1, 2. (a) Kumbi ndi masuzgu nanga ngo ŵanthu anandi akumana nangu mazuŵa nganu, nanga masuzgu ngenanga ngachitisanji? (b) Kumbi Chiuta watitilayizganji pa lemba la Yesaya 41:10, 13?

MUZICHI munyaki yo ndi mpayiniya ndipu wakutolana ndi mura mumpingu wanguti: “Chinanga kuti nditesesa kuteŵete Yehova kweni ndaja ndichitama kwa vyaka vinandi chifukwa chakusuzgika maŵanaŵanu. Venivi vichitisa kuti nditondekengi kugona, ndiŵengevi nthazi, nditondekengi kukoliyana ndi anyangu ndipu nyengu zinyaki ndiŵanaŵana kuti ndileki kuteŵete Yehova kweniso ndifwi.”

² Kumbi mwawona mo mzichi uyu wavwiya? Vakuchitisa chitima kuti tikumana ndi vinthu vinandi mucharu chaku Satana ichi, vo vitititimbanyiza ukongwa. Ivi vichitisa kuti tisuzgikengi maŵanaŵanu ndipuso titondekengi kuchita vinandi. Vo tikumana navu, tingaviyeruziya ndi ndondowa yo ayimangiliya kuboti kuti lileki kwenda. (Nthanthi 12:25) Kumbi ndi vinthu nivi vo vingakutondekesani kuchita vinandi? Panyaki musuzgika maŵanaŵanu chifukwa chakuti munyinu pamwenga mubali winu wakutayika, mutama nthenda yikulu, musuzgika kusaniriya banja linu vinthu vakukhumbika chifukwa chakusoŵa kwa ndalama pamwenga mususkika ndi ŵanthu a mu banja linu. Venivi vingakusuzgani maŵanaŵanu ndipu vingachitisa kuti muŵevi nthazi. Vingakuchitisani so kuti muleki kuja ndi likondwa. Chinanga kuti  vingaŵa viyo, jani ndi chigomezu kuti Chiuta ngwakunozeka kukuwovyani.—Ŵerengani Yesaya 41:10, 13.

3, 4. (a) Kumbi Bayibolu ling’anamuwanji asani lizumbuwa mazu ngakuti “manja”? (b) Ntchinthu wuli chingachitisa kuti manja ngidu ngaleki kuja ndi nthazi?

³ Kanandi Bayibolu lizumbuwa viŵalu va liŵavu pakukonkhosa mijalidu pamwenga vakuchitika vakupambanapambana. Mwakuyeruzgiyapu, janja lizumbulika kanandi m’Bayibolu. Kuwovya munthu kuti janja laki lije lanthazi, kungang’anamuwa kumuchiska, kumuwovya kuti waleki kuchita mantha ndipuso kuti waje ndi nthazi zakuchitiya chinthu chinyaki. (1 Sam. 23:16; Ezra 1:6) Kungang’anamuwa so kuja ndi maŵanaŵanu ngamampha kweniso chigomezu chakuti vinthu vijengi umampha kunthazi.

⁴ Nyengu zinyaki asani akamba za manja ngambula nthazi, akonkhosa za munthu yo waguŵa pamwenga wawona kuti palivi yo wangamuwovya. (2 Mik. 15:7; Ŵah. 12:12) Kanandi munthu waviyo, waleka kuteŵete Yehova. Kumbi ndiyani wangakuchiskani asani mukumana ndi vinthu vo vitikufipisani mtima, vitikuchitisani kuti muleki kuja ndi nthazi, musuzgikengi maŵanaŵanu ndipuso vo vingatimbanyiza ubwezi winu ndi Yehova? Ntchinthu wuli cho chingakuchiskani kweniso kukuwovyani kuti mukunthiyepu ndipuso kuti muje ndi likondwa?

5. (a) Ntchinthu wuli cho tingachita asani takumana ndi masuzgu, nanga titenere kukumbukanji? (b) Kumbi tikambisanengenji munkhani iyi?

⁵ Ŵerengani Zefaniya 3:16, 17. M’malu mwakuchita mantha ndipuso kugongowa, vo viyanana ŵaka ndi manja ngambula nthazi, Yehova yo ndi Awusefwi achanju, watitikambiya kuti ‘timuponyiyengi vosi vo tifipa navu mtima.’ (1 Pet. 5:7) Titenere kukumbuka vo Chiuta wangukambiya Ayisraele wo ŵenga ku ukapolu kuti, janja laki lanthazi ‘ndifupi cha kuti lingatondeka kutaska’ ateŵeti ŵaki akugomezeka. (Yes. 59:1) Munkhani iyi, tikambisanengi vakuwoniyapu vitatu va m’Bayibolu, vo vilongo kuti Yehova wakhumbisisa ndipuso waziŵa mo wangawovye ŵanthu ŵaki kuti achitengi khumbu laki, chinanga kuti akumana ndi masuzgu ngo ngangawoneka kuti ngakulu. Tiyeni tiwoni mo vakuwoniyapu venivi vingakuwovyiyani kuja ndi chivwanu chakukho.

6, 7. Kumbi tisambiranji pa mo Ayisraele anguphariya nkhondu Amaleke?

⁶ Pati pajumpha nyengu yimanavi kutuliya po Ayisraele angutaskikiya mwakuziziswa ku ukapolu ku Egipiti, Amaleke anguŵayukiya. Mwakulondo ulongozi wo Mosese wangupereka, Yoswa yo wenga wambula mantha wangulongoza Ayisraele kuchichita nkhondu ndi Amaleke. Nkhondu ye mukati, Mosese wanguto Aroni ndi Huru ndipu wanguluta nawu paphiri lo lenga pafupi ndi po achitiyanga nkhondu. Yiwu awonanga nkhondu yo yichichitika. Kumbi anthurumi atatu ŵenaŵa, athaŵanga nkhondu chifukwa cha mantha? Awa!

⁷ Mosese wangugwirisiya ntchitu nthowa yo yinguchitisa kuti Ayisraele aphari nkhondu. Iyu wangukoleze nthonga yaku Chiuta wauneneska ndipu wangusose manja muchanya. Asani Mosese wachita viyo, Yehova wapasanga nthazi Ayisraele ndipu apharanga nkhondu. Kweni asani Mosese wasisa manja ngaki chifukwa cha kuvuka, Amaleke ndiwu apharanga. Mwaviyo, Aroni ndi Huru anguchitapu kanthu mwaliŵi. Yiwu ‘anguto mwa ndi kuwuŵika pasi ndipu [Mosese] wangujapu. Pavuli paki, Aroni ndi Huru, anguko manja ngaki, munyaki lamaryi munyaki lamazge, kuti waleki kungasisa mpaka lumwi kusere.’ Janja lanthazi laku Chiuta linguwovya Ayisraele kuti aphari nkhondu.—Chit. 17:8-13.

8. (a) Kumbi Asa wanguchita wuli Aetiopia ŵati ayamba kuwofya Ayuda? (b) Kumbi tingalongo wuli kuti tithemba Chiuta nge mo Asa wanguchitiya?

⁸ Mu nyengu yaku Asa yo wenga Fumu, Yehova wangulongo so kuti janja laki lenga lifupi cha. M’Bayibolu muzumbulika nkhondu zinandi zo zinguchitika mu nyengu yakali. Kweni nkhondu  yikulu, yenga yo yinguchitika ndi Zera wa ku Etiopia. Iyu wenga ndi asilikali 1,000,000 wo ayiziŵanga umampha nkhondu. Asilikali wo ŵenga ndi Asa, abiliyangamu pafupifupi kaŵi mugulu la nkhondu laku Zera. Mungawona kuti kwatingi kuŵengi kwambula kusuzga kuti Asa wayambi kufipa mtima, kopa ndipuso kuŵavi nthazi chifukwa chakuŵanaŵana kuti wapharengi cha nkhondu. M’malu mwaki, Asa wanguromba kwaku Yehova kuti wamuwovyi. Iyu wawonekanga nge kuti wangaŵaphara cha asilikali a ku Etiopia, kweni “kwaku Chiuta vosi vamachitika.” (Mat. 19:26) Chiuta wangulongo nthazi zaki zikulu ndipu “wanguthereska Aetiopia pa masu paku Asa,” yo wenga “wakugomezeka pa umoyu waki wosi.”—2 Mik. 14:8-13; 1 Ŵakar. 15:14.

9. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo vatingi vitondekesengi Nehemiya kuzenga so mpanda wa Yerusalemu? (b) Kumbi Chiuta wangumuka wuli rombu laku Nehemiya?

⁹ Ŵanaŵaniyani mo Nehemiya wanguvwiya wati waluta ku Yerusalemu. Iyu wangusaniya kuti Yerusalemu ngwakuvikilirika ukongwa cha ndipu Ayuda ŵenga ndi mantha ukongwa. Ŵanthu a mitundu yinyaki aŵawofyanga, vo vinguchitisa kuti manja nga Ayuda ngaje ngambula nthazi ndipu awopanga kwamba kuzenga so mpanda wa Yerusalemu. Kumbi venivi vinguchitisa kuti Nehemiya nayu wachiti mantha? Awa! Nge mo Mosese, Asa ndipuso ateŵeti anyaki akugomezeka aku Yehova anguchitiya, Nehemiya wangulongo kuti wagomezanga Yehova kwamba kali chifukwa chakuti warombanga kwaku iyu. Pa nyengu iyi, wangugomeza so Yehova. Yehova wangumuka rombu laku Nehemiya lakutuliya pasi pa mtima lakupempha kuti waŵawovyi pa masuzgu ngo Ayuda angukumana nangu, ngo awonanga kuti angamalana nangu cha. Chiuta wangugwirisiya ntchitu ‘nthazi zaki zikulu’ ndi “janja laki lanthazi” kuti wachiski Ayuda wo manja ngawu ngengavi nthazi. (Ŵerengani Nehemiya 1:10; 2:17-20; 6:9.) Kumbi mugomeza kuti Yehova wagwirisiya ntchitu ‘nthazi zaki zikulu’ ndi “janja laki lanthazi” kuti wachiski ateŵeti ŵaki mazuŵa nganu?

10, 11. (a) Kumbi Satana wachita wuli kuti tileki kuchita phamphu pakupharazga? (b) Ndi vinthu nivi vo Yehova wagwirisiya ntchitu kuti watichiski? (c) Kumbi imwi mwayanduwa wuli ndi masambiru ngo mulonde mugulu laku Yehova?

¹⁰ Tiziŵa kuti Dyaboli walekengi cha kulimbana nasi kuti tileki kuteŵete Chiuta. Iyu wagwirisiya ntchitu maboma, alongozi a visopa ndi ŵanthu akugaluka kuti atipusikiziyengi ndipuso atiwofyengi. Ntchifukwa wuli Satana wachita venivi? Iyu wakhumba kuti tileki kuchita phamphu pa ntchitu yakupharazga uthenga wamampha. Chinanga kuti ve viyo, Yehova ngwakunozeka kweniso ngwakukhumbisisa kutipasa nthazi mwakugwirisiya ntchitu mzimu utuŵa. (1 Mik. 29:12) Tikhumbika kupempha mzimu waku Yehova kuti utiwovyi pakulimbana ndi masuzgu ngo tikumana nangu chifukwa chaku Satana ndipuso charu chiheni ichi. (Sumu 18:39; 1 Ŵakor. 10:13) Tikhumbika so kuwonga Yehova chifukwa wakutipasa Mazu ngaki, ngo ngakulembeka mwakulongozeka ndi mzimu waki. Aŵanaŵaniyani so mabuku ngo tilonde mwezi wewosi ngo ngakonkhosa fundu za m’Bayibolu! Mazu ngo ngakulembeka pa lemba la Zekariya 8:9, 13 (ŵerengani) ngangukambika pa nyengu yo nyumba yakusopiyamu yazengekanga so ku Yerusalemu ndipu ngatitichiska so mazuŵa nganu.

¹¹ Tichiskika so ndi vo Chiuta watitisambiza pa maunganu nga mpingu, ngadera, ngachigaŵa kweniso mumasukulu nga gulu laku Chiuta. Masambiru ngenanga, ngatitiwovya kuja ndi maŵanaŵanu ngakwenere, kuja ndi vilatu kuti titeŵete Yehova ndipuso kufiska maudindu nganandi ngachikhristu ngo te nangu. (Sumu 119:32) Kumbi imwi mukhumbisisa kuchiskika ndi masambiru ngenanga?

12. Kumbi titenere kuchitanji kuti tilutirizi kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova?

¹² Yehova wanguwovya Ayisraele kuthereska Amaleke ndi Aetiopia. Iyu wangupasa nthazi Nehemiya ndi wo wagwiranga nawu ntchitu kuti amalizi kuzenga mpanda wa Yerusalemu.  Mwakuyanana ŵaka, Chiuta watipasengi nthazi kuti tilutirizgi kugwira ntchitu yakupharazga chinanga kuti ŵanthu atitisuska, akana kuvwisiya uthenga widu ndipuso tikumana ndi vinthu vakufipisa mtima. (1 Pet. 5:10) Tikhumbika cha kuŵanaŵana kuti Yehova watiwovyengi mwakuziziswa kweni tikhumbika kuchitapu kanthu. Titenere kuŵerenga Mazu ngaku Chiuta zuŵa lelosi, kunozgeke maunganu ndipuso kuwungana sabata yeyosi. Tisambizengi maŵanaŵanu ngidu ndi mtima widu mwakusambira Bayibolu pakutija kweniso kuchita kusopa kwa pabanja. Titenere so kuromba kwaku Yehova nyengu zosi. Tingazomerezanga cha kuti kupenja vinthu vakuliŵavu pamwenga kuchita vinthu vinyaki, kutitondekesi kuchita vinthu vo Yehova wagwirisiya ntchitu kuti watipasi nthazi kweniso kuti watichiski. Asani muwona kuti mutondeka kuchita vinthu venivi, pemphani Chiuta kuti wakuwovyeni. Muwonengi mo mzimu waki ‘ukuchiskiyeningi ndi kukupasani khumbiru ndipuso nthazi kuti muchiti vinthu vo vitimukondwesa.’ (Ŵaf. 2:13) Nanga mungachitanji kuti muchiski anyinu?

13, 14. (a) Kumbi mubali munyaki wanguchiskika wuli muwolu waki wati watayika? (b) Kumbi tingachita wuli kuti tichiski anyidu?

¹³ Yehova wagwirisiya ntchitu abali ndi azichi pacharu chosi kuti atichiskengi. Kumbukani kuti wakutumika Paulo wangulemba kuti: “Chiskani wo manja ngawu ngalivi nthazi ndipuso wo makongonu ngawu ngazilirika, ndipu lutirizani kunyoloska nthowa za malundi nginu.” (Ŵah. 12:12, 13) Akhristu anandi a mu nyengu ya akutumika, achiskikanga ndi Akhristu anyawu. Ivi ndivu so vichitika mazuŵa nganu. Mwakuyeruzgiyapu, mubali munyaki muwolu waki wati watayika, wangukumana so ndi masuzgu nganyaki ngakulu. Iyu wanguti: “Ndinguziŵa kuti tingasankha cha mayeseru ngo tingakumana nangu, nyengu yo tingakumana nangu pamwenga kuti tikumani nangu kalinga. Kuromba kweniso kusambira Bayibolu pakundija, vandiwovya kuti ndikunthiyepu. Ndachiskika ukongwa chifukwa cha chovyu cha abali ndi azichi. Ndawona kuti kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova techendakumani ndi masuzgu nkhwakukhumbika ukongwa.”

¹⁴ Aroni ndi Huru anguwovya Mosese kuti walutirizi kusose manja muchanya nkhondu yichichitika. Nasi, tikhumbika kusaniya nthowa zo tingawovye anyidu pamwenga kuŵachitiya chinthu chinyaki cho chingaŵawovya. Kumbi mbayani wo tingaŵawovya? Tingawovya akukota, wo atama, wo asuskika ndi ŵanthu a mu banja lawu, wo aja ŵija ndipuso wo mubali wawu pamwenga munyawu wakutayika. Tingawovya so achinyamata wo ateseka kuti achiti vinthu viheni pamwenga kuti apenjengi vinthu va mucharu ichi, nge masambiru ngapachanya, ndalama zinandi pamwenga ntchitu zapachanya. (1 Ŵat. 3:1-3; 5:11, 14) Yesesani kusaniya nthowa zo mungalongole kuti muŵanaŵaniya anyinu asani mwe pa Nyumba ya Ufumu, mu uteŵeti, muryiya limoza chakurya pamwenga asani mukambisana nawu pafoni.

15. Kumbi mazu ngakuchiska ngangaŵawovya wuli Akhristu anyidu?

¹⁵ Muchimi Azaria wanguchiska Asa limoza ndi ŵanthu wo wenga nawu, ŵati aphara nkhondu mwakuziziswa. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Kweni imwi, jani anthazi ndipu mungachitanga mphwayi cha, chifukwa musaniyengi mphotu pa ntchitu yinu.” (2 Mik. 15:7) Mazu yanga nganguchitisa kuti Asa wasinthi vinthu vinandi kuti ŵanthu ayambi so kusopa kwauneneska. Mwakuyanana ŵaka, mazu ngakuchiska ngo mungakambiya anyinu ngangaŵawovya ukongwa. Mungaŵawovya kuti achiti vinandi pakuteŵete Yehova. (Nthanthi 15:23) Asani mwe pa maunganu, mungalekanga cha kumuka fundu zakuchiska chifukwa chakuŵanaŵana kuti zingaŵawovya cha anyinu.

16. Nge mo Nehemiya wanguchitiya, kumbi ŵara mumpingu angachiska wuli ŵanthu wo alivi nthazi? Kumbi Akhristu anyinu akuwovyani wuli?

¹⁶ Yehova wanguwovya Nehemiya ndi anyaki kuzenga so mpanda wa Yerusalemu. Yiwu angumaliza  kugwira ntchitu yeniyi mazuŵa 52 pe! (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemiya wawoneriyanga ŵaka cha kweni nayu wazengangaku. (Neh. 5:16) Mwakuyanana ŵaka, ŵara anandi wo atanja abali ndi azichi, achita nge mo Nehemiya wanguchitiya. Yiwu atovya pa ntchitu zakuzenga zo zichitika mugulu laku Yehova kweniso atowesa ndi kunoza Nyumba za Ufumu zo awunganamu. Asani apharazga limoza ndi Akhristu anyawu ndipuso achita maulendu nga uliska, achiska ŵanthu wo afipa mtima chifukwa cha masuzgu ngo akumana nangu.—Ŵerengani Yesaya 35:3, 4.

17, 18. Ntchinthu wuli cho titenere kugomeza asani tikumana ndi masuzgu pamwenga vinthu vakufipisa mtima?

¹⁷ Kuteŵete limoza ndi Akhristu anyidu kutovya kuti tikoliyanengi. Kutovya so kuti tiyanjanengi ukongwa ndipuso tigomezengi ndi mtima wosi kuti vo Chiuta watilayizga vazamufiskika. Asani tichiska anyidu, titiŵawovya kuti amalanengi ndi vinthu vakugongowesa vo akumana navu kweniso kuti alutirizi kugomeza kuti vinthu vijengi umampha kunthazi. Kuchiska anyidu kutitiwovya kuti tigomezengi kuti vo Chiuta walayizga vifiskikengi nadi. Kukamba uneneska, asani tichiska anyidu, nasi tichiskika.

¹⁸ Asani tiwona mo Yehova wanguwovye ateŵeti ŵaki a mu nyengu yakali pa vakuchitika vakupambanapambana kweniso mo wanguŵavikiriya, vititiwovya kuja ndi chivwanu chakukho ndipuso kumugomeza. Mwaviyo, asani mukumana ndi mayeseru pamwenga masuzgu, ‘mungazomerezanga cha kuti manja nginu ngaje ngambula nthazi’! M’malu mwaki, murombengi kwaku Yehova ndipuso zomerezani kuti janja laki lanthazi likuchiskeni kweniso likulongozeni kuti muzisaniyi vitumbiku mu Ufumu waki.—Sumu 73:23, 24.