1-3. (a) Ntchifukwa wuli tingasimikiza kuti tingaja pa ubwezi ndi Chiuta? (b) Kumbi tikambisanengi ŵanthu naŵa mu nkhani iyi?

MU BAYIBOLU, Abrahamu wazumbulika katatu kuti wenga mubwezi waku Chiuta. (2 Mik. 20:7; Yes. 41:8; Yak. 2:23) Ndiyu pe mu Bayibolu yo wazumbulika kuti wenga mubwezi waku Chiuta. Kweni kumbi titenere kuŵanaŵana kuti Abrahamu pe ndiyu wenga mubwezi waku Yehova? Awa. Chifukwa Bayibolu likamba kuti munthu weyosi wangaja mubwezi waku Chiuta.

² Mu Bayibolu mwe anthurumi ndi anthukazi anandi wo awopanga Yehova, amugomezanga ndipuso ŵenga nayu pa ubwezi. (Ŵerengani Sumu 25:14.) Anthurumi ndi anthukazi yaŵa, ŵe mu gulu la “mtambu ukulu wa akaboni” wo wakutumika Paulo wangukamba. Wosi ŵenga mabwezi ngaku Chiuta.​—Ŵah. 12:1.

³ Tiyeni tikambisanepu za ŵanthu atatu wo ŵenga pa ubwezi ndi Yehova. Tikambisanengi zaku (1) Ruti yo wenga choko chakugomezeka chaku Moabu, (2) Hezekiya yo yenga Fumu yamampha ya Yuda, ndipuso (3) Mariya anyina aku Yesu, wo ŵenga akujiyuyuwa. Kumbi ŵanthu ŵenaŵa anguchita wuli kuti aje pa ubwezi ndi Chiuta? Ndipu isi tingasambiranjipu?

4, 5 Ndi nkhani wuli yakusuza yo Ruti wakhumbikanga kusankha, ndipu ntchifukwa wuli yenga yakusuza? (Wonani chithuzi cho che papeji 13.)

⁴ Naomi ndi akumwana ŵaki ŵaŵi, Ruti ndi Oropa atuwanga ku Moabu alutanga ku Yisraele. Ŵeche munthowa, Oropa wanguwere kwaki ku Moabu. Kweni Naomi wangukhumbisisa kuluta kwawu ku Yisraele. Iyu wenga ndi Ruti. Ruti wakhumbikanga kusankha kuwere kwaki ku Moabu pamwenga kuluta ndi Naomi ku Betelehemu. Iyi yenga nkhani yakusuzga ukongwa kusankha.​—Ruti 1:1-8, 14.

⁵ Abali aku Ruti ŵenga ku Moabu. Yiwu atingi akamuwovyengi. Ku Moabu ndiku kwenga kwaki. Iyu wanguziŵiliya midawuku, chineneru ndi ŵanthu ŵa ku Moabu. Kweni ku Betelehemu ko alutanga kwengavi vosi ivi. Ndipu Naomi wangumukambiya kuti waje ku Moabu. Iyu wawopanga kuti wamutondeka kumusaniliya munthurumi ndi nyumba yakuti wakajengemu. Kumbi Ruti watingi wachitengenji? Nayu watingi wachitengi vo Oropa wanguchita. Watingi waŵeliyengi ku “ŵanthu ŵaki ndi achiuta ŵaki.” (Ruti 1:9-15) Kumbi Ruti wanguwere ku achiuta aboza wo ŵanthu a mu charu cha kwaki asopanga? Awa.

6. (a) Kumbi Ruti wangusankhanji? (b) Ntchifukwa wuli Bowazi wangukamba kuti Ruti wangubisama kusi ku mapapa ngaku Yehova?

⁶ Viwoneka kuti Ruti wanguziŵa Yehova kutuliya ku murumu waki pamwenga kwaku Naomi. Yehova wenga nge achiuta aku Moabu cha. Ruti waziŵanga kuti Yehova ngwakwenere kumusopa ndipuso kumuyanja. Kweni kuziŵa ŵaka kwenga kwakukwana cha. Ruti wakhumbikanga kusankha pakati pa achiuta aku Moabu ndi Yehova. Kumbi wasankhengi Yehova? Ruti wangusankha mwazeru. Wangukambiya Naomi kuti: “Ŵanthu amtundu winu akaŵanga ŵanthu amtundu wangu, ndipu Chiuta winu wakaŵanga Chiuta wangu.” (Ruti 1:16) Ruti wamuyanjanga Naomi, kweni chakukondwesa ukongwa ntchakuti wayanjanga Yehova ndi mtima wosi. Ndipu Bowazi wangumulumba Ruti chifukwa cha kubisama kusi ku mapapa ngaku Yehova. (Ŵerengani Ruti 2:12.) Ivi vititikumbusa kamwana kakayuni ko kabisama kusi ku mapapa nga anyina wo angakavikiliya. (Sumu 36:7; 91:1-4) Ndimu Yehova wenge kwaku Ruti. Iyu wangumutumbika chifukwa cha chivwanu chaki. Ndipu Ruti wangudandawulapu cha chifukwa cha vo wangusankha.

7. Kumbi ntchinthu wuli cho chingawovya ŵanthu wo aziŵaniza kuti ajipereki kwaku Yehova?

⁷ Anandi atimuziŵa Yehova, kweni aziŵaniza kuti abisami kwaku iyu. Yiwu akhumba cha kubatizika. Asani muziŵaniza kuti mubatiziki, mutenere kujifumba chifukwa cho muchitiya viyo. Munthu weyosi we ndi chiuta yo watimuteŵete. (Yos. 24:15) Mungachita umampha kusankha kuteŵete Chiuta waunenesa. Kujipereka kwaku Yehova ndi nthowa yimoza yakulongore kuti mutimugomeza. Iyu wakuwovyeningi pa masuzu ngo mungakumana nangu kweniso kuti mufiski vo mwasankha. Ivi ndivu Chiuta wanguchitiya Ruti.

8. Kumbi Hezekiya wangukuliya mu banja la mtundu wuli?

⁸ Mwakupambana ndi Ruti, Hezekiya wanguwiya mu mtundu wo wateŵetiyanga Yehova mwakugomezeka. Kweni mbayisraele wosi cha wo ateŵetiyanga Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, Fumu Ahazi, awiski aku Hezekiya, ateŵetiyanga Yehova cha. Fumu yiheni yeniyi, yinguchitisa kuti a Yuda ayambi kusopa angoza ndipu yachitanga vinthu viheni mu nyumba yakusopiyamu yaku Yehova yo yenga ku Yerusalemu. Yinguwotcha so ŵana ŵaki anyaki pa  motu ndi chilatu chakuti yipereki sembi kwa achiuta aboza. Hezekiya wangulereke mu banja liheni ukongwa.​—2 Ŵakar. 16:2-4, 10-17; 2 Mik. 28:1-3.

9, 10. (a) Ntchifukwa wuli chatingi chiŵengi chipusu Hezekiya kukwiyiya Yehova? (b) Ntchifukwa wuli titenere cha kukwiyiya Chiuta? (c) Kumbi nkharu yidu yithemba mo apapi ŵidu akutilere?

⁹ Chatingi chiŵengi chipusu Hezekiya kukwiyiya Chiuta chifukwa cha mo wangukuliya. Ŵanthu anyaki aŵanaŵana kuti ŵe ndi chifukwa chakuvwika ‘chakukwiyiya Yehova’ ndi gulu laki. Aŵanaŵana viyo chinanga kuti masuzu ngo akumana nangu ngamana kuyeruziya ndi ngo wangukumana nangu Hezekiya. (Nthanthi 19:3) Anyaki awona kuti mbakutondeka chifukwa cha mo apapi ŵawu akuŵalere. Aŵanaŵana kuti nawu achitengi vinthu viheni vo apapi ŵawu achitanga. (Ezek. 18:2, 3) Kumbi uwu mbunenesa?

¹⁰ Awa. Tikamba viyo chifukwa cha vo Hezekiya wanguchita. Palivi chifukwa chakuvwika chakukwiyiya Yehova, chifukwa ndiyu cha wachitisa masuzu ngo ngachitika mu charu. (Jobu 34:10) Mbunenesa kuti ŵana angatoliyaku vinthu vamampha pamwenga viheni vo apapi ŵawu achita. (Nthanthi 22:6; Ŵakol. 3:21) Kweni nkharu ya munthu yithemba mo apapi ŵaki akumulere cha. Tosi Yehova wakutipasa wanangwa wakusankha. Tingasankha tija vo tikhumba kuchita. (Mar. 30:19) Kumbi Hezekiya wanguwugwirisiya wuli ntchitu wanangwa uwu?

11. Ntchifukwa wuli Hezekiya yenga fumu yamampha ukongwa?

¹¹ Chinanga kuti awiski aku Hezekiya yenga fumu yiheni ukongwa, kweni Hezekiya yenga fumu yamampha ukongwa. (Ŵerengani 2 Ŵakaronga 18:5, 6.) Awiski achitanga vinthu viheni, kweni iyu wangukhumba cha kulondo vo awiski achitanga. Wangusankha kuvwisiya kwa achimi aku Yehova nge Yesaya, Mika ndi Hoseya. Wavwisiyanga ukongwa ulongozi wawu. Mwaviyo, Hezekiya wangunoza vinthu vo awiski angunanga. Wangutowesa nyumba yakusopiyamu, wangupeleka sembi yakupepeske uheni wo ŵanthu achitanga kweniso wanguphwanya achiuta aboza. (2 Mik.  29:1-11, 18-24; 31:1) Senakaribu fumu ya ku Asiriya yati yayukiya Yerusalemu, Hezekiya wangulongo kuti wenga ndi chiganga kweniso chivwanu. Iyu wanguthemba Chiuta ndipu wangukambiya ŵanthu ŵaki kuti angachitanga mantha cha. (2 Mik. 32:7, 8) Pa nyengu yinyaki, Hezekiya wangujikweza. Kweni Yehova wati wamuchenya, wangujiyuyuwa ndipu wangulapa. (2 Mik. 32:24-26) Ivi vilongo kuti Hezekiya wangukhumba cha kuti walondo nkharu yiheni ya awiski. M’malu mwaki, wangulongo kuti wenga mubwezi waku Yehova. Ndimu nasi titenere kuchitiya.

12. Kumbi ŵanthu anandi mazuŵa nganu alongo wuli kuti mbabwezi aku Yehova, nge mo Hezekiya wanguchitiya?

¹² Chifukwa chakuti ŵanthu mazuŵa nganu mbankhaza kweniso alivi chanju, tizizwa cha kuti ŵana anandi akuwa kwambula kuŵaphwere pamwenga kuyanjika ndi apapi ŵawu. (2 Tim. 3:1-5) Chinanga kuti Akhristu anandi mazuŵa nganu angulereka umampha cha ndi apapi ŵawu, kweni akusankha kukolana ubwezi ndi Yehova. Nge mo Hezekiya wanguchitiya, nawu alongo kuti nkharu ya munthu yithemba mo wakulereke cha. Chiuta wakutipasa wanangwa wakusankha. Tingasankha kumutumbika ndi kudemetere kwaku iyu, nge mo Hezekiya wanguchitiya.

13, 14. Ntchifukwa wuli ntchitu yo Mariya wangupasika yenga yakusuza ukongwa, kweni iyu wangumumuka wuli Gabriele?

¹³ Pati pajumpha vyaka vinandi Hezekiya wati wafwa, munthukazi munyaki zina laki Mariya nayu wangukolana ubwezi ndi Yehova. Chiuta wangumupasa ntchitu yapade. Wangumukambiya kuti waŵengi ndi nthumbu ndipu wabalengi ndi kulera Mwana waku Chiuta. Yehova watenere kuti wamuyanjanga kweniso wamugomezanga ukongwa Mariya pakumupasa uteŵeti uwu. Kumbi Mariya wanguchita wuli wati wavwa ntchitu yo wangupasika?

¹⁴ Kanandi tikamba waka za mwaŵi wo Mariya wenga nawu, kweni tiŵanaŵaniyapu cha vinthu vinyaki vo wafipanga navu mtima. Mwakuyeruziyapu, mungelu Gabriele wangumukambiya kuti waŵengi ndi nthumbu kwambula kugonana ndi munthurumi. Kweni Gabriele wanguŵakonkhose cha nkhani iyi abali aku Mariya ndi ŵanthu anyaki wo wajanga nawu pafupi. Panyaki Mariya wafipanga mtima kuti ŵanthu amuwonengi wuli kuti we ndi nthumbu yambula munthurumi. Akhumba wafipinga so mtima ndi Yosefe, yo angupangana kuti atoranengi. Kumbi watingi wakamukonkhosiyengi wuli kuti wakavwani kuti wachita uleŵi cha chinanga kuti we ndi nthumbu? Kweniso, Mariya wenga ndi ntchitu yikuru yakulera Mwana waku Chiuta. Tiziŵa vosi cha vo Mariya wafipanga navu mtima, kweni tiziŵa vo wangumuka Gabriele. Iyu wangukamba  kuti: “Nde kapolu waku Yehova. Vichitiki kwaku ini nge mo mwakambiya.”​—Luka 1:26-38.

15. Ntchifukwa wuli tingakamba kuti Mariya wenga ndi chivwanu chikulu?

¹⁵ Vo Mariya wangukamba vilongo kuti wenga ndi chivwanu chikuru ukongwa. Nge mo kapolu wachitiya, iyu wenga wakunozeka kuchita chechosi cho Yehova wangakamba. Wenga ndi chigomezu kuti Yehova wamuphweriyengi ndi kumuvikiliya. Kumbi Mariya wangutuwa nachu pani chivwanu ichi? Taŵanthu tichita kuwa nachu cha chivwanu. Kweni tituŵa nachu asani tiŵikapu mtima kusambira Bayibolu kweniso asani tipempha Chiuta kuti watumbiki vo tichita. (Ŵag. 5:22; Ŵaef. 2:8) Kumbi pe ukaboni wakulongo kuti Mariya waŵikangapu mtima kuti waje ndi chivwanu chanthazi? Hinya, ukaboni ulipu. Tiyeni tikambiskani mo wavwisiyanga asani munthu walongoro nayu kweniso vo wakambanga.

16. Kumbi ntchinthu wuli cho chilongo kuti Mariya wavwisiyanga ukongwa?

¹⁶ Kumbi Mariya wavwisiyanga wuli? Bayibolu likamba kuti “munthu weyosi waŵengi mupusu kuvwa, wazikirengi pakulongoro.” (Yak. 1:19) Kumbi Mariya wavwisiyanga asani anyaki aŵereŵeta? Hinya. Bayibolu lilongo kuti iyu wavwisiyanga ukongwa vinthu vakukwasana ndi Yehova ndipu waŵanaŵaniyangapu ukongwa asani wavwa vinthu ivi. Mwakuyeruziyapu, Yesu wati wawaku, aliska a viŵetu anguza kwaku Mariya kuzimukambiya uthenga wo mungelu wanguŵakambiya. Pavuli paki, Yesu wati wafika vyaka 12, wangukamba chinthu chinyaki cho Mariya wanguzizwa nachu. Posi paŵi, Mariya wanguvwisiya, kusunga mumtima ndi kuŵanaŵaniyapu ukongwa vo wanguvwa.​—Ŵerengani Luka 2:16-19, 49, 51.

17. Kumbi vo Mariya wangukamba vilongonji?

¹⁷ Kumbi Mariya wakambanganji? Mu Bayibolu mwe mazu ngamanavi ngaku Mariya. Mazu ngatali ukongwa pa mazu ngosi ngo Mariya wangukamba ngasanirika pa Luka 1:46-55. Vo Mariya wangukamba pa lemba ili vilongo kuti wangaziŵanga umampha Malemba. Mazu ngaki ngayanana ndi ngo Hana, nyina waku Samuele, wangukamba mu pempheru. (1 Sam. 2:1-10) Viwoneka kuti mazu nganandi ngo Mariya wangukamba wangungato mu Malemba. Ivi vilongo kuti wayanjanga kulongoro vinthu vauzimu vo wangusambira kwaku Yehova mubwezi waki.

18. Kumbi tingamuyezga wuli Mariya?

¹⁸ Nge mo wanguchitiya ndi Mariya, nasi nyengu zinyaki Yehova wangatipasa uteŵeti wo tingawuwona kuti ngwakusuza. Nasi titenere kujiyuyuwa, kuzomera uteŵeti wo tapasika ndi kugomeza kuti Yehova watiwovyengi nge mo Mariya wanguchitiya. Tingayezga so chivwanu chaku Mariya asani tivwisiya ukongwa kwaku Yehova ndi kuŵanaŵaniyapu vo tavwa vakukwaskana ndi iyu kweniso khumbu laki. Pavuli paki, titenere kukambiyaku anyidu vo tavwa.​—Sumu 77:11, 12; Luka 8:18; Ŵar. 10:15.

19. Kumbi ntchinthu wuli cho chichitikengi asani tiyezgengi ŵanthu achivwanu wo akulembeka mu Bayibolu?

¹⁹ Ndiyani yo wangakayikiya kuti Ruti, Hezekiya ndi Mariya ŵenga mabwezi ngaku Yehova, nge mo wenge Abrahamu? Pe so “mtambu ukuru ŵa akaboni” ndi ŵanthu anyaki anandi akugomezeka wo angukolana ubwezi ndi Chiuta. Tiyeni tilutirizi kuyezga ŵanthu achivwanu ŵenaŵa. (Ŵah. 6:11, 12) Asani ndimu tichitiyengi, tiŵengi abwezi aku Yehova kwamuyaya. Iyi ndi mphotu yikuru ukongwa.