1, 2. (a) Ntchinthu wuli chingachitika asani munthu ngwambula kujiko? (b) Ntchifukwa wuli jalidu lakujiko ndakukhumbika ukongwa mazuŵa nganu?

KUJIKO ndi jalidu lo Yehova Chiuta wangatiwovya kuja nalu. (Ŵag. 5:22, 23) Yehova ngwakujiko kuluska munthu weyosi. Nyengu zinyaki taŵanthu tisuzgika kuti tijikongi chifukwa ndisi ambula kufikapu. Ŵanthu akumana ndi masuzgu nganandi mazuŵa nganu chifukwa chakuleka kujiko. Kuleka kujiko, kungachitisa kuti munthu waleki kuchita umampha kusukulu pamwenga ku ntchitu ndipuso wazelezengi pakuchita vinthu. Kungachitisa so kuti ŵanthu anyozengi anyawu, aloŵiyengi, achitengi ndewu, amalisengi nthengwa, ajengi ndi ngongoli zinandi, agwirisiyengi ntchitu ukongwa munkhwala wakutimbanyiza wongu, amangikengi, aguŵengi, atongi matenda ngakupasiziyana pakugonana ndipuso nthumbu za padondu. Yapa takambapu ŵaka vinthu vimanavi.—Sumu 34:11-14.

² Kukamba uneneska, ŵanthu wo aleka kujiko atijizisiya masuzgu kweniso achitisa anyawu kuti asuzgikengi. Jalidu lakuleka kujiko, lilutiyalutiya panthazi. Kafukufuku yo wanguchitika mu vyaka va m’ma 1940, wangulongo kuti ŵanthu amanavi ndiwu ŵenga ndi jalidu lambula kujiko. Kweni pambula kuswera yapa, kafukufuku walongo kuti ŵanthu anandi atijiko cha. Ivi vakuziziswa cha ku ŵanthu wo asambira Mazu ngaku Chiuta. Ve viyo chifukwa Bayibolu likukambiya limu kuti ukaboni wakulongo kuti te “mu mazuŵa ngakumaliya” ngwakuti ŵanthu azamuja “ambula kujiko.”—2 Tim. 3:1-3.

3. Ntchifukwa wuli Akhristu akhumbika kuja ndi jalidu lakujiko?

 ³ Ntchifukwa wuli tikhumbika kuja ndi jalidu lakujiko? Ŵanaŵaniyani fundu zakukhumbika ziŵi izi. Chakwamba, kafukufuku walongo kuti ŵanthu wo atijiko, kanandi aja ndi masuzgu ngamanavi. Ŵanthu yaŵa akwiya liŵi cha ndipu kuja kwambula kusuzga kusaniya mabwezi. Yiwu afipa ukongwa mtima cha ndipuso kusuzgika maŵanaŵanu nge mo achitiya ŵanthu wo achita vinthu mwambula kuŵanaŵana umampha. Chachiŵi, kuti munthu wayanjiki ndi Chiuta wakhumbika kukana mayeseru kweniso makhumbiru ngaheni. Ivi ndivu Adamu ndi Eva angutondeka kuchita. (Chiy. 3:6) Ŵanaŵaniyani vinthu viheni vo ŵanthu wo atondeka kujiko akumana navu.

4. Kumbi ndi fundu niyi yo yitenere kuchiska ŵanthu wo asuzgika kujiko?

⁴ Ŵanthu ambula kufikapu angafiska cha kujiko nge mo Yehova wachitiya. Iyu waziŵa kuti ateŵeti ŵaki asuzgika pa nkhani yeniyi ndipu wakhumba kuŵawovya kuti ajikanizengi ku makhumbiru nga ubudi. (1 Ŵakar. 8:46-50) Nge Mubwezi widu wakwanjiwa, wachiska ŵanthu a mtima wamampha wo akhumba kumuteŵete kweni asuzgika kujiko pa vinthu vinyaki. Tiyeni tikambisani chakuwoniyapu chamampha chaku Yehova. Pavuli paki, tisambirengi vakuwoniyapu vamampha ndi viheni vo vikulembeka m’Bayibolu. Pakumaliya, tikambisanengi vo tingachita kuti tije ndi jalidu lakujiko.

5, 6. Kumbi Yehova walongo chakuwoniyapu wuli pa nkhani ya kujiko?

⁵ Yehova walongo jalidu lakujiko mwakufikapu chifukwa vosi vo wachita vakufikapu. (Mar. 32:4) Kweni isi te ambula kufikapu. Chinanga kuti ve viyo, kuti tije ndi jalidu lakujiko, tikhumbika kusambira vo Yehova wachita. Kumbi mpha nkhani zikulu zikulu nizi po Yehova wakulongo kuti ngwakujiko?

⁶ Ŵanaŵaniyani mo Yehova wangulongole kuti ngwakujiko Satana wati wagaluka. Yehova wakhumbikanga kumalisa nkhani yo Satana wangwambisa. Mwambula kukayika, vo Dyaboli wanguchita vinguchitisa kuti angelu akugomezgeka aguŵi, akwiyi kweniso awoni kuti ngwakudelera. Panyaki namwi mwe ndi maŵanaŵanu ngakuyanana asani muwona masuzgu ngo ngalipu chifukwa chaku Satana. Chinanga kuti ve viyo, Yehova wanguchita vinthu mwakuthaŵiliya cha. Iyu wanguchita vinthu mwakuŵanaŵaniya ndipu vo wanguchita venga vakwenere. Yehova wakwiya liŵi cha ndipu wachita vinthu mwa urunji kuti wamalisi masuzgu ngo Satana wakwambisa. (Chit. 34:6; Jobu 2:2-6) Ntchifukwa wuli pajumpha nyengu yitali Yehova wechendachitepu kanthu? Iyu wakhumba cha kuti ŵanthu wosi azibayiki kweni “wakhumba kuti weyosi walapi.”—2 Pet. 3:9.

7. Kumbi tingasambiranji pa vo Yehova wachita?

⁷ Yehova watijiko pakuchita vinthu ndipu ivi vititisambiza kuti nasi tikhumbika kuŵanaŵaniya dankha techendalongoro ndipuso tikhumbika kuphwere menderu ngidu. Tikhumbika cha kuthaŵiliya pakuchita vinthu. Asani pe nkhani yakukhumbika ukongwa, titenere kuyiŵanaŵaniya dankha ndi kuromba kuti tilongoro kweniso tichiti vinthu mwazeru. (Sumu 141:3) Pa nyengu yo takwiya, kuja kwambula kusuzga kuchita vinthu mwakulondo maŵanaŵanu ngidu. Anandi mwaku isi tadandawulapu chifukwa chakuti tinguthaŵiliya kukamba pamwenga kuchita vinthu.—Nthanthi 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) Kumbi ŵanthu a mijalidu yamampha tingaŵasaniya pani? (b) Ntchinthu wuli cho chinguwovya Yosefe kuti wakani po muwolu waku Potifara wamunyengeriyanga kuti wagoni nayu? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)

⁸ Kumbi m’Bayibolu mwe vakuwoniyapu wuli vo vilongo kukhumbika kwakujiko? Tikayika cha kuti mukumbuka ŵanthu anyaki wo akulembeka m’Bayibolu wo angujiko pa nyengu yo anguyeseka. Yumoza mwa ŵanthu yaŵa wenga Yosefe  mwana waku Yakobe. Iyu wangulongo kuti wenga wakujiko pa nyengu yo wateŵetiyanga munyumba yaku Potifara, mura wa alonda aku Farao. Muwolu waku Potifara wakhumbiranga Yosefe yo wenga “wakutowa ndi wakunozga pakumulereska.” Iyu wamunyengeriyanga kuti wagoni nayu. Ntchinthu wuli chinguwovya Yosefe kuti wakanengi vo munthukazi mwenuyu wakhumbanga? Tikayika cha kuti Yosefe wanguŵanaŵaniya dankha masuzgu ngo watingi wakumanengi nangu asani wanguzomera kugona ndi muwolu waku Potifara. Yosefe wanguthaŵa po muwolu waku Potifara wakhumbanga kumuko. Iyu wanguti: “Ndingachitiyanji chiheni chikulu viyo ndikunangiya Chiuta?”—Chiy. 39:6, 9; ŵerengani Nthanthi 1:10.

9. Kumbi munganozgeke wuli kuti mukani mayeseru?

⁹ Kumbi tisambiranji pa vo Yosefe wanguchita? Kuti tivwiyi marangu ngaku Chiuta, nyengu zinyaki tingakhumbika kuthaŵa asani tiyeseka. Anyaki ŵechendaje Akaboni, aryanga kweniso amwanga ukongwa, akweŵanga foja, agwirisiyanga ntchitu mwambula kwenere munkhwala wakutimbanyiza wongu, achitanga ureŵi ndipuso vinthu vinyaki. Chinanga kuti akubatizika, nyengu zinyaki angayeseka kuti achiti vinthu viheni vo achitanga kali. Pa nyengu yo muteseka kuti muleki kuvwiya marangu ngaku Yehova, ŵanaŵaniyani ngozi yo yingaŵapu asani mungaleka kujikaniza ku malikhumbira ngaheni. Asani mungachita viyo mujengi akukho. Muwoniyengi limu vinthu vo vingachitisa kuti muyeseki ndipu sankhani vo mungachita kuti muvikhwechi. (Sumu 26:4, 5; Nthanthi 22:3) Asani mwakumana ndi mayeseru ngaviyo, pemphani Yehova kuti wakupaseni zeru ndipuso kuti mujiko.

10, 11. (a) Kumbi achinyamata anandi akumana ndi vinthu nivi kusukulu? (b) Ntchinthu wuli cho chingawovya achinyamata achikhristu kuti akani kuchita ureŵi asani anyawu atiŵachichiza?

¹⁰ Achinyamata anandi achikhristu akumana ndi mayeseru ngo Yosefe wangukumana nangu. Ŵanaŵaniyani zaku Kim. Anyaki anandi amukilasi achitanga ureŵi ndipu kukumaliya kwa Sabata, akambanga za ŵanthu wo agonana nawu. Kweni Kim wengavi nkhani yakuti wangakambiya anyaki. Iyu wanguti, kuleka kuchitaku vinthu vo anyaki achitanga kwachitisanga kuti wavwengi nge kuti anyaki “atimusankha ndipuso walivi wakucheza nayu.” Iyu wawonanga so kuti anyaki amuwonanga nge kuti ngwakumaliyapu chifukwa wengavi chibwezi. Kim waziŵanga kuti achinyamata anandi ateseka kuchita ureŵi. (2 Tim. 2:22) Kanandi anyaki a mukilasi amufumbanga asani wechendagonanepu ndi munyamata. Ivi vamupasanga mwaŵi wakuti waŵakonkhosiyengi chifukwa cho waleke kugonana ndi anyamata. Achinyamata achikhristu wo atesesa kukana kuchita ureŵi, atitikondwesa ukongwa ndipuso akondwesa Yehova!

¹¹ Bayibolu litititcheŵeska za ŵanthu wo angutondeka kujiko pa nkhani ya ureŵi. Likamba so vinthu viheni vo vingachitika asani munthu waleka kujiko pa nkhani iyi. Weyosi yo wakumana ndi vinthu nge vo vinguchitikiya Kim, wangachita umampha kuŵanaŵaniya nkhani ya munyamata yo wakambika pa Nthanthi chaputala 7, yo wanguŵanaŵana umampha cha. Ŵanaŵaniyani so vo wanguchita Amunone ndipuso masuzgu ngakulu ngo wangukumana nangu chifukwa cha jalidu laki liheni. (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Apapi angawovya ŵana ŵawu kuja ndi zeru kweniso jalidu lakujiko pa nkhani ya vibwezi. Yiwu angakambisana nkhani iyi pakusopa kwa pabanja mwakugwirisiya ntchitu nkhani zenizi zo zisanirika m’Bayibolu.

12. (a) Kumbi Yosefe wanguchita wuli kuti wajiko pa nyengu yo aku ŵaki anguza ku Egipiti? (b) Kumbi mphavakuchitika nivi po tikhumbika kujiko?

¹² Nyengu yinyaki Yosefe wangulongo so jalidu lamampha lakujiko. Aku ŵaki ŵati ŵaza ku Egipiti kuzigula chakurya, iyu wangujibisa kuti waziŵi vo venga mumtima mwawu. Wati wasuzgika ukongwa maŵanaŵanu wanguluta kwakuyija kuchiliya. (Chiy. 43:30, 31; 45:1) Asani Mkhristu  munyidu pamwenga wa mu banja lidu wachita vinthu umampha cha, kujiko nge mo wanguchitiya Yosefe kungatiwovya kuti tileki kuchita vinthu mwambula zeru. (Nthanthi 16:32; 17:27) Asani mubali winu wasezgeka, mungakhumbika kujiko kuti muleki kukambisana nayu pa vifukwa vambula kuvwika. Kujiko pa nkhani nge izi kuchitika kwija cha ndipu kutuŵa kwambula kusuzga asani taziŵa kuti vo tichita, vikoliyana ndi vo Chiuta wachita kweniso ulongozgi waki.

13. Kumbi ndi fundu nizi zo tisambira pa nkhani yaku Davidi?

¹³ Bayibolu likamba chakuwoniyapu chamampha cha Fumu Davidi. Iyu wenga ndi udindu ukulu ukongwa kweni pa nyengu yo Sauli kweniso Shimei amunyozanga, wangufya mtima cha pamwenga kugwirisiya ntchitu mwambula kwenere udindu waki. (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10) Chinanga kuti venga viyo, ndi nyengu zosi cha po Davidi wangulongo jalidu lakujiko. Nge mo tiziŵiya, nyengu yinyaki wanguchita chigololu ndi Betesheba ndipuso wangutondeka kujiko pa vo Nabala yo wenga wambunu wangumuka. (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4) Chinanga kuti ve viyo, pe fundu zakukhumbika zo tingasambira kwaku Davidi. Chakwamba, wo ŵe ndi udindu wakuwonere ŵanthu aku Chiuta, akhumbika kuyesesa kuja ndi jalidu lakujiko kuti alekengi kugwirisiya ntchitu mwambula kwenere udindu wawu. Chachiŵi, palivi yo watenere kujithemba wachiŵanaŵana kuti wangayeseka cha.—1 Ŵakor. 10:12.

14. Ntchinthu wuli cho chinguchitikiya mubali Luigi, nanga ntchifukwa wuli tikhumbika cha kufya mtima asani takumana ndi vinthu nge ivi?

¹⁴ Kumbi mungachita wuli kuti muje ndi jalidu lakujiko? Ŵanaŵaniyani vo vinguchitikiya mubali munyaki zina laki Luigi. Galimotu ya munthu munyaki yinguganya galimotu yaki. Chinanga kuti munthu yo ndiyu wangunanga kweni wangwamba kunyoza Luigi ndipu wakhumbanga kwamba ndewu. Luigi, wanguromba kwaku Yehova kuti waleki kufya mtima. Iyu wangwesa kukambisana ndi munthu yo kweni wanguleka cha kumunyoza. Luigi wanguto nambala ya galimotu ya munthu yo kuti waluti nayu ku kampani ya Inshulansi ndipu wangumusiya wachikalipa. Pati pajumpha sabata, Luigi wanguluta ku munthukazi munyaki yo wangumupharazgiya. Iyu wangusaniya kuti murumu waki ndiyu wangumuganyiya galimotu. Munthu yo wanguchita soni ndipu wangupepesa chifukwa chakunyoza Luigi. Iyu wangukamba kuti walutengi kukampani yaku Luigi kuti akamunozge liŵi galimotu. Po mubali Luigi wasambizanga Bayibolu muwolu wa munthu yo, nayu wavwisiyanga ndipu wangukondwa ndi vo wangusambira. Vo vinguchitika vinguwovya Luigi kuziŵa kuti wanguchita umampha kujiko chifukwa vatingi viŵengi umampha cha asani wanguleka kuchita viyo.—Ŵerengani 2 Ŵakorinte 6:3, 4.

15, 16. Kumbi kusambira Bayibolu kungakuwovyani wuli imwi ndi banja linu kuti muje ndi jalidu lakujiko?

¹⁵ Kusambira Bayibolu kaŵikaŵi ndipuso mwakukwana, kungawovya Akhristu kuja ndi jalidu lakujiko. Kumbukani kuti Chiuta wangukambiya Yoswa kuti: “Buku ili la marangu lileki kutuwa mumulomu mwaku ndipu utenere kuliŵerenga ndi kulunguruka musana ndi usiku kuti ulondongi mwakuphwere vosi vo vikulembekamu. Asani uchitengi viyo, vinthu vikuyendiyengi umampha ndipu uchitengi vinthu mwazeru.” (Yos. 1:8) Kumbi kusambira Bayibolu kungakuwovyani wuli kuti muje ndi jalidu lakujiko?

¹⁶ Nge mo tawone, m’Bayibolu mwe nkhani zo zilongo vinthu vamampha vo vingachitika asani munthu ngwakujiko kweniso vinthu viheni vo vingachitika asani ngwambula kujiko. Pe chifukwa cho Yehova wakuchitiya kuti nkhani izi zilembeki. (Ŵar. 15:4) Mwaviyo, tingachita umampha kuziŵerenganga, kulungurukanga ndipuso  kuzisambiranga. Ziŵani mo mungazigwirisiya ntchitu imwi ndi Banja linu. Pemphani Yehova kuti wakuwovyeni kugwirisiya ntchitu Mazu ngaki. Asani mwaziŵa kuti pa chigaŵa chinyaki mutondeka kujiko, chitanipu kanthu. Pavuli paki, rombani ndipu yesesani kusintha. (Yak. 1:5) Mwambula kukayika, kufufuza mumabuku ngidu kungakuwovyani kuti musaniyi nkhani zakukhumbika zo zingakuwovyani.

17. Kumbi apapi angawovya wuli ŵana ŵawu kuti ajengi ndi jalidu lakujiko?

¹⁷ Kumbi mungaŵawovya wuli ŵana ŵinu kuti aje ndi jalidu lakujiko? Apapi aziŵa kuti ŵana achita kuwa nalu cha jalidu lenili. Apapi atenere kulongo mijalidu yamampha kuti ŵana ŵawu asambirengi kutuliya kwaku yiwu. (Ŵaef. 6:4) Mwaviyo, asani muwona kuti ŵana ŵinu asuzgika kuja ndi jalidu lakujiko, jifumbeni asani imwi mulongo chakuwoniyapu chamampha. Kuluta mu uteŵeti, kuwungana ndipuso kusopa kwa pabanja nyengu zosi, kungaŵawovya ukongwa ŵana ŵinu. Mungawopanga cha kukaniza ŵana ŵinu vinthu vo apempha asani muwona kuti vamampha cha. Yehova wangukaniza Adamu ndi Eva kuchita vinthu vinyaki. Ivi vatingi viŵawovyengi kuti atumbikengi ulamuliru waki. Mwakuyanana ŵaka, asani apapi alunguchizga ŵana ŵawu ndipuso alongo chakuwoniyapu chamampha, ŵana ŵawu atumbikengi ulamuliru wawu vo viŵawovyengi kuti aje ndi jalidu lakujiko. Apapi atenere kusambiza ŵana ŵawu kuti ayanjengi ulamuliru waku Chiuta kweniso atumbikengi fundu zaki.—Ŵerengani Nthanthi 1:5, 7, 8.

18. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuja ndi chigomezu kuti kucheza ndi ŵanthu amampha kuzisa vitumbiku?

¹⁸ Kaya ndimwi apapi pamwenga cha, mutenere kusankha mwazeru ŵanthu akucheza nawu. Muchezengi ndi ŵanthu wo angakuchiskani kuti mujengi ndi vilatu vamampha pa umoyu winu ndipu mukhwechengi masuzgu. (Nthanthi 13:20) Ŵanthu wo atanja Yehova akuwovyeningi kuti muje ndi jalidu lamampha, muchitengi vinthu nge yiwu chifukwa chakuti ŵe ndi jalidu lakujiko. Tikayika cha kuti jalidu linu lamampha lichiskengi anyinu. Jalidu lakujiko ndakukhumbika chifukwa likuwovyeningi kuti mukondwengi ndi vo muchita zuŵa lelosi, Chiuta wakuyanjeningi kweniso abali ŵinu akuyanjeningi.