Kumbi mukujifumbapu kuti, ntchinthu wuli cho chazakundichitikiya kunthazi limoza ndi banja langu? Kumbi muŵanaŵana kuti mwazamuja ndi chuma pamwenga cha? Mwazamuja ndi mabwezi pamwenga cha? Kumbi muwona kuti mujengi ndi umoyu utali pamwenga mufwengi liŵi? Kwa vyaka masawuzandi, ŵanthu anandi atijifumba mafumbu ngenanga.

Mazuŵa nganu, akaswiri anandi afufuza mo vinthu vitende pacharu ndipu akambiya limu vinthu vo vichitikengi kunthazi. Chinanga kuti vinthu vinyaki vo yiwu akamba vichitika, kweni vinyaki vitondeke limu. Mwakuyeruzgiyapu, mu chaka cha 1912, Guglielmo Marconi yo wapanganga mawayilesi wangukambiya limu vinthu vo vatingi vizichitikengi kunthazi. Iyu wanguti: “Asani ŵanthu aziyamba kugwiriskiya ntchitu mawayilesi, nkhondu kwazamuŵavi.” Kweniso munthu munyaki yo wagwiranga ntchitu ku kampani ya Decca Record wagomezganga kuti magulu nga ŵanthu wo atumba gitala ngalekengi kutchuka. Ndipu iyu wanguleka kumba limoza ndi kagulu ko kaziŵikanga kuti Beatles mu 1962.

Ŵanthu agwiriskiya ntchitu nthowa zakupambanapambana kuti aziŵi vinthu vo vichitikengi kunthazi. Ŵanthu anandi afumba ŵanthu wo achita vamasenga. Anyaki aŵerenga vinthu vo akusanda nyenyezi alemba m’magazini pamwenga mumanyuzipepala. Ndipu anyaki afumba ŵanthu wo aloske vinthu vamunthazi. Pakuloske, ŵanthu ŵenaŵa agwiriskiya ntchitu makadi ngamasenga, manambala pamwenga awona mizeri yo ye mukati mwa janja.

Mu nyengu yakali, ŵanthu anyaki afumbanga asembi anthulumi pamwenga anthukazi kuti aziŵi vo vichitikengi kunthazi. Asembi ŵenaŵa aŵakambiyanga uthenga wakutuliya kwaku chiuta wawu (chiuta mwenuyu wenga ngoza). Mwakuyeruzgiyapu, nyengu yinyaki Fumu Croesus yo yalamuliyanga ku Lydia yingupereka mphasu zapachanya ukongwa kwa wasembi wa ku Delphi, ku Girisi. Iyu yakhumbanga kuziŵa vo vatingi vichitikengi asani yachichita nkhondu ndi Sayirasi yo wenga fumu ya ku Peresi. Wasembi yo wangukambiya Fumu Croesus kuti asani yaluta kunkhondu, yamubwanganduwa “ufumu wanthazi” waku Sayirasi. Chifukwa cha venivi, Croesus wakayikanga cha kuti wamupunda nkhondu. Kweni wati waluta, ufumu waki ndiwu ungubwangandulika!

Vo wasembi mwenuyu wanguloske, vinguchitika cha. Kweni vo iyu wangukamba, vatingi viwonekengi nge kuti vauneneska asani Croesus wangupunda. Croesus wangutaya chechosi chifukwa wangugomezga vinthu vaboza vo wasembi wangumukambiya. Nanga mazuŵa nganu? Kumbi vinthu vo ŵanthu agomezga kuti vichitikengi kunthazi vichitika nadi?