1, 2. Kumbi achinyamata mazuŵa nganu akayikiyanji, nanga angachitanji kuti aleki kukayika?

MWANA wasukulu munyaki ku Britain wangukambiya muzichi yo wasambira nayu sukulu kuti: “Ndatingi we ndi zeru kwali, mbwenu ugomeza kuti kwe Chiuta?” Mubali munyaki ku Germany wangulemba kuti: “Asambizi ŵangu awona kuti nkhani ya m’Bayibolu yakuti vinthu vikwesa kulengeka njaboza. Ndipu awona kuti palivi suzgu kuti ŵana agomezengi kuti vinthu vikuchita kusambuka.” Msungwana munyaki yo ndi Kaboni ku France wangukamba kuti: “Asambizi pa sukulu yidu, azizwa kuti pe ŵana anyaki wo ŵeche kugomeza Bayibolu.”

² Asani ndimwi wachinyamata ndipu muteŵete Yehova pamwenga musambira zaku iyu, kumbi mukayika kuti Chiuta ndiyu wakulenga vinthu chifukwa chakuti anyinu anandi agomeza kuti vikuchita kusambuka? Asani ndi viyo, pe vinthu vinyaki vo mungachita kuti muje ndi chivwanu chakukho kweniso kuti chilutiriyi kuja chakukho. Nthowa yimoza nkhugwirisiya ntchitu zeru zo Chiuta wakukupasani zo ‘zikuvikiliyeningi.’ Zeru zenizi zikuwovyeningi kuti muleki kutimbanyizika ndi fundu za ŵanthu zo zingananga chivwanu chinu.—Ŵerengani Nthanthi 2:10-12.

3. Kumbi tikambisanengenji munkhani iyi?

³ Kuti munthu waje ndi chivwanu chakukho wakhumbika kuziŵa  uneneska waku Chiuta. (1 Tim. 2:4) Mwaviyo, asani muŵerenga Mazu ngaku Chiuta pamwenga mabuku ngidu, mutenere cha kuŵerenga mwakuthaŵiriya. Gwirisiyani ntchitu zeru zinu kuti ‘muziŵi’ vo muŵerenga. (Mat. 13:23) Tiyeni tikambisani mo kuchita venivi kungakuwovyiyani kuti mugomezengi kuti Chiuta ndi Mulengi kweniso kuti Bayibolu likutuliya kwaku iyu ndipu le ndi “ukaboni wakuwoneke limu.”—Ŵah. 11:1.

4. Ntchifukwa wuli kugomeza kuti kwe Chiuta kweniso kuti vinthu vikuchita kusambuka kukhumbika chivwanu, ndipu isi tingachita wuli kuti tiziŵi uneneska?

⁴ Ŵanthu anandi agomeza kuti vinthu vikuchita kusambuka chifukwa chakuti ndivu asayansi akamba. Yiwu akamba kuti munthu wakhumbika kuja ndi chivwanu kuti wagomezi kuti kwe Chiuta. Kweni mbumampha kukumbuka fundu yakuti: Ŵanthu wo akamba kuti kwe Chiuta ndipuso wo akamba kuti vinthu vikuchita kusambuka wosi akhumbika kuja ndi chivwanu. Ntchifukwa wuli ve viyo? Palivi yo wakuwonapu Chiuta pamwenga kuwona chinthu chinyaki chichilengeka. (Yoh. 1:18) Kaya ngwasayansi pamwenga cha, palivi yo wakuwonapu chamoyu chinyaki chichisambuka kuja chinyaki. Mwakuyeruzgiyapu, palivi yo wakuwonapu munkhweri wachisambuka munthu. (Jobu 38:1, 4) Mwaviyo, tosi tikhumbika kufufuza ukaboni kweniso kugwirisiya ntchitu zeru zidu kuti tisaniyi uneneska. Pakukamba za chilengedu, wakutumika Paulo wakulemba kuti: “Mijalidu [yaku Chiuta] yambula kuwoneka yiwoneke limu kutuwa po charu chikulengeke kuluta munthazi, chifukwa yiwoneke mu vinthu vo iyu wakulenga chinanga ndi nthazi zaki zambula kumala ndipuso kuti iyu ndi Chiuta ndipu ŵanthu alivi chifukwa chakususkiya.”—Ŵar. 1:20.

5. Kumbi ndi vinthu nivi vo te navu vo vingatiwovya kuwona Mulengi widu?

⁵ “Kuwoneke” ko kukambika pa lemba ili kung’anamuwa kuziŵa chinthu chinyaki cho tingaleka kuchiwona nyengu yeniyo. (Ŵah. 11:3) Mwaviyo, ŵanthu angawona pamwenga kuziŵa vinthu mwakugwirisiya ntchitu masu, makutu kweniso maŵanaŵanu ngawu. Gulu laku Yehova lititipasa vinthu vinandi kusazgapu magazini. Nkhani zinyaki zo zisanirika mumagazini ya Chigongwi cha Alinda * zititichitisa  kuja ndi chivwanu cho chingatiwovya ‘kuwona’ Mulengi widu. (Ŵah. 11:27) Mu magazini ya Galamukani! musanirika so nkhani zo afumba mafumbu ŵanthu wo akusambira va sayansi, kuti akonkhosi vifukwa vo agomeze kuti kwe Chiuta. Mwe so nkhani za mutu wakuti, “Kodi Zinangochitika Zokha?” zo zikonkhosa mo vinthu vo tiwona muchilengedu vikupangikiya. Kanandi asayansi atesesa kupanga vinthu mwakutole vinthu vamuchilengedu.

6. Kumbi vinthu vo tipasika vititiwovya wuli, nanga imwi vakuwovyani wuli?

⁶ Mubali wa vyaka 19, ku United States, wanguwovyeka ndi timabuku tiŵi ta Chingelezi to tikamba za chilengedu. Iyu wanguti: “Timabuku iti tandiwovya ukongwa ndipu ndatisambira kanandi ŵaka.” Muzichi munyaki ku France, wangulemba kuti: “Nkhani zo zisanirika pa mutu wakuti ‘Kodi Zinangochitika Zokha?’ zitindikondwesa ukongwa! Nkhani izi zilongo kuti asayansi angayesesa kupanga vinthu mwakulondo mo vinthu va muchilengedu vikupangikiya kweni angafikapu cha.” Apapi anyaki wo ŵe ndi mwana wa vyaka 15 ku South Africa, angukamba kuti: “Nkhani yo mwana widu munthukazi watamba kuŵerenga mu Galamukani! njakuti, ‘Kucheza ndi Anthu.’” Nanga imwi? Kumbi mutivigwirisiya ntchitu vinthu vosi venivi? Vinthu ivi vikuwovyeningi kuti chivwanu chinu chije nge chimiti cho misisi yaki yikusere pasi. Asani muchitengi viyo, chivwanu chinu chikuwovyeningi kuti muleki kuwa ndi chimphepu cha visambizu vaboza.—Yer. 17:5-8.

7. Ntchifukwa wuli Chiuta wakhumba kuti mugwirisiyengi ntchitu zeru zinu?

⁷ Kumbi nkhunanga kufumba mafumbu ngakukwasana ndi Bayibolu? Awa! Yehova wakhumba kuti mugwirisiyengi ntchitu “zeru zinu” kuti musimikizi kuti vo musambira vauneneska nadi. Iyu wakhumba cha kuti mugomezengi vinthu chifukwa chakuti anyaki ativigomeza. Mwaviyo, gwirisiyani ntchitu umampha zeru zinu kuti muziŵi uneneska. Uneneska ukuwovyeningi kuja ndi chivwanu chakukho. (Ŵerengani Ŵaroma 12:1, 2; 1 Timote 2:4.) Mukhumbika kusankha nkhani za m’Bayibolu kuti muzisambiri. Nthowa yeniyi yingakuwovyani kuziŵa uneneska.

8, 9. (a) Kumbi ndi nkhani nizi zo anyaki angasankha kuti asambiri? (b) Kumbi anyaki awovyeka wuli chifukwa chakuŵanaŵaniya vo asambira?

⁸ Anyaki asankha kuti asambiri nkhani zakukwasana ndi mauchimi nga m’Bayibolu pamwenga aziŵi kukoliyana kwa Bayibolu ndi vo ŵanthu akulemba mbiri, asayansi pamwenga wo afufuza vinthu vakali akamba. Uchimi umoza wakukhumbika ukongwa wo mungasambira we pa Chiyambo 3:15. Lemba ili, lilongo kuti fundu yikulu ya Bayibolu njakuti, Yehova wazamugwirisiya ntchitu Ufumu waki kuti walongo kuti ngwakwenere kulamuliya chilengedu chosi kweniso kuti watowesi zina laki. Mwakugwirisiya ntchitu mazu ngakuyeruzgiya, lemba ili lilongo vo Yehova wazamuchita kuti watuzepu masuzgu ngosi ngo ŵanthu akumana nangu ngo ngangwambiya mu Edene. Kumbi mungalisambira wuli lemba la Chiyambo 3:15? Nthowa yimoza nkhulemba nyengu yo vinthu vinguchitikiya. Kunthazi kwa nyengu, mungalembaku malemba ngo ngalongo mo Chiuta kamana ndi kamana wangulongore vo ŵanthu wo ŵe mu uchimi wenuwu amiya kweniso vo vazamuchitika, vo vingulongo kuti uchimi wenuwu wazamufiskika. Po muŵerenga malemba ngenanga, muwonengi kuti ngakukoliyana ndipu venivi vikuwovyeningi kuziŵa kuti achimi kweniso ŵanthu anyaki wo akulembaku Bayibolu, ‘angulongozgeka ndi mzimu utuŵa.’—2 Pet. 1:21.

⁹ Mubali munyaki ku Germany wanguti: “Buku lelosi m’Bayibolu likonkhosa za Ufumu waku Chiuta mwakukoliyana chinanga kuti likulembeka ndi anthurumi pafupifupi 40. Anandi mwa ŵanthu ŵenaŵa, angujaku mu nyengu zakupambana ndipu aziŵananga cha.” Muzichi munyaki ku Australia, wanguchiskika ndi nkhani ya mu Chigongwi cha Alinda cha December 1, 2013, cho chingukonkhosa vo Phaska wang’anamuwa. Mwambu wapade wenuwu, ukoliyana ndi lemba la Chiyambo 3:15 kweniso kuza kwaku Mesiya. Iyu wangulemba kuti,  “Kusambira nkhani yeniyi kwandiwovya kuziŵa kuti Yehova we ndi zeru ukongwa. Vo Yehova wanguchita kuti Ayisraele achitengi mwambu wenuwu ndipuso kuti ukafiskiki paku Yesu, vingundikondwesa. Ndichiŵerenga, ndinguma dankha ndipu ndinguŵanaŵaniya kukhumbika kwa mwambu wa Phaska.” Ntchifukwa wuli muzichi uyu wangukondwa? Iyu wanguŵanaŵaniyapu ukongwa pa vo wanguŵerenga ndipu ‘wanguvwisa.’ Venivi vingumuwovya kuja ndi chivwanu chakukho kweniso kulutiriza kwanja Yehova.—Mat. 13:23.

10. Kumbi kukamba vinthu mwauneneska kwa ŵanthu wo akulembaku Bayibolu kutitiwovya wuli kuja ndi chivwanu chakukho?

¹⁰ Ŵanthu wo angulembaku Bayibolu ŵengavi mantha kweniso akambanga vinthu mwauneneska. Kuŵanaŵaniya fundu yeniyi kutitiwovya kuja ndi chivwanu chakukho. Anandi wo alembanga mabuku mu nyengu yakali, alembanga vinthu vamampha pe vakukwasana ndi alongozgi ŵawu ndipuso mitundu yawu. Mwakupambana ndi ŵanthu ŵenaŵa, achimi aku Yehova nyengu zosi alembanga vauneneska. Yiwu abisanga cha vinthu vo ŵanthu a mtundu wawu pamwenga mafumu ngawu nganangisanga. (2 Mik. 16:9, 10; 24:18-22) Akambanga so vo yiwu kweniso ateŵeti anyaki aku Chiuta anangisanga. (2 Sam. 12:1-14; Marko 14:50) Mubali munyaki wachinyamata ku Britain wangukamba kuti: “Kukamba vinthu mwauneneska viyo nkhwakusoŵa ndipu kutitiwoya kuja ndi chivwanu chakukho kuti Bayibolu likutuliya nadi kwaku Yehova.”

11. Kumbi fundu za m’Bayibolu zingaŵawovya wuli achinyamata?

¹¹ Anandi avwana kuti Bayibolu likulembeka mwakulongozgeka ndi mzimu waku Chiuta chifukwa le ndi ulongozgi wakovya. (Ŵerengani Sumu 19:7-11.) Msungwana munyaki ku Japan yo ndi Kaboni wangulemba kuti: “Asani banja lidu ligwirisiya ntchitu fundu za m’Bayibolu, takondwanga ukongwa. Tajanga mwachimangu, mwakukoliyana ndipuso tayanjananga.” Fundu za m’Bayibolu zititiwovya kuti tingasopanga angoza cha kweniso tingagomezanga vamizimu cha. Vinthu venivi visuzga ŵanthu anandi. (Sumu 115:3-8) Kumbi vo ŵanthu akamba vakuti kulivi Chiuta vitiŵakwasa wuli ŵanthu anyaki? Mwakuyeruzgiyapu, chisambizu chakuti vinthu vikuchita kusambuka chichitisa kuti ŵanthu asopengi chilengedu m’malu mwakutumbika Yehova. Ŵanthu wo akamba kuti kulivi Chiuta ang’anamuwa kuti taŵanthu tingachita vinthu pakutija kwambula iyu. Chinanga kuti akamba viyo, palivi chamampha cho achitapu chakuti chiwovyi ŵanthu.—Sumu 146:3, 4.

12, 13. Kumbi ndi nthowa niyi yamampha yo mungakambisiyanga ndi wo musambira nawu sukulu, asambizi ndipuso ŵanthu anyaki vakukwasana ndi Bayibolu ndipuso mo vinthu vikulengeke?

¹² Kumbi mungachita wuli kuti mukonkhosengi mwalusu asani mukambisana ndi anyinu nkhani ya Bayibolu ndipuso mo vinthu vikulengeke? Chakwamba, mukhumbika dankha kuziŵa vo agomeza. Anyaki agomeza kuti vinthu vikuchita kusambuka kweni awona so kuti Chiuta waliku. Yiwu aŵanaŵana kuti, Chiuta wangulenga vinthu mwakugwirisiya ntchitu nthowa yakuti vichitengi kusambuka. Anyaki agomeza kuti vinthu vikuchita kusambuka, chifukwa aŵanaŵana kuti kusukulu angasambiza vaboza cha. Penipo anyaki akuleka kugomeza kuti kwe Chiuta chifukwa akuguŵa ndi chisopa. Mwaviyo, asani mukambisana ndi munthu nkhani ya mo vinthu vamoyu vikulengeke, nyengu zosi mungachita umampha kumufumba dankha mafumbu. Ziŵani vo munthu yo wagomeza. Asani mukambisana nayu umampha kweniso mutimuvwisiya, nayu wakuvwisiyeningi.—Tito 3:2.

¹³ Asani munthu wasuska kuti vinthu vikuchita kulengeka, mungamuleka kuti wakonkhosi vo wagomeza. Mungamufumba kuti wakambi mo vinthu vamoyu vatingi viŵiyengeku kwambula Mulengi. Mungamukambiya kuti, kuti paŵi vinthu vamoyu, pakhumbikanga kuja chinthu chakwamba chamoyu cho chatingi chibalengi vinthu vinyaki vakuyanana nachu. Pulofesa munyaki wangukamba kuti chinthu chamoyu cho chatingi chiŵengi chakwamba,  chakhumbikanga (1) kuja ndi khungu kuti lichivikiriyengi (2) kupasika nthazi kuti chizigwirisiyengi ntchitu, (3) kuja ndi tinthu (DNA) to tija ndi ulongozgi wa mo chinthu chipangikiyengi ndipuso (4) kugwiriskiya ntchitu ulongozgi wo kuti chizibalengi vinthu vinyaki vakuyanana nachu. Pulofesa yo wangukamba so kuti: “Chinanga ndi selu yimoza pe ya chinthu tingayivwisisa cha mo yikupangikiya.”

14. Kumbi mungachita wuli asani muwona kuti mungafiska cha kukonkhose munthu kuti vinthu vikuchita kusambuka cha kweni vikulengeka?

¹⁴ Asani muwona kuti mungafiska cha kukonkhose munthu kuti vinthu vikuchita kusambuka cha kweni vikulengeka, mungagwirisiya ntchitu fundu yo Paulo wakukamba. Iyu wakulemba kuti: “Nyumba yeyosi yizengeka ndi munthu, kweni yo wakupanga vosi ndi Chiuta.” (Ŵah. 3:4) Fundu yeniyi njakuvwika kweniso njakovya! Asani titondeka kuvwisa mo chinthu chinyaki chikupangikiya, ndikuti yo wakuchipanga ngwazeru ukongwa. Mungagwirisiya so ntchitu mabuku ngo ngakonkhosa nkhani yo. Mzichi munyaki wangugwirisiya ntchitu timabuku tiŵi ta Chingelezi to tikamba za chilengedu, po wakambisananga ndi munyamata munyaki. Munyamata yo, wagomezanga kuti kulivi Chiuta ndipu wawonanga kuti vinthu vikuchita kusambuka. Pati pajumpha sabata, munyamata yo wangukamba kuti, “Sonu ndigomeza kuti kwe Chiuta.” Venivi vinguchitisa kuti wayambi kusambira Bayibolu ndipu sonu wakubatizika.

15, 16. Ntchinthu wuli chingawovya munthu yo mukambisana nayu kuti wavwisiyi uthenga wa m’Bayibolu, nanga mukhumbika kukumbukanji?

¹⁵ Mungagwirisiya ntchitu fundu zenizi asani mukambisana ndi munthu yo wakayikiya Bayibolu. Mufumbeni vo wagomeza kweniso nkhani zo watanja. (Nthanthi 18:13) Asani watanja nkhani za sayansi wangavwisiya asani mungakamba fundu za m’Bayibolu zo zikoliyana ndi sayansi. Anyaki angayamba kuvwisiya asani mungaŵakambiya vakuyeruzgiyapu vo vilongo kuti m’Bayibolu mwe nkhani ndipuso mauchimi ngauneneska. Pamwenga mungaŵalongo fundu zakovya zo zisanirika mu Upharazgi wa Paphiri.

¹⁶ Kumbukani kuti mukhumba kwambana nawu cha kweni mukhumba kuti muŵawovyi. Mwaviyo, mutenere kuŵavwisiya. Mufumbengi mafumbu mu nthowa yakwenere ndipu mukonkhosengi mwakujiyuyuwa kweniso mwaulemu, ukongwa asani mukambisana ndi arara. Venivi vingawovya kuti avwisiyi fundu zo mukonkhosa. Yiwu aziŵengi kuti fundu zo mugomeza mukuziŵanaŵaniya ndipu muziŵa kuti zauneneska. Achinyamata anandi achita cha venivi. Chinanga kuti ve viyo, mbumampha kukumbuka kuti mutenere cha kusuzgika kumuka ŵanthu wo atikuyesani ŵaka pamwenga wo akhumba ŵaka kukusekani chifukwa cha vo mugomeza.—Nthanthi 26:4.

17, 18. (a) Ntchinthu wuli chingawovya achinyamata kuti ayanjengi Yehova? (b) Kumbi tazamusambiranji sabata yamawa?

¹⁷ Kuti muje ndi chivwanu chakukho mukhumbika kuziŵa vinandi vo Bayibolu lisambiza. Mwaviyo, mukhumbika kufufuza fundu zakuzirwa m’Bayibolu nge kuti mupenja chuma chakubisika. (Nthanthi 2:3-6) Mugwirisiyengi ntchitu vinthu nge LAYIBULARE YA PA INTANETI ndipuso Kabuku Kakufufuziya Nkhani ka Akaboni aku Yehova. Mukhumbika kuyesesa kuŵerenga Bayibolu losi. Mungaŵerenga Bayibolu losi kwa chaka chimoza. Kuŵerenga Mazu ngaku Chiuta kungatiwovya ukongwa kuja ndi chivwanu chakukho. Wakuwonere dera munyaki wangukamba vo wanguchita weche munyamata. Iyu wanguti: “Kuŵerenga Bayibolu losi kungundiwovya kuziŵa kuti ndi Mazu ngaku Chiuta. Nkhani zo ndingusambira m’Bayibolu ndeche munamana, ndinguzivwisa ndati ndakuwa. Venivi vingundichitisa kuti ndiyambi kumuyanja ukongwa Yehova.”

¹⁸ Apapi ndimwi mungawovya ukongwa ŵana ŵinu kuti ayanjengi Yehova. Kumbi mungaŵawovya wuli kuti aje ndi chivwanu chakukho? Sabata yamawa tazamusambira nkhani yeniyi.