Ndikuwa mu 1927 mu tawuni yimana kufupi ndi Chicago, ku Illinois, mucharu cha U.S.A. Mubanja lidu tikuwamu ŵana ankhondi, Jetha, Don, ini, Karl ndipuso Joy. Tosi tingusimikiza kuti titeŵetiyengi Yehova ndi mtima wosi. Jetha wangusere kilasi nambala 2 ya Sukulu ya Giliyadi mu 1943. Don wangwamba uteŵeti wa pa Beteli ku Brooklyn, New York mu 1944, Karl mu 1947 ndipu Joy mu 1951. Chakuwoniyapu chawu chamampha kweniso vo apapi ŵangu achitanga vingundichiska ukongwa kuti ndichiti vinandi pakuteŵete Yehova.

Ama ndi Ada amuyanjanga ukongwa Chiuta kweniso ayanjanga kuŵerenga Bayibolu ndipu anguwovya taŵana tosi kuti tiyanjengi Chiuta. Kweni Ada anguleka kutumbika visopa ŵati aja msilikali ku Europe pa Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi. Ama angumuwonga ukongwa Chiuta kuti Ada anguweku amoyu ku nkhondu. Mwaviyo angukambiya Ada kuti: “Karl, tiyeni ku tchalitchi nge mo tachitiyanga kali.” Ada angumuka kuti: “Ndakukuperekezani waka kweni ini ndamuseremu cha.” Ama anguŵafumba kuti: “Chifukwa wuli?” Ada angumuka kuti: “Pa nyengu ya nkhondu, alongozgi a visopa vakuyanana wo ŵenga muvigaŵa vakupambana, weyosi wapempheriyanga asilikali ŵaki kweniso vidya vawu kuti akapumani ndi anyawu! Kumbi Chiuta wawovyanga magulu ngosi?”

Zuŵa linyaki Ama ŵenga ku tchalitchi, Akaboni aku Yehova ŵaŵi anguza kunyumba kwidu. Yiwu angupaska Ada buku la mutu wakuti Light, lo lenga ndi mavoliyumu ngaŵi ndipu lakonkhoskanga vo ve mubuku la Chivumbuzi. Ada angukondwa ukongwa ndipu angulonde mabuku ngo. Ama ŵati angawona angwamba kungaŵerenga. Zuŵa linyaki, Ama anguwona nyuzipepala yo adananga weyosi yo wakhumba kusambira Bayibolu mwakugwiriskiya ntchitu mabuku nga mutu wakuti Light. Yiwu anguluta. Ŵati afika ko angudanika, ma munyaki wakukota wangujula chisasa. Ŵe ndi buku mumanja, Ama angufumba kuti: “Kumbi buku ili musambiriya kunu?” Ma yo wangumuka kuti: “Hinya nkhwenikunu ama, sereni.” Sabata yamawa laki, Ama angutito taŵana tosi ndi kuluta nasi. Ndipu kwambiya zuŵa lenili talutanga sabata yeyosi.

Zuŵa linyaki pa maunganu, yo wachitiskanga wangundikambiya kuti ndiŵerengi lemba la Salimo 144:​15, lo likamba kuti ŵanthu wo asopa Yehova aja akukondwa. Lemba lenili lingundichiska ukongwa. Kweni penga so mavesi nganyaki ngo ngangundiwovya. Lakwamba lenga la 1 Timote 1:​11, lo likamba kuti Yehova  ndi “Chiuta walikondwa.” Linyaki lenga la Aefeso 5:​1, lo lititichiska kuti ‘tiyezgengi Chiuta.’ Ndinguwamu kuti ndikhumbika kukondwa pakuteŵete Mlengi wangu kweniso nditenere kumuwonga chifukwa cha mwaŵi wakumuteŵete. Vinthu venivi ndivu venga vakukhumbika ukongwa pa umoyu wangu.

Mpingu wo wenga kufupi ndi ko tajanga, wenga pa mtunda wa makilomita 32 kutuwa ku Chicago. Kweni talutanga mbwenu ndipu ndingwamba kulivwisa umampha Bayibolu. Ndikumbuka kuti zuŵa linyaki yo wachitiskanga wangupempha Jetha kuti wamukepu. Ndichivwisiya vo iyu wamukanga, mumtima ndingukamba kuti: ‘Ndinguziŵa kuti ndiyu ansala. Mphanyi ndingukweza ŵaka janja kuti ndimuki.’ Nani ndingwamba kunozgeke kuti ndimukengepu pa maunganu nga mpingu. Chakukondwesa ukongwa ntchakuti taŵana tosi takuliyanga limoza mwauzimu. Ini ndingubatizika mu 1941.

Nditiwukumbuka umampha unganu wachigaŵa wo unguchitika mu 1942 ku Cleveland, ku Ohio. Abali ndi azichi mumalu ngakujumpha 50 mucharu cha United States angulumikiza kuziya pa telefoni. Banja lidu kweniso mabanja nganyaki tajanga mumatenti kufupi ndi ko kwachitikiyanga unganu. Pa nyengu iyi, Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi yenga mukati ndipu Akaboni aku Yehova asuskikanga ukongwa. Ndi mazulu ndawonanga abali achimika magalimotu ngawu ndipu magesi nga magalimotu ngo ngambulikanga ko kwenga msasa widu cha. Wosi angukoliyana kuti munthu yumoza wajengi mugalimotu yeyosi ndipu wachitengi ulonda usiku wosi. Asani kwaza murwani, abali wo akhumbikanga kumbulika magesi nga galimotu kuti murwanu yo waleki kuwona chechosi. Yiwu akhumbikanga so kumba huta. Asani vaŵa viyo, ŵanthu anyaki akhumbikanga kutchimbiriyaku kuti akawovyi. Mumtima ndingukamba kuti, ‘ŵanthu aku Yehova anozgeke chechosi!’ Pakuti ndajivwanga kuti nde wakuvikilirika ndagonanga kwambula mantha, ndipu pengavi chiheni chechosi cho chinguchitika.

Pati pajumpha vyaka, nyengu zinyaki ndakumbukanga unganu wenuwu, ndipu ndawonanga kuti Ama afipanga mtima cha pamwenga kopa chinthu chechosi. Yiwu amugomezganga ukongwa Yehova kweniso gulu laki. Ndazamuluwapu cha chakuwoniyapu chawu chamampha.

Kwati kwaja nyengu yimanavi kuti unganu wachigaŵa uchitiki Ama angwamba kuchita upayiniya wa nyengu zosi. Mwaviyo, yiwu avwisiyanga mwakuphwere nkhani zo zakambanga vakukwaskana ndi uteŵeti wa nyengu zosi. Tichiwere kunyumba, yiwu angukamba kuti, “Ndikhumba kulutirizga kuchita upayiniya kweni ndingafiska cha kuphwere umampha panyumbu uku ndichita upayiniya.” Mwaviyo, angutipempha kuti tiŵawovyengi ntchitu za panyumba. Tinguzomera ndipu weyosi angumukambiya kuti wanozgengi chipinda chimoza pamwenga viŵi techendaryi chakurya cha mlenji. Asani isi taluta kusukulu, yiwu awonesesanga kuti chechosi che mumalu mwaki panyumba ndipu pavuli paki alutanga mu uteŵeti. Yiwu atangwamikanga ukongwa kweni atijowonga cha taŵana ŵawu. Asani taweruka kusukulu pamwenga taza kuzirya chakurya cha msana, ŵenga akunozgeka kutiwovya. Mazuŵa nganyaki asani taŵeruka kusukulu, talutanga nawu mu upharazgi. Venivi vatiwovyanga kuvwisa ntchitu yo apayiniya agwira.

Ndingwamba kuchita upayiniya nde ndi vyaka 16. Chinanga kuti pa nyengu iyi Ada, ŵenga ŵechendaje Kaboni waku Yehova, kweni akondwanga ndi mo ndachitiyanga uteŵeti. Zuŵa linyaki ndi mazulu, ndinguŵakambiya kuti chinanga kuti ndayesesa kupharazga, kweni ndasaniya munthu weyosi cha yo wakhumba  kusambira Bayibolu. Ndati ndaja cheti, ndinguŵafumba kuti, “Kumbi mungayanja kuti ndisambirengi namwi Bayibolu?” Nawu anguja dankha cheti ndipu angundimuka kuti, “Ndiwona kuti palivi chifukwa chakukaniya.” Mwaviyo, sambiru langu la Bayibolu lakwamba ŵenga ada. Uwu wenga mwaŵi wapade ukongwa!

Tasambiranga buku la mutu wakuti “The Truth Shall Make You Free.” Ndichisambira ndi Ada, ndinguwamu kuti yiwu andiwovyanga kuti ndiliziŵengi umampha Bayibolu kweniso kuti ndisazgiyeku lusu lakusambiza. Mwakuyeruzgiyapu, ndi mazulu tati taŵerenga ndimi, Ada angukamba kuti: “Ndawona vo buku ili likamba. Kweni kumbi yiwi uziŵa wuli kuti vo likamba vauneneska nadi?” Ndenga wakunozgeka cha kumuka fumbu lenili. Mwaviyo ndinguŵamuka kuti: “Pasonu ndingakumukani cha. Kweni ndazakukumukani pa ulendu wasonu wo tazamusambira.” Ndipu ndinguziŵamuka nadi. Ndingusaniya mavesi ngo ngakonkhoskanga nkhani yo takambiskananga. Kutuliya pa nyengu yeniyi, ndanozgekiyanga umampha sambiru ndipu ndafufuzanga mwakukwana. Venivi vingutiwovya kuti ini ndi Ada tikuwi mwauzimu. Ada agwiriskiyanga ntchitu vo asambiranga ndipu angubatizika mu 1952.

Ndingutuwapu panyumba, nde ndi vyaka 17. Jetha a wanguja mumishonale, ndipu Don, wangwamba uteŵeti wa pa Beteli. Wosi awuyanjanga uteŵeti wawu ndipu venivi vandichiskanga ukongwa. Ini ndingupempha uteŵeti wa pa Beteli kweniso kuti nkhasere Sukulu ya Giliyadi. Ndipu vosi ndinguvileka mumanja mwaku Yehova. Ndingudanika kuti nkhayambi uteŵeti wa pa Beteli mu 1946.

Kwa vyaka vinandi, ndachitaku mauteŵeti ngakupambanapambana pa Beteli. Mwaviyo, ndasambira vinthu vinandi vasonu. Kwa vyaka 75 vo ndateŵete pa Beteli, ndasambira kovya kupanga mabuku kweniso vakukwaskana ndi ndalama. Ndingusambira so vakukwaskana ndi kugula kweniso kutumiza vinthu kumalu ngakwenere. Kweni kuluska vosi ndikondwa ukongwa ndi vo ndisambira pakusopa kwa mlenji ndipuso nkhani zinyaki za mu Bayibolu zo zikambika pa Beteli.

Ndingusambira so vinthu vinyaki kwa muvurwa wangu Karl, yo wangwamba kuteŵete pa Beteli mu 1947. Iyu waliziŵanga umampha Bayibolu kweniso wenga ndi lusu lakusambiza. Mwakuti nyengu yinyaki ndingumupempha kuti wandiwovyi vinyaki ndi vinyaki pa nkhani yo ndingupaskika kuti nkhakambi. Ndingukambiya Karl kuti ndafufuza fundu zinandi kweni ndiziŵa cha mo ndingazigwiriskiya ntchitu. Iyu wangundiwovya mwakundifumba kuti, “Joel, kumbi mutu nkhani yaku ngwakuti wuli?” Ndinguyivwisa fundu yaki. Mwaviyo, ndingugwiriskiya ntchitu fundu zakukhumbika, zinyaki zosi ndinguzileka. Ndiluwa cha vo ndingusambira pa nyengu yeniyi.

Kuti tikondwengi ndi uteŵeti wa pa Beteli, tikhumbika kupharazga nyengu zosi, ndipu venivi vingachitiska  kuti tikumanengi ndi vinthu vakukondwesa ukongwa. Chinthu chinyaki chakukondwesa cho nditichikumbuka chinguchitika zuŵa linyaki ndi mazulu ku Bronx ku New York City. Ini ndi mubali munyaki tinguluta kuchipharazgiya munthukazi munyaki, yo wangulondiyapu magazini nga Chigongwi cha Mlinda kweniso Jani Masu! Tati tafika tingukamba kuti: “Mazulu nganu tisambiza ŵanthu fundu zakuchiska za mu Bayibolu.” Munthukazi yo wangumuka kuti: “Asani vakukwaskana ndi Bayibolu, mbwenu sereni.” Tinguŵerenga kweniso kukambiskana malemba ngakupambanapambana ngakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta kweniso charu chifya cho chituza. Venivi vingumukondwesa ukongwa mwakuti wangudana abwezi ŵaki anandi kuti nawu aziŵepu tichisambira sabata yakulondopu. Pati pajumpha nyengu, iyu ndi mulumu waki anguja ateŵeti akugomezgeka aku Yehova.

Ndapenjanga munthu wakutorana nayu. Ndipu pangujumpha vyaka pafufupi 10 kuti ndimusaniyi. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingundiwovya kusaniya munthukazi wakwenere? Ndingupemphera kwaku Yehova ndipu ndinguŵanaŵaniya vo ndikhumba kuzichita pa ndazitorana ndi muwolu wangu.

Pa unganu wachigaŵa wa mu 1953 wo unguchitikiya ku Yankee Stadium, ndingukumana ndi mzichi munyaki zina laki Mary Aniol. Iyu ndi Jetha angusere limoza Sukulu ya Giliyadi kilasi nambala 2. Ndipu wosi ndi Jetha achitiyanga limoza umishonale. Mary wangundikambiya vinthu vakukondwesa vo vingumuchitikiya wachichita uteŵeti waki wa umishonale ku Caribbean kweniso masambiru nga Bayibolu ngo wanguchitiskapu kwa vyaka vinandi. Tichiziŵana umampha, tingusaniya kuti tosi tenga ndi vilatu vakuyanana. Tingwamba kwanjana ukongwa ndipu tingutorana mu April 1955. Mary wenga mphasu yo Yehova wangundipaska ndipuso wenga chakuwoniyapu chamampha mu nthowa zinandi. Iyu wakondwanga ndi uteŵeti wewosi wo wapaskikanga. Iyu wagwiranga ntchitu mwaphamphu, waŵanaŵaniyanga ŵanthu anyaki kweniso nyengu zosi waŵikanga vinthu va Ufumu pa malu ngakwamba. (Mate. 6:33) Tinguchita uteŵeti wakuwonere dera kwa vyaka vitatu. Ndipu pavuli paki, angutidana kuti tikayambi uteŵeti wa pa Beteli mu 1958.

Ndingusambira vinthu vinandi kutuliya kwaku Mary. Mwakuyeruzgiyapu, tati tatorana ŵaka tingupangana kuti tiŵerengiyengi limoza Bayibolu ndipu tiŵerengengi mavesi 15 pa zuŵa. Asani yumoza waku isi waŵerenga chigaŵa chimoza, takambiskananga malemba ngo, kweniso mo tingangagwiriskiya ntchitu pa umoyu widu. Kanandi Mary wandikambiyanga vo wakusambira ku Sukulu ya Giliyadi pamwenga ku uteŵeti waki wa umishonale. Venivi vingundiwovya kuti ndisaniyengi fundu zakuti ndizigwirskiyengi ntchitu pakukamba nkhani kweniso pakuchiska azichi.—Nthanthi 25:11.

Muwolu wangu wakwanjiwa Mary wakutayika mu 2013. Ndikhumbisiska kuzimuwona so mucharu chifya! Pasonu panu nde wakusimikiza kulutirizga kusambira kweniso kuthemba Yehova ndi mtima wangu wosi. (Nthanthi 3:​5, 6) Ndipembuzgika kweniso ndikondwa asani ndiŵanaŵaniya vo ŵanthu aku Yehova azamuchita mucharu chifya. Venivi visazgapu kusambira vinthu vasonu vakukwaskana ndi Msambizi widu Mura! Kukamba uneneska, pe vinthu vinandi vo Chiuta wandisambiza ndipu wandilongo wezi ukulu mu nthowa zakupambanapambana.