Ada ndi Ama ŵenga Akatolika aphamphu ukongwa. Kweni ŵati asambira kuti zina laku Chiuta ndi Yehova kutuliya mu Bayibolu, yiwu anguja Akaboni aku Yehova aphamphu ukongwa. Ada anguleka kusema vikozgu vaku Yesu. Mumalu mwaki, yiwu angugwiriskiya ntchitu lusu lawu la vakukhomakhoma kuti asinthi nyumba yidu kuti yije Nyumba ya Ufumu yakwamba ku San Juan del Monte, mutawuni ya Manila, yo ndi tawuni yikulu ya ku Philippines.

Ndati ndawaku mu 1952, apapi ŵangu angwamba kundisambiza vakukwaskana ndi Bayibolu nge mo achitiyanga ndi aku ŵangu anayi kweniso azichi ŵangu atatu. Ndichikuwa ada andichiskanga kuti ndiŵerengengi chaputala chimoza cha mu Bayibolu zuŵa lelosi kweniso agwiriskiyanga ntchitu mabuku ngakupambanapambana nga gulu lidu kuti andiwovyi kusambira vinandi vakukwaskana ndi Yehova. Nyengu zinyaki, apapi ŵangu adananga akuwonere madera kweniso akumiya ofesi ya nthambi kuti azifikiyi kunyumba kwidu. Vinthu vamampha vo abali ŵenaŵa atikonkhoskiyanga vatichiskanga kweniso vatiwovyanga kuti tikondwengi ukongwa. Ndipu vingutiwovya so kuti tiwonengi kuti kuteŵete Yehova ntchinthu chakukhumbika ukongwa.

Ndingusambira vinandi kutuliya kwa apapi ŵangu wo ŵenga akugomezgeka kwaku Yehova. Ama ati atayika, ini ndi Ada tingwamba upayiniya wa nyengu zosi mu 1971. Kweni mu 1973 nde ndi vyaka 20, ada nawu angutayika. Chifukwa chakuti apapi ŵangu wosi angutayika, ndingwamba kujivwa kuti nde ndija. Kweni chilindizga ‘chakusimikizika kweniso chakukho” cho chisanirika mu Bayibolu chingundiwovya kuti ndileki kusukunyika, ndilekengi kusuzgika maŵanaŵanu kweniso ndilutirizgi kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova. (Ahe. 6:19) Pati pajumpha ŵaka nyengu yimanavi kutuliya po ada angutayikiya, ndinguzomera kuchichita upayiniya wapade pa chirwa cha Coron, muchigaŵa cha Palawan.

Ndingufika ku Coron nde ndi vyaka 21. Chifukwa chakuti ndingukuliya mutawuni, ndinguzizwa kusaniya  kuti muchigaŵa chenichi nyumba zinandi mwengavi magesi, maji nga pa mpopi kweniso mwenga mithuthuthu ndi magalimotu ngamanavi. Chinanga kuti kwenga Akaboni amanavi, ndengavi mpayiniya munyangu wakuti ndiserengi nayu mu upharazgi. Mwaviyo, nyengu zinyaki ndapharazganga ndija. Mwezi wakwamba ndati ndafika ŵaka, ndaŵasoŵanga ukongwa ŵanthu a mu banja langu kweniso mabwezi ngangu. Ndi usiku ndaleresanga nyenyezi uku masozi ngadika mumasu. Ndawonanga kuti beta kuleka ŵaka uteŵeti ndi kuwere kunyumba.

Pa nyengu yeniyi, ndamukambiyanga Yehova mo ndavwiyanga mumtima. Ndakumbukanga fundu zakuchiska zo ndinguŵerenga mu Bayibolu kweniso mumabuku ngidu. Kanandi ndakumbukanga lemba la Salimo 19:14. Ndinguwamu kuti Yehova wangaja “Jalawi langu ndipuso wakundiwombo” asani ndiŵanaŵaniya vinthu vo vitimukondwesa nge vo iyu wachita kweniso mijalidu yaki. Nkhani ya mu Chigongwi cha Mlinda cha Chingelezi ya mutu wakuti “You Are Never Alone” a yingundichiska ukongwa. Nkhani iyi nditiyiŵerenga mwakuwerezawereza. Asani ndichita phukwa ndajivwanga kuti nde ndi Yehova ndipu venivi vandipaskanga mwaŵi wakupemphera, kusambira kweniso kuŵanaŵaniya vo ndaŵerenga.

Ndati ndajaku ŵaka nyengu yimanavi ku Coron, ndinguŵikika kuja mura. Chifukwa chakuti ndenga ndija mura, ndachitiskanga Sukulu ya Uteŵeti Waku Chiuta, Unganu wa Uteŵeti, Sambiru la Buku la Mpingu kweniso Sambiru la Chigongwi cha Mlinda. Ndakambanga so nkhani ya chisanisani sabata yeyosi. Chifukwa chakuti ndatangwanikanga ukongwa ndi venivi, ndachitanga phukwa cha!

Ndakondwanga ndi uteŵeti ku Coron chifukwa ŵanthu anyaki wo ndasambiranga nawu Bayibolu angubatizika. Kweni penga so masuzgu nganyaki. Nyengu zinyaki ndayendanga kwa maora 6 kuti nkhafiki kuchigaŵa cho ndamupharazga chinanga kuti ndaziŵanga cha kuti ndamugona pani asani ndafika. Chigaŵa cha mpingu widu chasazgangapu so tivirwa tinanande. Kanandi ndayendanga pa boti kwe mayiŵa kuti nkhafiki kuvigaŵa venivi chinanga kuti ndaziŵanga cha kusambira munyanja! Pa masuzgu ngosi ngenanga, Yehova wangundivikiliya kweniso wangundiwovya. Pati pajumpha nyengu, ndinguwamu kuti Yehova wandinozgekereskanga mo ndingazichitiya asani ndakumana ndi masuzgu ngakulu pa uteŵeti unyaki wo ndinguzipaskika.

Mu 1978, angundituma kuti nkhateŵetiyengi ku Papua New Guinea, charu cho che kunkhondi kwa Australia. Ku Papua New Guinea kwe mapiri nganandi, ndipu ukulu wa charu chenichi uyananaku ndi wa charu cha Spain. Ndinguzizwa ukongwa kuvwa kuti ŵanthu a kwenuku wo alipu pafufupi 3 miliyoni alongoro vineneru vakujumpha 800. Chakukondwesa ukongwa ntchakuti ŵanthu anandi a kwenuku alongoro Chipijini cha ku Melanesia, cho chidanika kuti Chitokipisini.

Angundituma kuti nkhateŵete kwakanyengu mu mpingu wa Chingelezi mu tawuni yikulu ya Port Moresby. Kweni pati pajumpha nyengu ndingusamiya mu mpingu wa Chitokipisini ndipu ndingwamba kusambira chineneru chenichi. Ndagwiriskiyanga ntchitu vo ndasambiranga asani nde mu upharazgi. Venivi vingundiwovya kuti ndisambiri chineneru chenichi mwaliŵi ukongwa. Pati pajumpha kanyengu kamanavi, ndingwamba kukamba nkhani zachisanisani mu Chitokipisini. Ndinguzizwa ukongwa kuti ndechendakwanisi chaka kutuliya po ndingufikiya ku Papua New Guinea ndingupempheka kuti ndije wakuwonere dera mu mipingu ya Chitokipisini yo yenga mu vigaŵa vikuluvikulu.

Chifukwa chakuti mipingu yenga patalipatali, ndakhumbikanga kulongozga maunganu ngadera nganandi  kweniso ndakhumbikanga kwenda ukongwa. Pakwamba, ndachitanga phukwa chifukwa chechosi chenga cha chilendu, kwambiya charu, chineneru kweniso midawuku. Chifukwa cha mapiri kweniso vibokuboku kwengavi msewu wa magalimotu. Mwaviyo ndakhumbikanga kwenda pandegi pafufupi sabata yeyosi kuti ndiyende mipingu. Nyengu zinyaki, ndakweranga kandegi kamana ko kenga kaheni ukongwa. Maulendu ngenanga ngandichitiskanga kuti ndifipengi ukongwa mtima nge mo ndachitiyanga ndichiyenda pa boti!

Ndakambiskananga ndi abali mu mpingu kuziya mu makalata chifukwa chakuti ŵanthu amanavi ŵaka ndiwu ŵenga ndi mafoni. Kanandi, ndafikanga kumalu ngo, kalata yangu yechendafiki mwakuti ndachitanga kufumba ŵanthu a muchigaŵa cho kuti andikambiyi ko kwe Akaboni aku Yehova. Nyengu yeyosi asani ndakumana ndi abali, andilonderiyanga umampha kweniso awonganga ukongwa kuti ndaza mwakuti vandiwovyanga kuwona kuzirwa kwa ulendu wangu. Yehova wangundiwovya mu nthowa zinandi ndipu ubwezi wangu ndi iyu ungukho ukongwa.

Pa maunganu ngangu ngakwamba ku chirwa cha Bougainville, banja linyaki lichimwemwete lingundifumba kuti: “Kumbi mwatikumbuka?” Ndingukumbuka kuti ndati ndafika kakwamba ku Port Moresby, ndingupharazgiya banja lenili. Ndingwamba kusambira nawu Bayibolu ndipu pavuli paki ndingusiliya mubali wa kwenuku. Pa nyengu iyi sonu, wosi ŵenga apharazgi akubatizika. Ichi chenga chimoza mwa vitumbiku vinandi vo ndingusaniya pa nyengu yo ndinguteŵete ku Papua New Guinea kwa vyaka vitatu.

Ndechendasami ku Coron mu 1978, ndingukumana ndi mzichi munyaki wakujipereka ukongwa zina laki Adel. Iyu wenga mpayiniya wa nyengu zosi ndipu waleranga yija ŵana ŵaki ŵaŵi Samuel and Shirley. Iyu waphweriyanga so anyina wo ŵenga akukota. Mu May 1981, ndinguwere ku Philippines kuti nkhatorani ndi Adel. Tati tatorana, tingwamba kuchita upayiniya wa nyengu zosi kweniso kuphwere banja lidu.

Chinanga kuti ndenga ndi banja, mu 1983, ndingwamba so kuchita wapade ndipu angunditumiza kuchirwa cha Linapacan, muchigaŵa cha Palawan. Tosi tingusamiya kwenuku ko kwengavi Kaboni weyosi. Pati pajumpha chaka, anyina aku Adel angutayika. Chinanga kuti venga viyo, tatangwanikanga ukongwa ndi ntchitu yakupharazga, yo yatiwovyanga kuti tikunthiyepu. Tinguyambisa masambiru nga Bayibolu nganandi ku Linapacan ngo ngalutanga panthazi, mwakuti takhumbikanga Nyumba ya Ufumu kuti ŵanthu awunganengemu. Mwaviyo, tinguzenga tija Nyumba ya Ufumu. Tati tajaku waka kwa vyaka pafufupi vitatu ku Linapacan, tingukondwa kuwona kuti ŵanthu 110 anguza ku Chikumbusu ndipu anandi mwa ŵanthu ŵenaŵa angubatizika isi tati tatuwaku kwenuku.

Mu 1986, angunditumiza kuti nkhateŵete ku chirwa cha Culion, cho kwajanga ŵanthu wo atamanga nthenda ya makhati. Pavuli paki, Adel nayu wanguzomerezeka kuja mupayiniya wapade. Pakwamba tachitanga mantha kupharazgiya ŵanthu wo liŵavu lawu lingunangika ndi nthenda ya makhati. Kweni apharazgi a kwenuku angutikambiya kuti ŵanthu ŵenaŵa wo atamanga makhati akulonde chovyu chakuchipatala mwakuti tenga pa ngozi viŵi cha kuti atiyambuzgiyengi nthenda yeniyi. Anyaki mwa ŵanthu wo atamanga matenda ngenanga achitiyanga mawunganu munyumba ya mzichi munyaki. Tinguswera cha kuziŵiriya ndipu takondwanga  kupharazga va chilindizga chamampha cha mu Bayibolu ku ŵanthu wo ajivwanga nge kuti Chiuta kweniso ŵanthu anyaki atiŵayanja cha. Venga vakukondwesa ukongwa kuwona ŵanthu wo atamanga ukongwa achikondwa ati aziŵa kuti zuŵa linyaki azamuja ndi liŵavu lamampha.—Luka 5:​12, 13.

Kumbi ntchinthu wuli cho chinguwovya ŵana ŵidu kuti aziŵiriyi umoyu wa ku Culion? Ini ndi Adel tingudana asungwana ŵaŵi kutuwa ku Coron kuti azi ku Culion kuti achezengi ndi ŵana ŵidu. Samuel, Shirley ndi asungwana ŵaŵi ŵenaŵa akondwanga kupharazga pakuŵija ndipu asambizanga ŵana anandi, penipo ini ndi Adel tasambiranga ndi apapi a ŵana ŵenaŵa. Pa nyengu iyi, tasambiranga ndi mabanja 11. Pati pajumpha kanyengu kamanavi, tingwamba kuchitiska masambiru nga Bayibolu nganandi ngo ngalutanga panthazi ndipu tingufiska kupanga mpingu wasonu!

Pakwamba ini ndija ndini ndenga mura mumpingu wa muchigaŵa chenichi. Mwaviyo, ofesi ya nthambi yingundipempha kuti ndichitiskengi mawunganu nga mpingu ku Culion ko kwenga apharazgi 8 ndipuso kuti nkhachitiskengi maunganu nga mpingu mumuzi wa Marily wo mwenga apharazgi 9. Ulendu wenuwu wenga wa maora ngatatu pa boti. Asani maunganu ngamala, nge banja, tayendanga maora nganandi kuluta kuvigaŵa va ku mapiri kuti tikachitiski masambiru nga Bayibolu mumuzi unyaki wo udanika kuti Halsey.

Pakumaliya paki, ŵanthu anandi angusambira uneneska ku Marily ndi ku Halsey ndipu Nyumba za Ufumu zinguzengeka muvigaŵa venivi. Ku Linapacan, abali ndi azichi kweniso ŵanthu wo asambiranga Bayibolu ndiwu angupereka vinthu vinandi vakugwiriya ntchitu ndipuso angugwira mwaphamphu ntchitu yakuzenga Nyumba ya Ufumu. Nyumba ya Ufumu ya ku Marily yakwananga ŵanthu 200 ndipu yingupangika mu nthowa yakuti ayisazgiyengeku. Venivi vatiwovyanga kuti tichitiyengemu unganu wadera.

Mu 1993 ŵana ŵidu ŵati akuwa, ini ndi Adel tingwamba kuwonere dera ku Philippines. Ndipu pavuli paki mu 2000, ndingusere Sukulu Yakusambiza Uteŵeti yo anguchindisambiza mo ndingajaliya msambizi wa sukulu yeniyi. Ndajivwanga nge kuti ndingafiska cha uteŵeti wenuwu kweni nyengu zosi Adel wandichiskanga. Iyu wandikambiyanga kuti Yehova wandipaskengi nthazi kuti ndifiski kuchita uteŵeti wasonu wenuwu. (Afi. 4:13) Adel wangukamba venivi chifukwa vingumuchitikiyapu.  Iyu wafiskanga kuchita uteweti waki chinanga kuti watamanga.

Mu 2006 pa nyengu yo ndenga msambizi wa Sukulu Yakusambiza Uteŵeti, Adel angumusaniya ndi matenda nga muwongu ngo ngabaya viŵalu (Parkinson’s disease). Tinguzizwa ukongwa! Ndati ndamukambiya kuti timi dankha uteŵeti kuti ndimuphweriyengi umampha, Adel wangumuka kuti, “Mundipenje ŵaka dokotala kuti wandiwovyengi, ndipu Yehova watiwovyengi kuti tilutirizgi kuchita uteŵeti widu.” Kwa vyaka 6 vakulondopu, Adel wangulutirizga kuteŵete Yehova kwambula kudinginyika. Wati waleka kwenda, iyu wapharazganga we pa njinga ya ŵanthu akupunduka. Wati wayamba kusuzgika ukongwa kulongoro, pa maunganu wamukanga ŵaka mazu ngamoza pamwenga ngaŵi. Kaŵikaŵi Adel walondiyanga mameseji ngakumuwonga chifukwa cha chakuwoniyapu chaki chamampha pa nkhani ya kukunthiyapu mpaka po wangufwiya mu 2013. Ndinguja mu nthengwa ndi muwolu wangu wakwanjiwa kweniso wakugomezgeka Adel kwa vyaka vakujumpha 30. Mwaviyo iyu wati watayika, ndenga ndi chitima ukongwa ndipu ndingwamba so kuchita phukwa.

Adel wakhumbanga kuti ndilutirizgi kuchita uteŵeti ndipu ndivu ndinguchita nadi. Ndatangwanikanga ukongwa ndi uteŵeti ndipu venivi vandiwovyanga kuti ndilekengi kuchita phukwa ukongwa. Kwambiya mu 2014 mpaka mu 2017, ndingupempheka kuti ndiwoneriyengi dera mu mipingu ya Chitagalogi muvyaru vo ntchitu yidu yenga yakukanizgika. Pavuli paki, ndingwende mipingu ya Chitagalogi ku Taiwan, ku United States ndi ku Canada. Mu 2019, ndenga msambizi wa Sukulu ya Apharazgi a Ufumu ya Chingelezi ku India ndi ku Thailand. Ndakondwanga ukongwa kuchita mauteŵeti ngosi ngenanga. Kukamba uneneska ndikondwa ukongwa asani ndichita vosi vo ndingafiska pakuteŵete Yehova.

Uteŵeti wewosi wasonu wo ndachitanga, wandiwovyanga kuti ndiŵayanjengi ukongwa abali ndi azichi. Mwaviyo, vaŵanga vakusuzga kulekana nawu. Pa nyengu nge zenizi, ndamuthembanga ukongwa Yehova. Nyengu zosi iyu wandiwovyanga ndipu venivi vandiwovyanga kuti ndizomerezengi ndi mtima wosi asani vinthu vasintha pa umoyu. Pasonu panu, nditeŵete nge mpayiniya wapade ku Philippines. Ndaziŵiriya mu mpingu wangu wasonu wo nditiwuwona nge banja langu ndipu utindiwoya kweniso kundiphwere. Ndikondwa so ukongwa kuwona Samuel ndi Shirley wo ayezga chivwanu cha anyinawu.—3 Yoha. 4.

Mbuneneska kuti ndakumana ndi masuzgu nganandi pa umoyu wangu, kusazgapu kuwona muwolu wangu wakwanjiwa wachisuzgika ndi matenda ngakusuzga mpaka kufwa. Ndakhumbikanga so kuziŵiriya vinthu vinandi vachilendu. Kweni pa nyengu yosi yeniyi ndawona kuti Yehova “we kutali cha ndi weyosi waku isi.” (Machi. 17:27) Kweniso janja laku Yehova “ndifupi cha” kuti liwovyi kweniso kuchiska ateŵeti ŵaki, chinanga kuti aja ku vigaŵa vakutali. (Yesa. 59:1) Yehova yo ndi Jalawi langu, wandiwovya pa umoyu wangu wosi ndipu nditimuwonga ukongwa. Kukamba uneneska, ndenga ndija cha.