1. Kumbi ŵanthu aku Chiuta alongo wuli kuti atanjana?

ŴANTHU aku Chiuta ŵe nge banja limoza pacharu chosi chapasi ndipu atanjana. (1 Yoha. 4:16, 21) Nyengu zinyaki atijipereka ukongwa kuti awovyi abali ŵawu. Kweni kanandi alongo kuti atanja abali ŵawu mwakuŵachitiya vinthu vimanavimana. Mwakuyeruzgiyapu, atiwachiska kweniso atiŵachitiya lisungu. Asani tilenge lisungu anyidu ndi kuŵaŵanaŵaniya, ‘tiyezga Chiuta nge ŵana ŵaki akwanjiwa.’​—Aefe. 5:1.

2. Kumbi Yesu wangulongo wuli kuti we ndi chanju nge Yehova?

² Yesu wachitanga vinthu nge Awisi kwambula kunangisa chechosi. Iyu walengiyanga lisungu weyosi. Yesu wanguti: “Zani kwaku ini mosi yimwi akulakatuka ndi ntchitu ndipuso akufyoka ndi katundu muzitu, ndipu ini ndazakukusisipuwani . . . , chifukwa nde wakuzika kweniso wakujiyuyuwa.” (Mate. 11:28, 29) Asani tichitengi vinthu nge Khristu “mwakuŵanaŵaniya munthu wakunyozeka,” tikondwengi ndipu Ada ŵidu akuchanya atiyanjengi. (Sumu 41:1) Mu nkhani iyi, tiwonengi mo  tingalongole kuti tiŵanaŵaniya ŵanthu a mu banja lidu, abali ndi azichi mu mpingu ndi wo titiŵapharazgiya.

3. Kumbi munthulumi wangalongo wuli kuti waŵanaŵaniya muwolu waki? (Wonani chithuzi cho che papeji 28.)

³ Anthulumi wo akuto ndiwu atenere kuja pakwamba pa nkhani ya kuŵanaŵaniya ŵanthu a mu banja lawu. (Aefe. 5:25; 6:4) Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolu likamba kuti anthulumi akuto atenere kuja ndi awolu ŵawu “mwakuŵaziŵa umampha.” Mazu yanga ngangalembeka so kuti “mwakuŵaŵanaŵaniya [pamwenga] mwakuŵavwisa.” (1 Petu. 3:7; mazu ngamumphata.) Munthulumi yo watimuvwisa muwolu waki, waziŵa kuti muwolu waki ngwakusika cha chinanga kuti apambana pa vinthu vinandi. (Chiya. 2:18) Mwaviyo, waŵanaŵaniya mo wavwiya ndipu watimutumbika. Munthukazi munyaki wa ku Canada wangukamba kuti: “Mulumu wangu watingayuyuwa cha maŵanaŵanu ngangu pamwenga kukamba kuti ‘Ungaŵanaŵananga viyo cha.’ . . . . Iyu watindivwisiya. Asani watindiwovya kuti ndisinthi maŵanaŵanu pa nkhani yinyaki, wachita viyo mwalisungu.”

4. Kumbi Munthulumi wangalongo wuli kuti waŵanaŵaniya muwolu waki asani wachita vinthu ndi anthukazi anyaki?

⁴ Munthulumi yo waŵanaŵaniya muwolu waki, wakopana cha ndi anthukazi anyaki pamwenga kuchita vinthu nge kuti watiŵakhumba. Iyu wachita viyo cha asani wasere pa Intaneti. (Jobu 31:1) Ndipu wagomezgeka kwa muwolu waki. Iyu wachita viyo chifukwa cha kwanja muwolu waki kweniso chifukwa chakuti watanja Chiuta ndipu watinkha cho ntchiheni.​—Ŵerengani Sumu 19:14; Amosi 5:15.

5. Kumbi munthukazi wangalongo wuli kuti waŵanaŵaniya mulumu waki?

⁵ Asani munthulumi wakuto wachita vinthu nge Yesu, muwolu waki “wamutumbikengi ukongwa.” (Aefe. 5:22-25, 33) Ivi vingachitiska kuti nayu wamuŵanaŵaniyengi asani watangwanika ndi vinthu vaku mpingu pamwenga asani wakumana ndi masuzgu. Munthulumi munyaki wa ku Britain wangukamba kuti, “Nyengu zinyaki muwolu wangu asani wawona kuti vinthu vinyaki vitindisuzga maŵanaŵanu, wagwiriskiya ntchitu fundu ya pa Nthanthi 20:5. Iyu wachita viyo chinanga kuti wangakhumbika kulindizga nyengu yakwenere kuti waziŵi maŵanaŵanu ngangu asani ndi nkhani yakuti ndingamukambiya.”

6. Kumbi tingaŵawovya wuli ŵana kuti aŵanaŵaniyengi anyawu, ndipu ŵana angayanduwa wuli?

⁶ Asani apapi aŵanaŵaniyana, ŵana angatoliyaku. Apapi atenere so kusambiza ŵana ŵawu kuti aŵanaŵaniyengi anyawu. Mwakuyeruzgiyapu, apapi angasambiza ŵana ŵawu kuti angatchimbiyanga cha mu Nyumba ya Ufumu. Pa phwandu, angaŵakambiya kuti atenere kulindizga dankha kuti arara ndiwu ayambi kuto chakurya. Kweni abali ndi azichi wosi mu mpingu angaŵawovya apapi pakusambiza ŵana. Mwakuyeruzgiyapu, asani mwana wakulondeliyani katundu, mutenere kumuwonga. Asani muchitengi viyo, wakondwengi ndipu waziŵengi kuti “kupaska kuchitiska kuti munthu wakondwengi ukongwa kuluska kulonde.”​—Machi. 20:35.

7. Kumbi Yesu wangumuŵanaŵaniya wuli munthu wambula kuvwa kweniso yo wasuzgikanga kuŵereŵeta, nanga tisambiranjipu?

⁷ Nyengu yinyaki po Yesu wenga ku Dekapoli, ŵanthu anguza ndi “munthu wambula kuvwa kweniso yo wasuzgikanga kuŵereŵeta.” (Mariko 7:31-35) Mumalu mwakumuchizgiya pa chigulu cha ŵanthu, Yesu “wangumuto ndi kuluta nayu kwakuyija.” Ntchifukwa wuli wanguchita viyo? Panyaki munthu uyu watingi wafwatukengi cha pa gulu la ŵanthu chifukwa cha suzgu yaki. Yesu watenere kuti wanguziŵa maŵanaŵanu nga munthu uyu, ndichu chifukwa chaki wangumuchizgiya kwakuyija. Mbuneneska kuti isi tingachizga ŵanthu cha, kweni titenere kuŵanaŵaniya mo  abali ndi azichi avwiya ndipuso vo akhumba. Wakutumika Paulo wangukamba kuti: “Tiyeni tiŵanaŵaniyanengi kuti tichiskiyani ku chanju ndi ku ntchitu zamampha.” (Ahe. 10:24) Yesu wanguvwisa mo munthu wambula kuvwa kweniso yo wasuzgikanga kuŵereŵeta wavwiyanga ndipu wanguchita vinthu mwakumuŵanaŵaniya. Nasi titenere kuchita viyo.

8, 9. Kumbi tingalongo wuli kuti tiŵanaŵaniya abali akukota ndi akupunduka? (Kambani vakuyeruzgiyapu.)

⁸ Muŵanaŵaniyengi akukota ndi akupunduka. Mpingu wa Chikhristu uziŵika ndi vo uchita pakuwovya wo asuzgika cha kweni uziŵika ndi chanju. (Yoha. 13:34, 35) Chanju chititiwovya kuti tichitengi chechosi cho tingafiska kuti tiwovyi abali ŵidu akukota ndi akupunduka kuti akasaniriki pa maunganu ndi kupharazga nawu. Titiŵawovya chinanga kuti kuchita ivi nkhupusu cha kweniso chinanga kuti tiziŵa kuti angachita vimanavi mu uteŵeti. (Mate. 13:23) Michael yo watenda pa njinga ya ŵanthu akupunduka wawonga ukongwa kuti ŵanthu a mu banja laki kweniso abali ndi azichi a mu kagulu kaki ka uteŵeti atimuwovya. Iyu wangukamba kuti: “Chifukwa chakuti atindiwovya, ndifika pa maunganu ngosi ndipu kanandi ndisere mu uteŵeti. Nditanja ukongwa kupharazga kumalu ngo kusanirika ŵanthu anandi.”

⁹ Ku maofesi nganandi nga Akaboni aku Yehova kwe akukota ndi akupunduka. Abali wo awonere pa Beteli, atiŵaŵanaŵaniya abali ndi azichi yaŵa kuti apharazgengi mwakugwiriskiya ntchitu makalata ndi kumba foni. Bill we ndi vyaka 86 ndipu walembe makalata ŵanthu wo aja muvigaŵa vo vipharazgika kaŵikaŵi cha. Iyu wangukamba kuti: “Tiwonga ukongwa kuti te ndi mwaŵi wakupharazga mwakugwiriskiya ntchitu makalata.” Nancy yo wepafupi kukwanisa vyaka 90 wangukamba kuti: “Ndiwona kuti asani ndilemba makalata, ndiŵika ŵaka mapepala mu nevulupu cha, kweni ndipharazga. Ŵanthu atenere kuziŵa uneneska.” Ethel, yo wakuwaku mu 1921, wangukamba kuti: “Sonu ndaziŵiliya ŵaka kuvwa vakuŵaŵa mu liŵavu langu. Nyengu zinyaki ndisuzgika ndi kuvwala malaya viyo.” Chinanga kuti ve viyo, wakondwa ukongwa kupharazga mwakugwiriskiya ntchitu foni ndipu we ndi maulendu ngakuweliyaku. Barbara yo we ndi vyaka 85 wangukamba kuti: “Chifukwa chakuti nditamatama, ndisuzgika kusere mu uteŵeti kaŵikaŵi. Kweni kupharazga pa foni kutindiwovya kuti ndikambiskanengeku ndi ŵanthu. Yewu ukongwa, a Yehova!” Chaka chechendamali, abali ndi azichi wo tazumbuwa mu ndimi iyi kweniso abali anyaki akukota wo ateŵete nawu pa beteli ya mu charu chawu, angupharazga kwa maora 1,228, angulemba makalata 6,265 ndipu angumba foni maulendu ngakujumpha 2,000 ndi kugaŵiya mabuku 6,315. Tikayika cha kuti Yehova wangukondwa ukongwa ndi phamphu la abali yaŵa.​—Nthanthi 27:11.

10. Kumbi titenere kuchitanji kuti abali ndi azichi ayanduwengi ndi maunganu?

¹⁰ Muŵanaŵaniyengi abali ndi azichi pa maunganu nga mpingu. Tipenja kuti abali ndi azichi ayanduwengi ndi maunganu. Asani titiŵaŵanaŵaniya nadi, vingawovya kuti ayanduwengi. Kumbi tingachita wuli venivi? Nthowa yimoza yo tingachitiya viyo, nkhufika luŵi pa maunganu kuti tileki kutimbanyizga anyidu. Mbuneneska kuti nyengu zinyaki tingaswera ndi vinthu vinyaki vamabuchibuchi. Kweni asani nkharusu kidu titenere kuŵanaŵaniya mo abali akwaskikiya. Tingachita umampha kusintha kuti tilongo kuti titiŵaŵanaŵaniya. Tingaluwanga so cha kuti Yehova ndi Yesu ndiwu atitidaniya ku maunganu. (Mate. 18:20) Titenere kulongo kuti titumbika Yehova ndi Yesu mwakufika luŵi.

11. Ntchifukwa wuli abali wo ŵe ndi nkhani ku mpingu akhumbika kuvwiya ulongozgi wa pa 1 Akorinto 14:40?

¹¹ Tingalongo so kuti tiŵanaŵaniya abali asani tivwiya ulongozgi wakuti: “Vinthu vosi vichitikengi mwakwenere kweniso mwandondomeku.” (1 Akori. 14:40) Abali wo ŵe ndi nkhani, avwiya ulongozgi wenuwu asani akamba nkhani yawu mu nyengu yo apaskika. Asani achita viyo, alongo  kuti aŵanaŵaniya abali mumpingu kweniso yo wazamukamba nkhani yinyaki asani yawu yamala. Abali anyaki atenda pasi mtunda utali kuti akafiki ko aja. Anyaki akwera galimotu. Ndipu anyaki akutolana ndi munthu yo ndi kaboni cha ndipu wangakhumba kuti afikengi liŵi pa nyumba.

12. Ntchifukwa wuli tikhumbika ‘kutumbika ndi kuŵayanja’ ukongwa ŵara aphamphu? (Wonani bokosi lakuti, “Muŵanaŵaniyengi wo Atikulongozgani.”)

¹² Titenere so kuŵanaŵaniya ŵara wo agwira ntchitu mwaphamphu pa mpingu ndi mu uteŵeti. (Ŵerengani 1 Atesalonika 5:12, 13.) Tikayika cha kuti muwonga phamphu la ŵara mu mpingu winu. Mungalongo kuti muwonga asani mukhumbisiska kuŵavwiya ndi kuŵawovya. Mutenere kuchita viyo pakuti “yiwu awonere maumoyu nginu nge ŵanthu wo azamumuka mulandu.”​—Ahe. 13:7, 17.

13. Kumbi tisambiranji asani tiwona mo Yesu wachitiyanga vinthu ndi ŵanthu?

¹³ Yesaya wangukambiya limu vo Yesu wazamuchita. Iyu wanguti: “Deti lakuphwanyika wazakulivikita cha ndipuso chisunda chakusiwiriya wazakuchizimwa cha.” (Yesa. 42:3) Yesu waŵachitiyanga lisungu ŵanthu chifukwa chakuti waŵayanjanga. Iyu waŵavwisanga wo ŵenga nge deti lakuphwanyika pamwenga chisunda cho che pafupi kuzimwa. Ivi vamuchitiskanga kuti waŵanaŵaniyengi ŵanthu, kuŵalenge lisungu ndi kuzikira asani wachita nawu vinthu. Chinanga mbana afwatukanga nayu. (Mariko 10:14) Mbuneneska kuti isi tingaziŵa cha mo ŵanthu avwiya pamwenga kuŵasambiza umampha nge Yesu. Kweni tingalongo kuti tiŵanaŵaniya ŵanthu wo titiŵapharazgiya kuziya mu vo tilongoro, nyengu  yo tifikiya pa nyumba yawu kweniso utali wa nyengu yo tikambiskana nawu.

14. Ntchifukwa wuli titenere kuŵanaŵaniya mo tikambiskiyana ndi ŵanthu?

¹⁴ Kumbi titenere kukambiskana nawu wuli ŵanthu? Mazuŵa nganu, ŵanthu anandi ‘mbakulimukalimuka kweniso ajowoleka’ ndi alongozgi andali, avisopa ndipuso amalonda achinyengu. (Mate. 9:36) Ivi vichitiska kuti ŵanthu anandi aleki kugomezga anyawu ndipu awona kuti palivi chamampha cho alindizga kunthazi. Mwaviyo, nkhwakukhumbika ukongwa kuti vo tikamba kweniso mazu ngidu ngalongongi kuti titiŵaŵanaŵaniya. Ŵanthu anandi avwisiya uthenga widu chifukwa chakuti titiliziŵa umampha Bayibolu kweniso chifukwa chakuti titiŵaŵanaŵaniya ndi kuŵatumbika.

15. Kumbi tingalongo wuli kuti tiŵanaŵaniya ŵanthu wo titiŵapharazgiya?

¹⁵ Pe nthowa zakupambanapambana zo tingalongore kuti tiŵanaŵaniya ŵanthu wo titiŵapharazgiya. Mwakuyeruzgiyapu, mafumbu ngatovya ukongwa pakusambiza. Kweni tikhumbika kufumba mafumbu mwaulemu. Mpayiniya munyaki wapharazganga muchigaŵa cho ŵanthu atanja cha vakulongoro ndipu anyaki mbasoni. Mwaviyo, waŵafumbanga cha mafumbu ngo ngangaŵachitiska soni asani atondeka kumuka. Mwakuyeruzgiyapu, iyu waŵafumbanga cha mafumbu nge, ‘Kumbi zina laku Chiuta ndiyani?’ pamwenga, ‘Kumbi Ufumu waku Chiuta ntchinthu wuli?’ Mumalu mwaki, wakambanga kuti, “Ndikusambira mu Bayibolu kuti Chiuta we ndi zina. Kumbi ndingakulongoni zina laki?” Kweni tingachita kuŵika marangu cha pa nkhani iyi chifukwa midawuku kweniso ŵanthu apambana. Chinanga kuti ve viyo, nyengu zosi titenere kuŵanaŵaniya ŵanthu ndi kuŵatumbika. Ivi visazgapu kuŵaziŵa umampha ŵanthu a muchigaŵa chidu.

16, 17. Kumbi tingalongo wuli kuti tiŵanaŵaniya ŵanthu pakusankha (a) nyengu yakulutiya kunyumba kwawu? (b) utali wa nyengu yo tingakambiskana nawu?

¹⁶ Kumbi tikhumbika kuluta nyengu wuli kunyumba za ŵanthu? Asani tipharazga kunyumba ndi nyumba, tiluta ŵaka kwambula kudanika pamwenga kwambula kuŵakambiya kuti tizaku. Mwaviyo, titenere kuluta pa nyengu yo ŵanthu angachivwisiya. (Mate. 7:12) Mwakuyeruzgiyapu, kumbi ŵanthu muchigaŵa chinu ayuka mwakuswera pa Chisulu ndi pa Sabata? Asani ndi viyo, mungayamba kupharazga mumsewu, kumalu ngo kusanirika ŵanthu anandi, pamwenga kuluta ku ŵanthu wo mungupangana nawu kuti muzengi so.

¹⁷ Kumbi tikhumbika kukambiskana ndi ŵanthu kwa nyengu yitali wuli? Ŵanthu anandi mbakutangwanika. Mwaviyo, vingaŵa umampha kukambiskana nawu kwa nyengu yimanavi, ukongwa mazuŵa ngakwambiriya. Mbumampha kukambiskana nawu kwa nyengu yimanavi kuphara kujaliskapu. (1 Akori. 9:20-23) Asani ŵanthu awona kuti tiziŵa kuti mbakutangwanika, angayanja kuti tikawe so. Asani mu uteŵeti tilongo mijalidu yo mzimu utuzga, “tigwiriya ntchitu limoza ndi Chiuta.” Yehova wangatigwiriskiya ntchitu kuti tiwovyi munthu munyaki kuziŵa uneneska.​—1 Akori. 3:6, 7, 9.

18. Kumbi tisaniyengi vitumbiku wuli asani tiŵanaŵaniya ŵanthu?

¹⁸ Mwaviyo, tikhumbika kuyesesa kuŵanaŵaniya ŵanthu a mu banja lidu, abali ndi azichi mu mpingu kweniso wo titiŵapharazgiya. Asani tichitengi viyo, titumbikikengi ukongwa sonu ndi kunthazi viyo. Pa Sumu 41:1, 2 pakamba kuti: Ngwakutumbikika yo waŵanaŵaniya munthu wakunyozeka; Yehova wazakumutaska pa zuŵa la suzgu. . . . Wadanikengi wakukondwa pacharu chapasi.”