmillan wati wawuwona ŵaka uthenga uwu, wanguziŵa vo wang’anamuwanga. Uthenga uwu wenga wakuti: “RUTHERFORD, WISE, VAN, BARBER, ANDERSON, BULLY NDIPUSO SPILL PULESIDENTI ALONGOZGI AKWAMBA ATATU TITIKUYANJANI MOSI.” Ivi vang’anamuwanga kuti wosi wo alongozganga angusankhika so ndipu Joseph Rutherford ndi William Van Amburgh anguŵawezge pa maudindu ngawu. Mwaviyo, Mubali Rutherford wangulutirizga kuteŵete nge pulezidenti.

ANGUŴATUZGA MUJERI!

Pa nyengu yo abali 8 ŵenga mujeri, Akusambira Bayibolu akugomezgeka angupempha ŵanthu kuti asayini chikalata chakupempha boma kuti liŵatuzgi. Ŵanthu akujumpha 700,000 angusayina chikalata ichi. Mubali Rutherford ndi anyaki anguŵatuzga mujeri pa 26 March, 1919, chikalata ichi chechendaperekeki ku boma.

Pa nyengu yo wakambanga ndi abali wo angumulondere wati watuwa mujeri, Mubali Rutherford wangukamba kuti: “Ndikayika cha kuti vinthu vo vatichitikiya vatiwovya kuti tinozgeke masuzgu ngakulu ukongwa ngo tikumanengi nangu kunthazi. . . . Vo mwachita vawovya ŵaka kuti abali ŵinu atuwi mujeri cha. Mbuneneska kuti yiwu atuwa nadi mujeri. . . . Kweni vo mwachita viwovyengi ukongwa kuti Uneneska upharazgiki ndipu wosi wo achita venivi atumbikika ukongwa.”

Vo vinguchitika pa nyengu yo abali ŵidu ayeruzgikanga vingulongo kuti Yehova waŵalongozganga. Pa 14 May, 1919, khoti la apilu lingugamuwa kuti: “Wo ambika mulandu anguyeruzgika mwambula urunji . . . pa chifukwa ichi, alivi mulandu.” Cheruzgu ichi chenga chamampha. Chifukwa? Abali aŵazenganga mulandu wakuti anguchita vinthu viheni ukongwa. Asani anguŵagowoke ŵaka pamwenga kuŵatuzgiyaku ŵaka vyaka, atingi ajengi mbwenu ndi mbiri yiheni. Kweni chifukwa chakuti angugamuwa kuti alivi mulandu, vinguwovya kuti mbiri yawu yileki kunangika. Venivi vinguwovya kuti Mubali Rutherford walutirizgi kuja loya ndipu wenga wakwenere kuvikiliya ŵanthu aku Yehova ku Khoti Likulu ku United States. Iyu wanguchita venivi kananandi waka wati wafwatulika mujeri.

ANGUSIMIKIZA MTIMA KUPHARAZGA

Mubali Macmillan wangukamba kuti: “Tichitengi ulesi cha pamwenga kujapu ŵaka cheti ndi kulindizga Ambuya kuti azitito kuluta nasi kuchanya. Tinguziŵa kuti takhumbikanga kuchitapu kanthu kuti tiziŵi khumbu la Ambuya.”

Kweni abali ku likulu lidu angwamba liŵi cha kugwira ntchitu yawu. Chifukwa wuli? Chifukwa vinthu vo agwiriskiyanga ntchitu pakupurinta mabuku anguvinanga pa nyengu yo ŵenga ku jeri. Ivi venga vakugongowesa ndipu abali anyaki ajifumbanga asani ntchitu yakupharazga yenga yeche waka.

Kumbi ŵanthu ŵenga ŵeche kuwukhumba uthenga wa Ufumu wo Akusambira Bayibolu apharazganga? Kuti aziŵi, Mubali Rutherford wanguŵanaŵana kuti wakambi nkhani. Ndipu angudana ŵanthu kuti azivwisiyi nkhani iyi. Mubali Macmillan wangukamba kuti Akusambira Bayibolu ŵenga ndi maŵanaŵanu ngakuti “asani palivi yo wazengi ku unganu uwu ndikuti ntchitu yakupharazga yamala.”

Newspaper advertisement for Brother Rutherford’s lecture “The Hope for Distressed Humanity” in Los Angeles, California, 1919

Mwaviyo, pa Sabata pa 4 May, 1919, Mubali Rutherford wangukamba nkhani yamutu wakuti “The Hope for Distressed Humanity” mutawuni ya Los Angeles ku California. Iyu wangukamba nkhani iyi chinanga kuti wangutama ukongwa. Ŵanthu pafufupi 3,500 anguza kuzivwisiya nkhani iyi ndipu anyaki anandi anguŵaweza chifukwa chakuti malu ngenga ngamana. Mawa laki, kunguza ŵanthu 1,500. Mwaviyo, abali anguziŵa kuti ŵanthu ŵenga ŵeche kuwukhumba uthenga wo apharazganga!

Pavuli paki, abali anguchita chinthu chinyaki cho chingukwaska mo Akaboni aku Yehova apharazgiya uthenga wa Ufumu mpaka sonu.

KUNOZGEKE KUKUWA KWA CHIŴERENGERU

Chigongwi cha Alinda cha August 1, 1919, chingukamba kuti kukwamba kwa September, kwazamuchitika unganu ku Cedar Point, Ohio. Wakusambira Bayibolu munyaki wachinyamata wa ku Missouri, zina laki Clarence B. Beaty, wangukamba kuti: “Weyosi wakhumbanga kuluta ku unganu uwu.” Abali ndi azichi akujumpha 6,000 anguluta ku unganu uwu. Ichi chenga chiŵerengeru chikulu ukongwa kuphara mo aŵanaŵaniyanga. Chinthu chinyaki chakukondwesa ukongwa chenga chakuti ŵanthu akujumpha 200 angubatizika mu Nyanja ya Erie yo ye pafupi ndi malu yanga.

Chikonkhombi cha magazini yakwamba ya The Golden Age, ya October 1, 1919

Pazuŵa la chinkhondi la unganu, pa 5 September, 1919, mu nkhani yaki yakuti “Uthenga kwa Antchitu Anyidu,” Mubali Rutherford wangupharazga kuti kwatuwa magazini yifya yamutu wakuti The Golden Age. * Mu magazini iyi mwaŵanga “nkhani zo zachitika sonu ndipu yakonkhoskanga chifukwa cho vinthu venivi [vachitikiyanga].”

Akusambira Bayibolu wosi anguchiskika kuti apharazgengi mwachiganga ndi magazini ngafya ngenanga. Kalata yo yingukonkhoska mo ntchitu yakupharazga yichitikiyengi yingukamba kuti: “Mphanyi mupharazgi weyosi wakumbuka kuti ndi mwaŵi ukulu kupharazga ndipu watenere kuchita vosi vo wangafiska kuti wagwireku ntchitu yeniyi.” Apharazgi anandi anguvwiya pemphu ili ndipu angwamba kupharazga mwaphamphu! Kuzifika mu December, apharazgi aphamphu angusaniya ŵanthu akujumpha 50,000 wo angulembesa kuti alondiyengi magazini ngasonu ngenanga mwezi wewosi.

Abali ku Brooklyn, New York, ŵama pasina ndi galimotu yo yapinga magazini nga The Golden Age

Kuzifika kukumaliya kwa 1919, ŵanthu aku Yehova angupaskika nthazi ndipuso angwamba kuchita vinthu mwakulongosoka. Kusazgiyapu yapa, mauchimi nganandi ngakukwaskana ndi mazuŵa ngakumaliya ngangufiskika. Mwakuyeruzgiyapu, kuyeseka ndi kuyengeka kwa ŵanthu aku Chiuta ko kukambika pa Malachi 3:1-4, kunguchitika. Ŵanthu aku Yehova ndipu afwaturika ku ukapolu wa “Babiloni Mukulu” kweniso Yesu ndipu wasankha “kapolu wakugomezgeka ndi wazeru.” * (Chivu. 18:2, 4; Mate. 24:45) Pa nyengu iyi, Akusambira Bayibolu ŵenga akunozgeka kugwira ntchitu yo Yehova wakhumbanga kuti achitengi.

^ ndimi 22 Magazini ya The Golden Age yingwamba kudanika kuti Consolation mu 1937 ndipu kwamba mu 1946 yidanika kuti Jani Masu!