“MUNTHU uyu ntchiyaŵi changu chakusankhika chakupingiya zina langu ku ŵanthu a mitundu yinyaki kweniso ku mafumu.” (Mac. 9:15) Yesu wachikamba mazu yanga, wakambanga za munthu yo wangusintha kuja Mkhristu. Munthu uyu wenga Myuda ndipu wanguzidanika kuti wakutumika Paulo.

Fumu Nero ya ku Roma, yenga yimoza mwa “mafumu” ngo Yesu wakambanga. Asani mwenga yimwi, mwatingi muchitengi wuli kuti muvikiliyi chivwanu chinu pa masu pa fumu yeniyi? Akhristu tichiskika kuti tilondongi vo Paulo wachitanga. (1 Ŵakor. 11:1) Nthowa yimoza yo tingachitiya venivi, nkhulondo vo Paulo wanguchita pakuvikiliya uthenga wamampha mwakugwirisiya ntchitu marangu nga boma ngo ngengaku mu nyengu yaki.

Ayisraele ayendiyanga marangu ngo Mosese wangupasika ndi Chiuta ndipu ngawovyanga Ayisraele akugomezeka kwekosi ko ŵenga kuti ajengi ndi mijalidu yamampha. Pavuli pa Pentekoste mu chaka cha 33 C.E., Akhristu auneneska anguleka kwende marangu ngo Mosese wangupasika ndi Chiuta. (Mac. 15:28, 29; Ŵag. 4:9-11) Paulo ndi Akhristu anyaki wo apharazganga, anganyozanga cha Marangu ngaku Mosese, venivi vinguchitisa kuti Ayuda a muvigaŵa vo apharazgangamu aleki kuŵasuska. (1 Ŵakor. 9:20) Kanandi Paulo walutanga mumasinagoge kuchipharazgiya ŵanthu wo aziŵanga Chiuta waku Abrahamu ndipu wakambisananga nawu kutuliya m’Malemba Ngachihebere.—Mac. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Akutumika angusankha kuti ayambiyi ku Yerusalemu kupharazga uthenga wamampha. Nyengu zosi yiwu asambizanga munyumba yakusopiyamu. (Mac. 1:4; 2:46; 5:20) Nyengu yinyaki, Paulo wanguluta ku Yerusalemu ndipu wati wafika kweniko angumumanga. Venivi vinguchitisa kuti ayambi kumumba mulandu ndipu pavuli paki anguluta nayu ku Roma.

Kumbi arara a Aroma anguwuwona wuli uthenga wo Paulo wapharazganga? Kuti timuki fumbu lenili, tikhumbika dankha kuziŵa mo Aroma awoniyanga visopa. Yiwu aŵachichizanga cha ŵanthu a mitundu yinyaki wo ŵenga mu ulamuliru wawu kuti aleki visopa vawu, pijapija asani awona kuti chisopa cho ntchakofya ku Boma  lawu pamwenga chichitisa ŵanthu kuti aje ndi mijalidu yiheni.

Ayuda wo ŵenga mu ufumu wa Aroma angupasika wanangwa wakuchita chechosi. Buku linyaki likukamba kuti: “Chisopa chachiyuda chenga chakuziŵika ukongwa mu ufumu wa Aroma. . . . Ayuda ŵenga ndi wanangwa wakusopa ndipu achichizikanga cha kusopa achiuta a ku Roma. Muvigaŵa vo yiwu ajanga, alondonga dangu lawu pa vinthu vo achitanga pa umoyu wawu.” (Backgrounds of Early Christianity) Yiwu ŵenga ndi mwaŵi wakuleka kuluta ku nkhondu. * Pa nyengu yo Paulo wavikiliyanga Chikhristu ku arara a Aroma, wangugwirisiya ntchitu dangu lo Aroma angupasa Ayuda lakuvikiliya chigomezu chawu.

Ŵanthu wo asuskanga Paulo angwesa nthowa zinandi kuti achitisi ŵanthu kweniso arara a boma kuti amuyukiyi. (Mac. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Nyengu yinyaki ŵara a mumpingu ku Yerusalemu anguvwa kuti Ayuda anyaki akambiyanga anyawu nkhani yaboza yakuti Paulo wapharazgiyanga ŵanthu kuti ‘aleki kulondo marangu ngaku Mosese.’ Nkhani yeniyi yatingi yichitisengi Ayuda wo angusintha kuja Akhristu kuŵanaŵana kuti Paulo watumbikanga marangu ngaku Chiuta cha. Yatingi yichitisengi so kuti Mphara Yikulu ya Milandu yikambi kuti Akhristu nkhagulu kakugaluka ko katuliya ku chisopa chachiyuda. Asani venivi ndivu vinguchitika, Ayuda wo awungananga limoza ndi Akhristu atingi apasikengi chilangu. Yiwu atingi akanizikengi kuchitiya vinthu limoza ndi Ayuda anyawu ndipuso kupharazga munyumba yakusopiyamu pamwenga mumasinagoge. Mwaviyo, ŵara mumpingu angukambiya Paulo kuti walongo kuti vo ŵanthu akambanga venga vaboza. Yiwu angukamba kuti waluti ku nyumba yakusopiyamu ndipuso wachiti chinthu chinyaki cho Chiuta wangumukambiya cha kweni cho chenga chambula kukanizika.—Mac. 21:18-27.

Vo Paulo wanguchita, vinguwovya kuti ‘wavikiliyi ndipuso wajalikisi uthenga wamampha mwadangu.’ (Ŵaf. 1:7) Paulo wati wafika ku nyumba yakusopiyamu, Ayuda angumuyukiya ndipu akhumbanga kumubaya. Mura wa asilikali a Aroma, wanguto Paulo ndikuchimujaliya mujeri. Ŵepafupi kumukwechuwa, wanguŵakambiya kuti wenga zika ya Roma. Chifukwa cha vo wangukamba, anguluta nayu ku Kaesarea, chigaŵa cho kwenga Aroma wo alamuliyanga Yudeya. Iyu watingi waŵengi ndi mwaŵi wakupharazga uneneska pa masu pa arara aboma. Ivi vatingi viwovyengi kuti ŵanthu wo alekanga kuchiziŵa ukongwa Chikhristu achiziŵi.

Chaputala 24 cha buku la Machitidu, chikonkhosa mo mulandu waku Paulo ungwende wati watumizika kwaku Feliko nduna ya Aroma ya ku Yudeya. Nduna yeniyi yaziŵanga fundu zinyaki zo Akhristu agomezanga. Ayuda angukamba fundu zitatu zo zalongonga kuti Paulo wavwiyanga cha dangu la Aroma. Yiwu akambanga kuti Paulo wachiskanga Ayuda wo alamulikanga ndi Aroma kuti ayukiyi boma, wenga mulongozi wa kagulu ka ŵanthu akugaluka kweniso kuti wakhumbanga kufipisa nyumba yakusopiyamu yo yenga mumanja mwa Aroma. (Mac. 24:5, 6) Milandu yeniyi yatingi yichitisengi kuti Paulo wabayiki.

Akhristu mazuŵa nganu, akhumbika kuziŵa mo Paulo wanguchitiya ndi milandu yeniyi. Iyu wangumuka mwakuzika kweniso mwaulemu. Paulo wanguŵakonkhose marangu ngaku Chiuta kweniso za Achimi ndipu wangukamba kuti kwenga kwakwenere kuti iyu wasopengi ‘Chiuta wa apapi ŵaki.’ Ndivu so Ayuda anyaki wo alamulikanga ndi Aroma, akhumbikanga kuchita. (Mac. 24:14) Pati pajumpha nyengu, Paulo wangukamba vo wagomezanga pa masu paku Porkio Festo, yo wenga nduna kweniso pa masu paku Herode Agripa yo wenga Fumu.

Paulo wakhumbanga kuti mulandu waki awuyeruzgi umampha. Mwaviyo, wanguti: “Ndipempha kuti nkhawoneke kwaku Kaisare!” Munthu mwenuyu wenga wakulamuliya wanthazi ukongwa pa nyengu yeniyo.—Mac. 25:11.

Pavuli paki, mungelu wangukambiya Paulo kuti: “Utenere kuchiwoneke kwaku Kaisare.” (Mac. 27:24) Fumu Nero ya ku Roma yati yayamba ŵaka kulamuliya, yingukamba kuti yiyeruzgengi yija cha milandu yosi. Vyaka 8 vakwamba va ulamuliru waki, kanandi yakambiyanga ŵanthu anyaki kuti ayiwovyengi kuyeruzga milandu. Buku linyaki likamba kuti, asani Nero wazomera kuti wayeruzgengi mulandu, wayeruzgiyanga kunyumba yaki yachifumu. Kwenuku kwenga ŵanthu  wo amupasanga ulongozi. Yiwu amuwovyanga ndipu aziŵanga vinandi pankhani za milandu kweniso vo akambanga ndivu iyu wayendiyanga.—The Life and Epistles of Saint Paul

Bayibolu likamba cha kuti Nero ndiyu wanguyeruzga mulandu waku Paulo pamwenga wangusankha munthu kuti wavwisiyi mulandu wo, ndi kuchikambiya Nero vo Paulo wangukamba. Chinanga kuti venga viyo, Paulo wanguŵakambiya kuti wasopanga Chiuta wa Ayuda ndipu wachiskanga ŵanthu wosi kuti avwiyengi marangu nga Boma. (Ŵar. 13:1-7; Tito 3:1, 2) Viwoneka kuti, chifukwa chakuti Paulo wanguvikiliya uthenga wamampha pa masu pa arara aboma, khoti laku Kaisare lingumufwatuwa.—Ŵaf. 2:24; Fil. 22.

Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Azakukutoliyani ku zinduna ndi mafumu chifukwa chaku ini, kuti uje ukaboni kwaku yiwu ndi ku ŵanthu a mitundu yinyaki.” (Mat. 10:18) Ndi mwaŵi ukulu ukongwa kumiya Yesu mu nthowa yeniyi. Asani titesesa kuvikiliya uthenga wamampha, viwovyengi kuti milandu yitiyendiyengi umampha kukhoti. Kukamba uneneska, vo ŵanthu ambula kufikapu angaŵanaŵana ndivu cha vichitisa kuti uthenga wamampha ‘ujalikisiki mwadangu.’ Ndi Ufumu waku Chiuta pe wo wazamuchitisa kuti ŵanthu apumuwi ku nkhaza zo akumana nazu kweniso ku vinthu vambula urunji vo vitiŵachitikiya.—Wak. 8:9; Yer. 10:23.

Chinanga ndi mazuŵa nganu, zina laku Yehova lingatumbikika asani Akhristu avikiliya vo agomeza. Nge mo Paulo wanguchitiya, titenere kukamba mwakuzika, mwauneneska kweniso mu nthowa yakuti ŵanthu agomezi vo tikamba. Yesu wangukambiya ŵanthu wo amulondonga kuti akhumbikanga cha kuchita ‘kuyesere vo amukamba, chifukwa watingi waziŵapasengi mazu kweniso zeru ndipu ŵanthu akususka atingi azitondekengi kumuka pamwenga kulimbana nawu.’—Luka 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.

Asani Akhristu avikiliya vo agomeza pa masu pa mafumu, zinduna ndipuso arara aboma, yiwu aja ndi mwaŵi wakupharazgiya ŵanthu wo kwatingi kuŵengi kwakusuzga kuŵapharazgiya uthenga wamampha wa Ufumu. Makhoti nganyaki ngasintha marangu ngawu kuti ŵanthu aje ndi wanangwa wakulongoro kweniso wakusopa. Chinanga kuti ve viyo, asani ateŵeti aku Chiuta akamba mwambula mantha pa nyengu yo atiŵamba mulandu, Chiuta wakondwa.