1. Kumbi Yehova wangujiziŵikiska wuli kwaku Mosese, nanga venivi vakukhumbika wuli?

PA NYENGU yinyaki, Chiuta wangujiziŵikiska kwaku Mosese mwakumukambiya zina laki ndi mijalidu yaki. Mijalidu yakwamba yo wangukamba yenga lisungu ndi chitima. (Ŵerengani Chituwa 34:5-7.) Yehova watingi wayambengi kukamba za nthazi zaki pamwenga zeru zaki. Mosese wapenjanga kuziŵa asani Chiuta we nayu ndichu chifukwa chaki Yehova wangwamba kuzumbuwa mijalidu yo yilongo kuti ngwakukhumbisiska kovya ateŵeti ŵaki. (Chit. 33:13) Kumbi mutuvwa wuli mumtima mwinu kuziŵa kuti Chiuta wangwamba kuzumbuwa mijalidu iyi, yo yilongo kuti watitiyanja? Nkhani iyi yikonkhosa za jalidu la chitima. Mazu yanga ngang’anamuwa kulenge lisungu anyidu ndi kuja ndi mtima wakukhumbisiska kuŵawovya.

2, 3. (a) Ntchinthu wuli cho chilongo kuti jalidu la kuchitiya chitima anyidu tichita kuwa nalu? (b) Ntchifukwa wuli tikhumbika kuziŵa vo Bayibolu likamba pa nkhani ya jalidu la chitima?

² Ŵanthu akulengeka muchikozgu chaku Chiuta. Mwaviyo, chifukwa chakuti Yehova ngwalisungu, mwakawi nasi tichitiya chitima anyidu. Chinanga ndi wo aleka kuziŵa Chiuta wauneneska kanandi  achitiya chitima anyawu. (Chiy. 1:27) M’Bayibolu, mwe nkhani zinandi zo zilongo kuti ŵanthu ŵe ndi jalidu la chitima. Mutenere kuti mukumbuka nkhani ya anthukazi ŵaŵi wo ŵenga mahuli. Yiwu alimbananga mwana ŵati afika kwaku Solomoni. Solomoni wati ŵaŵayesa kuti waziŵi yo wenga mweneku wamwana, wangulamula kuti mwana yo wadumuliki pakati. Yo wenga mweneku wa mwana chitima chingumuko. Mwaviyo, wangupempha kuti mwana yo wapaskiki ku munyaki. (1 Ŵakar. 3:23-27) Chakuyeruzgiyapu chinyaki ndi mwana munthukazi waku Farao yo wangutaska Mosese pa nyengu yo wenga bonda. Chinanga kuti wanguziŵa kuti mwana yo wangusaniya wenga Muheberi ndipu wakhumbikanga kubayika, iyu “wangumuchitiya chitima” ndipu wanguŵanaŵana kuti wamuleri nge mwana waki.—Chit. 2:5, 6.

³ Ntchifukwa wuli tikhumbika kuziŵa vinandi vakukwaskana ndi jalidu la chitima? Ntchifukwa chakuti Bayibolu lititikambiya kuti tiyezgengi Yehova. (Ŵaef. 5:1) Chinanga kuti ŵanthu akulengeka ndi jalidu la chitima kweni pakuti ndisi ambula kufikapu kanandi anyidu titiŵaŵanaŵaniya cha. Nyengu zinyaki tingawona kuti nkhwakusuzga kusankha pakati pa kuwovya anyidu ndi kuphwere dankha masuzgu ngidu. Ku ŵanthu anyaki nkhani yeniyi yituŵa yakusuzga pa umoyu wawu. Kumbi ntchinthu wuli cho chingakuwovyani kuti muchitiyengi chitima anyinu? Chakwamba, muwonengi mo Yehova ndi ŵanthu anyaki alongore chitima. Chachiŵi, muŵanaŵaniyengi mo mungayezge Chiuta kweniso mo mungayanduliya asani muchitiya chitima anyinu.

4. (a) Ntchifukwa wuli Yehova wangutumiza angelu ku Sodomu? (b) Kumbi nkhani yaku Lote ndi ŵana ŵaki yititisambizanji?

⁴ M’Bayibolu mwe ŵanthu anandi wo Yehova wanguŵachitiya chitima. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani vo wanguchitiya Lote. Iyu wenga murunji ndipu ‘wangusuzgika maŵanaŵanu’ chifukwa chakuti ŵanthu a ku Sodomu ndi Gomora achitanga jalidu liheni mwambula soni. Chiuta wanguwona kuti chenga chakwenere kuti ŵanthu aheni yaŵa abayiki. (2 Pet. 2:7, 8) Iyu wangutuma angelu kuti akataski Lote. Angelu yaŵa angukambiya Lote ndi banja laki kuti atuwemu mumisumba iyi chifukwa yibwangandulikengi. “Penipo [Lote] wachitanga chizita, Yehova wangumuchitiya chitima ndipu [angelu] anguko iyu, muwolu waki kweniso ŵana ŵaki ŵaŵi asungwana pa janja, ndi kuŵatuzgiya ku bwalu kwa msumba ndipu anguŵasiya kweniko.” (Chiy. 19:16) Ivi vilongo kuti Yehova waziŵa masuzgu ngo ateŵeti ŵaki akugomezgeka akumana nangu.—Yes. 63:7-9; Yak. 5:11; 2 Pet. 2:9.

5. Kumbi Mazu ngaku Chiuta, nga pa 1 Yohane 3:17, ngatitiwovya wuli kuti tilongongi chitima?

⁵ Yehova we ndi jalidu la chitima ndipu wasambiza ŵanthu ŵaki kuti nawu ajengi ndi jalidu lenili. Ŵanaŵaniyani za dangu lo Chiuta wangupasa Ayisraele pa nkhani yakulonda munthu chakudinkha nge chikoli cha ngongoli. (Ŵerengani Chituwa 22:26, 27.) Munthu wambula lisungu wangakhumba kulonda chakudinkha cha munthu yo we ndi ngongoli yaki, vo vingachitisa kuti wasoŵi chakudinkha usiku. Yehova wangukambiya ŵanthu ŵaki kuti angajanga ndi jalidu laviyo cha. Yiwu akhumbikanga kuchitiya chitima anyawu. Kumbi fundu yo ye mudangu ili yingatiwovya cha? Kumbi tingakhumba kuti abali ndi azichi ŵidu asuzgikengi penipo isi tingafiska kuŵawovya?—Ŵakol. 3:12; Yak. 2:15, 16; ŵerengani 1 Yohane 3:17.

6. Kumbi tisambiranji pa chitima cho Yehova walongonga asani Ayisraele abuda?

⁶ Yehova wanguŵachitiya chitima Ayisraele chinanga mphanyengu yo abudanga. Bayibolu likamba kuti: “Yehova Chiuta wa ambuyawu wangulutirizga kuŵatcheŵeska kuziya mu mathenga ngaki, waŵatcheŵeskanga  mwakuwerezawereza, chifukwa waŵachitiyanga chitima ŵanthu ŵaki ndipuso malu ngaki ngakujamu.” (2 Mik. 36:15) Kumbi nasi tikhumbika cha kuchitiya chitima ŵanthu wo ŵe ndi mtima wakulapa kuti ayanjiki ndi Chiuta? Yehova wakhumba cha kuti weyosi waku isi wazibayiki pa cheruzgu cho chituza. (2 Pet. 3:9) Kuti ŵanthu ayanduwi ndi lisungu laki, tiyeni tilutirizgi kupharazga mpaka po iyu watuzgiyengepu ŵanthu aheni.

7, 8. Ntchifukwa wuli banja linyaki ligomezga kuti Yehova wangulichitiya chitima?

⁷ Vinthu vinandi vo ateŵeti aku Chiuta akumana navu vilongo kuti Chiuta ngwachitima. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani vo vinguchitikiya munyamata munyaki wa vyaka 12 yo tamudana zina lakuti Milan. Muvyaka va m’ma 1990, ŵanthu abayananga chifukwa chakupambana mitundu ku Bosnia. Milan, mvurwa waki, apapi ŵaki ndi Akaboni anyaki angukwera basi kutuliya ku Bosnia ndipu akanga ku unganu wachigaŵa ku Serbia ko apapi aku Milan achibatizikanga. Ŵati afika paboda, banja lawu angulisisa mubasi chifukwa lenga la mtundu unyaki kweni anyaki wosi anguŵasiya kuti alutengi. Ŵati aŵasunga kwa mazuŵa ngaŵi, mura wa asilikali wangumbiya foni bwana waki kumufumba kuti wachitenji nawu. Iyu wanguma panthazi pa banja lo ndipu wosi avwanga vo bwana waki wangumuka. Iyu wanguti, “Muŵato mukaŵabayi ndi futi!”

⁸ Po mura wa asilikali wakambisananga ndi asilikali anyaki, panguza ŵanthu ŵaŵi achilendu. Yiwu angutokotose banja lo kuti mbakaboni. Ŵanthu wo ŵenga mubasi ndiwu anguŵakambiya vo vinguchitika. Abali yaŵa angukambiya Milan ndi mvurwa waki kuti akakweri galimotu yo anguza nayu kuti ajumphi paboda chifukwa chakuti mapasipoti nga ŵana angafufuzanga cha. Pavuli paki, angukambiya apapi wo kuti azunguliyi kuseri kwa chikwangwani cha paboda kuti akakumani nawu kusirya linyaki. Milan waziŵanga cha kuti wakhumbikanga kusekere pamwenga kuliya ndi sachizgu la abali yaŵa. Apapi ŵaki angufumba kuti: “Kumbi muŵanaŵana kuti atilekengi ŵaka?” Po yiwu alutanga vawonekanga nge kuti asilikali wo aŵalereskanga ŵaka. Apapi yaŵa anguchikumana so ndi ŵana ŵawu kusirya linyaki la boda. Yiwu angulutirizga ulendu wa ku unganu wachigaŵa ndipu angukayikiya cha kuti Yehova wangumuka marombu ngawu pa nyengu yo asoŵanga kwakuthaŵiya. Bayibolu lilongo kuti ndi nyengu zosi cha po Yehova wasereriyangapu kuti wawovyi ateŵeti ŵaki. (Mac. 7:58-60) Chinanga kuti ve viyo, Milan wangukamba mo wanguvwiya. Iyu wanguti, “Venga nge kuti angelu angujala masu asilikali ndipu Yehova wangutitaska.”—Sumu 97:10.

9. Kumbi Yesu wanguchita wuli wati wawona mo ŵanthu wo amulondonga ŵenge? (Wonani chithuzi cho che papeji 8.)

⁹ Nasi tingasambira fundu yinyaki kwaku Yesu. Iyu wanguŵachitiya chitima ŵanthu chifukwa “ŵenga akulimukalimuka kweniso akujowoleka nge mbereri zambula mliska.” Kumbi Yesu wanguchita wuli ndi masuzgu ngo ŵenga nangu? “Iyu wangwamba kuŵasambiza vinthu vinandi.” (Mat. 9:36; ŵerengani Marko 6:34.) Vo Yesu wanguchita vingupambana ukongwa ndi vo achitanga Afarisi wo akhumbanga cha kuwovya ŵanthu. (Mat. 12:9-14; 23:4; Yoh. 7:49) Kumbi namwi mukhumbisisa kuwovya ŵanthu kuti aziŵi Yehova nge mo Yesu wachitiyanga?

10, 11. Kumbi ndi nyengu zosi po pangakhumbika kulongo chitima? Konkhoskani.

¹⁰ Mpha vinthu vosi cha po pangakhumbika kulongo chitima. Chitima cho Chiuta wangulongo munyengu yakali chenga chakwenere pa vakuyeruzgiyapu vo takamba kuchanya uku. Nyengu yinyaki Fumu Sauli, yaŵanaŵananga kuti yingulongo chitima kweni vo yinguchita kwenga kuleka kuvwiya. Iyu yingumubaya cha Agagi,  yo wenga murwani wa ŵanthu aku Chiuta ndipuso yingusankha mbereri zamampha kwambula kuzibaya. Ivi vinguchitisa kuti Yehova wakani Sauli kuja fumu ya Yisraele. (1 Sam. 15:3, 9, 15) Kukamba uneneska, Yehova ndi Mweruzgi murunji. Iyu waziŵa mitima ya ŵanthu ndipu waziŵa yo ngwakwenere kumuchitiya chitima. (Chitenje 2:17; Ezek. 5:11) Pambula kuswera yapa, Yehova wayeruzgengi ŵanthu wosi wo akana kumuvwiya. (2 Ŵat. 1:6-10) Nyengu iyi yazamukuŵa yakuŵachitiya chitima cha ŵanthu wo waŵayeruzga kuti mbaheni. Kubaya ŵanthu aheni kwazamulongo kuti Chiuta wachitiya chitima ŵanthu arunji wo wazakuŵavikiliya.

¹¹ Mbudindu widu cha kuyeruzga ŵanthu kuti atenere kubayika pamwenga cha. M’malu mwaki tikhumbika kuchita vosi vo tingafiska sonu kuti tiwovyi ŵanthu. Kumbi ndi nthowa nizi zakovya zo tingaŵachitiya chitima ŵanthu? Tiyeni tikambisani vo tingachita.

12. Kumbi mungalongo wuli chitima asani muchita vinthu ndi ŵanthu anyaki?

¹² Tiwovyengi anyidu zuŵa lelosi. Wo atesesa kulondo Yesu, atenere kuchitiya chitima abali ndi azichi kweniso ŵanthu anyaki. (Yoh. 13:34, 35; 1 Pet. 3:8) Kuchitiya chitima ŵanthu, kungang’anamuwa so “kusuzgikiya nawu limoza.” Munthu yo wachitiya chitima anyaki wakhumba kuti masuzgu ngawu ngapepukeku ndipu watiŵawovya kuti ngamali. Saniyani mpata wakuchitiya venivi. Mwakuyeruzgiyapu, kumbi mungamugwiriya ntchitu za pakhomu munthu munyaki pamwenga kumuchitiya vinthu vinyaki?—Mat. 7:12.

13. Kumbi ndi mijalidu niyi yo ŵanthu aku Chiuta aziŵika nayu asani kwachitika ngozi zachilengedu?

¹³ Tiwovyengi anyidu asani kwachitika ngozi zachilengedu. Ŵanthu anandi alongo kuti achitiya chitima anyawu asani kwachitika ngozi zachilengedu. Akaboni aku Yehova aziŵika kuti atovya ŵanthu pa nyengu yeniyi. (1 Pet. 2:17) Muzichi munyaki ku Japan wajanga mudera linyaki lo lingunangika ukongwa chifukwa cha chidilirisi ndi tsunami mu 2011. Iyu wangukamba kuti “wanguchiskika kweniso kupembuzgika” chifukwa cha abali anandi wo anguza kutuliya muvigaŵa vakupambanapambana ku Japan ndipuso mu vyaru vinyaki kuti  akaŵanozge vinthu vo vingunangika. Iyu wangulemba kuti: “Vo ŵanthu yaŵa anguchita vingundiwovya kuziŵa kuti Yehova watitiyanja. Akaboni atanjana. Abali ndi azichi anandi pacharu chosi atirombiyanga.”

14. Kumbi mungaŵawovya wuli akutama ndi akukota?

¹⁴ Tiwovyengi akutama ndi akukota. Asani tiwona kuti ŵanthu asuzgika chifukwa cha ubudi wo akutole kwaku Adamu, titiŵachitiya chitima. Tikhumbisiska kuti matenda ndi ukoti vimali. Mwaviyo, tiromba kuti Ufumu waku Chiuta uzi. Pasonu panu tichita vosi vo tingafiska kuti tiwovyi wo akhumbika chovyu. Ŵanaŵaniyani vo munthu munyaki wakulemba mabuku wangukamba vakukwaskana ndi anyina akukota wo atamanga nthenda yo yinanga wongu (Alzheimer). Zuŵa linyaki angujinangiya mumalaya. Po ajinozganga anguvwa belu la pakhomu lichiliya. Wo angumba belu ŵenga Akaboni aku Yehova ŵaŵi wo azanga kanandi kuzicheza ndi ama ŵenaŵa. Azichi yaŵa angufumba asani angaŵawovya. Ama wo angumuka kuti, “Vakuchitisa soni kweni mungandiwovya.” Azichi wo anguŵachapiya vo anguvwala. Pavuli paki, anguŵapangiya tii ndipu angwamba kucheza nawu. Mwana wawu wanguwonga ukongwa! Iyu wangulemba kuti, “Nditiŵatayiya kachimiti Akaboni. Yiwu achita vo asambiza.” Kumbi chitima cho mulongo ŵanthu akutama ndi akukota, chitikuchitisani kuchita vosi vo mungafiska kuti masuzgu ngawu ngapepukeku?—Ŵaf. 2:3, 4.

15. Kumbi ntchitu yakupharazga yitiŵapasa mwaŵi wakuchitanji ŵanthu?

¹⁵ Tiwovyengi ŵanthu kuti aziŵi Chiuta. Asani tiwona masuzgu ngo ŵanthu akumana nangu ndipuso adandawula, vititichitisa kuti tiŵakambiyengi zaku Yehova. Tingachita viyo mwakuŵasambiza zakukwaskana ndi Chiuta kweniso vo Ufumu waki wazamuchitiya ŵanthu. Tingaŵawovya so kuti aziŵi kukhumbika kwakulondo fundu za mijalidu yamampha. (Yes. 48:17, 18) Kumbi mungasazgiyaku phamphu linu pa ntchitu yakupharazga yo yitumbika Yehova ndipuso yo yingakuwovyani kulongo kuti muchitiya chitima ŵanthu?—1 Tim. 2:3, 4.

16. Kumbi munthu yo wachitiya chitima anyaki wayanduwa wuli?

¹⁶ Madokotala ngakamba kuti ŵanthu wo achitiya chitima anyawu atamatama cha, aja umoyu wamampha ndipuso atanjana ndi ŵanthu. Asani mutovya anyinu kuti masuzgu ngawu ngapepukeku, mujengi alikondwa, muchiskikengi, muŵengevi phukwa ndipu mujengi ndi maŵanaŵanu ngaheni cha. Kukamba uneneska, kuchitiya ŵanthu chitima kukuwovyeningi. (Ŵaef. 4:31, 32) Akhristu wo atanja kuwovya anyawu, aja ndi njuŵi yamampha chifukwa aziŵa kuti achita vinthu mwakukoliyana ndi fundu zaku Chiuta. Kuja ndi jalidu ili kuchitisa munthu kuja mupapi wamampha, munthurumi pamwenga munthukazi wamampha kweniso bwezi lamampha. Wo achitiya chitima anyawu mwaliŵi, anyawu nawu atiŵawovya asani asuzgika.—Ŵerengani Mateyu 5:7; Luka 6:38.

17. Ntchifukwa wuli mukhumbika kuja ndi jalidu la chitima kweniso kuchitiya chitima anyaki?

¹⁷ Kuziŵa kuti kuchitiya chitima ŵanthu nkhwamampha, ndichu chifukwa chikulu cha cho chitenere kukuchitisani kuti muje ndi jalidu lenili. Mutenere kuja ndi jalidu lenili chifukwa chakuti mukhumba kulondo ndi kumupasa unkhankhu Yehova Chiuta yo ndi Mweneku wa chanju ndipuso wachitima. (Nthanthi 14:31) Iyu wakupereka chakuwoniyapu kwaku isi. Mwaviyo, tiyeni tiyesesi kuchita vosi vo tingafiska kuti tilondo Yehova mwakuyanja abali ndi azichi kweniso kuja pa ubwezi wamampha ndi ŵanthu mwakuŵachitiya chitima.—Ŵag. 6:10; 1 Yoh. 4:16.