Paul: Zuŵa linyaki tingukondwa ukongwa! Mwenga mu November 1985, ndipu talutanga ku Liberia, ku West Africa kuti tikayambi kuŵete nge amishonale. Ndegi yo tingukwera yinguma mucharu cha Senegal. Anne wangukamba kuti: “Asani pajumpha waka ora limoza mbwenu tafika ku Liberia!” Pavuli paki, tinguvwa chipharazgu chakuti: “Wosi wo aluta ku Liberia asikiyi penipanu. Tingachifika cha chifukwa kwe viwawa vakukhumba kulonda boma.” Tinguja ku Senegal kwenuku kwa mazuŵa 10, ndipu tajanga ndi amishonale. Pa nyengu yeniyi, tavwisiyanga nkhani za viwawa vo vachitikanga ku Liberia. Tavwanga kuti ŵanthu anandi ukongwa wo abayikanga apingikanga muvimathiraki kweniso ŵanthu akanizikanga ndi boma kuti angayendanga cha ndi usiku chifukwa asani aleka kuvwiya abayikengi.

Anne: Tachitanga vinthu mwakuchenje ukongwa. Chifukwa chakuti kutuliya pa unamana wangu ndachitanga mantha ukongwa, ŵanthu angundipaska zina lakuti Annie Wamantha. Ndichita mantha ndi kuyambuka msewu viyo! Kweni tingusimikiza kuti tilutengi mbwenu ku Liberia kuti tikachiti uteŵeti wa umishonale.

Paul: Ini ndi Anne tinguwiya muchigaŵa chimoza kuzambwi kwa England, mwakuti tapambananga waka makilomita 8 kutuwa kwawu kufika kwidu. Tosi tingwamba kuchita upayiniya tati tamaliza waka masambiru nga ku sekondale. Ndipu apapi ŵangu ndi anyina aku Anne angutichiska kuti tiyambi upayiniya. Yiwu angutichiska kuti tifiski chilatu chidu chakuchita uteŵeti wa nyengu zosi. Ndati ndafika vyaka 19 ndingudanika kuti ndikateŵetiyengi pa Beteli ndipu Anne nayu wangwamba uteŵeti wenuwu tati tatorana mu 1982.

Anne: Tawuyanjanga ukongwa uteŵeti wa pa Beteli kweni takhumbanga so kuchiteŵete ko kwakhumbikanga apharazgi anandi. Kuteŵete pa Beteli limoza ndi wo kali ŵenga amishonale, kwatichiskanga kuti nasi tije ndi mtima wakuti tiziteŵete nge amishonale. Tayipempheriyanga ukongwa nkhani yeniyi usiku wewosi kwa vyaka vitatu. Mwaviyo, tingukondwa ukongwa mu 1985 tati tadanika kuti tikasere kilasi nambala 79 la Sukulu ya Giliyadi! Tati tamaliza sukulu yeniyi angutituma ku Liberia, Kuzambi kwa Africa.

Paul: Tingukwera ndegi yakwamba yo yinguzomerezeka kuti yingaluta ku Liberia. Ku Liberia kwenga kwakofya ukongwa pa nyengu yo kweniso ndipu ŵanthu ŵeche kukanizika kuti angayendangayendanga cha.  Ŵanthu athaŵanga mumisika asani avwa waka chiwawa cha galimotu. Usiku wewosi taŵerenganga buku la Masalimo kuti litichiskengeku. Kweni isi tawuyanjanga ukongwa uteŵeti wo tingupaskika. Anne wateŵetiyanga nge mumishonale ku filudi ndipu ini ndateŵetiyanga pa Beteli limoza ndi John Charuk. a Ndingusambira vinandi kwaku iyu chifukwa chakuti wangujaku nyengu yitali ku Liberia ndipu waŵaziŵanga umampha abali ndi azichi.

Anne: Ntchifukwa wuli tinguswera cha kwanjaku ku Liberia? Ntchifukwa cha abali ndi azichi ŵidu atiyanjanga ukongwa kweniso ŵenga akugomezgeka. Tingwamba kwanjana nawu ukongwa kweniso ŵenga nge ŵanthu a mubanja lidu lasonu. Ulongozgi wawu watiwovyanga kweniso atichiskanga ukongwa mwauzimu. Ntchitu ya kupharazga yanozganga ukongwa. Ŵanthu wo taŵapharazgiya akondwanga cha asani tatuwapu liŵi panyumba pawu. Ŵanthu ayanjanga kukambiskana fundu za mu Bayibolu mumisewu. Vasuzganga cha kuti uyambi kukambiskana nawu. Tingwamba kusambira Bayibolu ndi ŵanthu anandi mwakuti venga vasuzga kusambira ndi wosi. Yeniyi yenga suzgu yakukondwesa!

Paul: Mu 1989, tati tateŵetiyaku kwa vyaka vinayi ku Liberia, pa nyengu yo kwenga chimangu, vinthu vingusintha mwamabuchibuchi chifukwa cha nkhondu yo yingubuka. Asilikali akuyukiya boma angulonda chigaŵa cho kwenga Beteli pa July 2, 1990. Tinguja kwa myezi yitatu kwambula kukambiskana ndi munthu weyosi kusazgapu achibali ŵidu ndipuso aku likulu lidu. Kwenga chimtimbaheka, chakurya chenga chakusuzga ndipuso anthukazi anandi aŵakoleriyanga. Venivi vinguchitika kwa vyaka 14 mucharu chosi.

Anne: Mafuku nganyaki ngapumananga ukongwa ndi kubayana. Asilikali wo ŵenga ndi vidya vankhondu vakofya kweniso wo avwalanga vakuvwala vachilendu ayendanga peposi mumisewu ndipu aphanganga vinthu munyumba za ŵanthu. Ŵanthu anyaki awonanga kuti “kubaya munthu kwe nge kubaya nyoli.” Asilikali abayanga ndi kuwunjika ŵanthu akufwa mumarodibuloku ndipu anyaki aŵawunjikanga kufupi ndi ofesi ya nthambi. Akaboni aku Yehova anyaki akugomezgeka angubayika kusazgapu amishonale ŵaŵi.

Abali ndi azichi anyaki aŵikanga umoyu wawu pangozi mwakubisa Akaboni anyawu a mtundu unyaki wo asakikanga kuti abayiki. Amishonale ndipuso abali ndi azichi wo ateŵetiyanga pa Beteli nawu achitanga so viyo. Akaboni anyaki wo asoŵanga pakuja agonanga ku Beteli muvipinda vamumphata ndipu anyaki ajanga ndi isi muvipinda vidu vamuchanya. Isi tajanga ndi abali ndi azichi anyaki 7.

Paul: Zuŵa lelosi ŵanthu anyaki a mu magulu ngo ngapumananga azanga ku Beteli kuti aziwoneku asani tabisaku ŵanthu. Tingusankha ŵanthu anayi kuti ajengi masu nyengu zosi: ŵaŵi awonanga vo vachitikanga kubwalu kuziya pawindu ndipu anyaki ajanga pageti  lakubwalu. Asani ŵaŵi aleka kuŵika manja ngawu kuvuli, ndikuti vinthu veumampha. Kweni asani aŵika manja ngawu kuvuli ndikuti kutuza asilikali akofya. Asani vaŵa viyo, ŵaŵi apawindu alutanga liŵiliŵi kuti akabisi abali ŵidu.

Anne: Pati pajumpha masabata nganandi, gulu la asilikali linguza ku Beteli. Ini ndi mzichi munyaki tingujijaliya mubafa mo mwenga kamalu kanyaki kamana muchikabati. Mzichi yo wanguchita kujiphaphatiza kuti wabisami mwenimo. Asilikali wo ŵenga ndi futi angundilondo muchipinda chamuchanya. Yiwu angupumisa chisasa mwanthazi. Paul wanguŵapempha kuti, “Muwolu wangu we muchimbuzi.” Ndati ndajala ko kungubisama mzichi yo, kwavwikanga chiwawa. Ndakhumbikanga kuviweziyamu umamphaumampha vinthu mumashelufu ndipu venivi vingunditole nyengu. Yapa ndingufikapu kuti asilikali azizwengi mbwenu kuti ndichitanji pe. Mwaviyo, ndinguchita mantha ndipu ndanjekemiyanga waka. Ndechendajuli chisasa, ndingupemphera dankha chamumtima, kumupempha Yehova kuti wandiwovyi. Pavuli paki ndingujula chisasa ndipu ndinguŵatawuzga mtima we mumalu. Msilikali munyaki wangunditutuziya waka pamphepeti ndi kuluta pachikabati. Iyu wanguchijula ndipu wangundereza chechosi cho chenga penipo. Iyu wanguvwana cha wati waleka kusaniyamu chechosi. Iyu ndi gulu laki angupenjapenja so muvipinda vinyaki ndipuso malu nganyaki kweni angusaniyamu munthu weyosi cha.

Paul: Kwa myezi yinandi tingusuzgika kusaniya chakurya. Kweni chakurya chauzimu chatisoŵanga cha. Kusopa kwa mlenji kwa pa Beteli ndichu chenga “chakurya chidu cha mlenji” ndipu tawonganga chifukwa chatipaskanga nthazi.

Taziŵanga kuti asani chakurya ndi maji vamala ndipu tikhumbika kuti tikapenji vinyaki, ndikuti abali ndi azichi wo tabisa abayikengi. Kanandi Yehova watipaskanga vo takhumbikanga pa nyengu yakwenere kweniso mwakuziziswa! Kukamba uneneska, Yehova watiphweriyanga ndipuso watiwovyanga kuti tilekengi kufipa mtima ukongwa.

Po vinthu vingusuzga ukongwa mucharu ndipu uneneska waŵalanga so ukongwa. Chinanga kuti abali ndi azichi ajanga umoyu wakuthaŵathaŵa kweni angulutirizga kuja ndi chivwanu chakukho. Anyaki akambanga kuti nkhondu yeniyi “yaŵanozgekereskanga vo angazichita pa chisuzgu chikulu.” Ŵara kweniso abali achinyamata achitanga vinthu mwachiganga kuti awovyi abali ndi azichi ŵawu. Abali ndi azichi wo asoŵanga pakuja ajanga pamoza kweniso angusaniya vigaŵa vasonu vakupharazgaku. Ndipu kwenuku achitanga so maunganu muvisakasa vo anguzenga mudondu. Maunganu kweniso kupharazga vatichiskanga ukongwa ndipu vawovyanga kuti tiluwengeku masuzgu. Asani tigaŵa chakurya, vakuvwala kweniso vinthu vinyaki, tachiskikanga ukongwa kuwona kuti abali ndi azichi anandi apempha ukongwa vikwama vakupharazgiya, mumalu mwakupempha vakuvwala. Ŵanthu wo asuzgikanga ukongwa maŵanaŵanu chifukwa cha nkhondu avwisiyanga uthenga wamampha. Yiwu azizwanga kuwona kuti Akaboni atanjana ukongwa kweniso akondwa chinanga kuti akumana ndi masuzgu. Abali ndi azichi ŵenga nge ukweru mu nyengu ya mdima. (Mate. 5:​14-16) Phamphu la abali ndi azichi linguwovya so asilikali anyaki kuti asinthi ndi kuja Akaboni.

Paul: Mucharu cha Liberia tingutuwamu kankhondi. Katatu tingutuwamu kwa nyengu yimanavi ndipu maulendu ngaŵi kwa chaka champhumphu. Mzichi munyaki yo wateŵetiyanga nge mumishonale wangukonkhoska umampha ukongwa mo tavwiyanga mumtima. Iyu wangukamba kuti: “Ku Sukulu ya Giliyadi tingusambizika kuti tikhumbika kuŵikiyapu mtima ukongwa pa uteŵeti widu. Mwaviyo, vatiŵaŵanga ukongwa mumtima kusiya abali ŵidu achisuzgika mucharu cha Liberia!” Umampha waki ngwakuti taŵawovyanga mbwenu abali ndi azichi ku Liberia po tenga muvyaru vinyaki vapafupi.

Anne: Nyengu yinyaki mu May 1996, isi tanayi tenga pa ulendu pagalimotu ya ofesi ya nthambi ndipu tingupinga mapepala ngakhumbika ukongwa ngakukwaskana ndi ntchitu za ofesi nthambi ya ku Liberia. Takhumbikanga kuluta kumalu ngamampha ngakuvikilirika ngo nge pamtunda wa makilomita 16, kujumpha mutawuni. Kweni pa nyengu yeniyi, malu ngo tenga kwenga viwawa. Asilikali anguphulisa mpholopolu muchanya, angutimika, ndipu isi tatatu angutiko pamanja ndi kutiguziya kubwalu kutuwa mugalimotu. Yiwu angutilonda galimotu ndi kuluta nayu kumalu nganyaki, munyidu Paul we mwenimo mukati. Yapa nthazi zosi zingutimaliya. Mwamabuchibuchi, tinguwona kuti Paul waweku kweni watenda pasi uku watuwa ndopa pachisku. Tingufipa mtima ukongwa kuti panyaki amuhoma ndi futi, kweni pavuli paki tinguwamu kuti amuhoma ndi futi cha, chifukwa asani angumuhoma ndi futi watingi wafiskengi cha kwenda. Msilikali munyaki ndiyu wangumupuma wachimututuzgiya kubwalu kuti watuwi mugalimotu. Mwaŵi waki wenga wakuti chilonda cho chenga chikulu ukongwa cha.

Chapafupi penga galimotu ya asilikali yo munguzaza ŵanthu ŵenga ndi mantha ndipu yenga pafupi kusoka. Tinguwona kuti tikwereku galimotu yeniyi. Kweni chifukwa chakuti yinguzaza ukongwa, tingukolesa mumphepeti mwa galimotu mwakusuzgikiya ukongwa. Dilayivala wangwendesa galimotu yo mwasipidi ukongwa ndipu tinguja kamanavi kuti tiwi pasi. Tadanirizanga kumupempha kuti wami dankha kweni wawopanga kuti wami. Tinguyesesa waka kukolesa galimotu yo chinanga kuti tinguchifika tazilirika ukongwa, liŵavu losi chikhwakhwalulu pe.

Paul: Pavuli paki tingwamba kulereskana uku tavwala malaya ngakufipa ukongwa kweniso ngakuparukaparuka ndipu tinguvwisa cha kuti teche amoyu nadi. Tingugona pamalu nganyaki pafupi ndi ndegi ya helikopita yo yinguhomekahomeka ukongwa ndi futi. Ndegi yeniyi ndiyu yingutipinga mlenji waki kuluta nasi ku Sierra Leone. Tinguwonga kuti tingufika amoyu kweni tafipiyanga waka mtima abali ŵidu achikhristu.

Anne: Tati tafika pa Beteli ku Freetown, mucharu cha Sierra Leone, tenga akuvikilirika ndipu abali angutiphwere umampha ukongwa. Kweni ndingwamba kukumbuka so vinthu vakofya vo vachitikanga ku Liberia. Ndajaliyanga waka mantha zuŵa lelosi, ndawonanga nge kuchitikengi chinthu chinyaki mbwenu chakofya ndipu nyengu zinyaki ndaŵanaŵananga umampha cha, ndajanga nge kuti ndilota. Nyengu zinyaki ndayukanga ndi usiku ndichinjekeme kuti kuchitikengi chinthu chinyaki chakofya. Ndatondekanga ndi kututa viyo. Asani vandichikiya ivi, Paul wandikonga ndi kupemphera nani. Tambanga sumu za Ufumu mpaka po ndaleke kunjekeme. Ndawonanga nge kuti mutu wayamba kuthaŵa ndipu uteŵeti waumishonale ndiwufiskengi cha.

Ndipu ndazamuluwapu cha vo vinguzichitika pavuli paki. Mu sabata yeniyi tingulonde magazini ngaŵi. Yinyaki yenga ya Jani Masu! ya June 8, 1996. Magazini iyi yenga ndi mutu wakuti “Vo Mungachita Asani Muchita Mantha.” Yapa sonu ndipu ndinguvwisisa vo vandichitikiyanga. Magazini yinyaki yenga ya Chigongwi cha Mlinda cha May 15, 1996, yo mwenga nkhani ya mutu wakuti “Kodi Nyonga Yawo Amaipeza Kuti?” Mumagazini iyi mwenga chithuzi cha bulawula yo wapwetekeka. Nkhani yeniyi yingukonkhoska kuti nge mo bulawula wangalutirizgiya kurya ndi kuduka chinanga kuti mapapa ngaki nganyaki ngakuswalukaswaluka ukongwa, nasi Yehova wangatiwovya ndi mzimu waki kuti tilutirizgi kovya anyidu chinanga kuti tasuzgika maŵanaŵanu. Chenichi chenga nadi chakurya cha pa nyengu yaki chakutuliya kwaku Yehova. (Mate. 24:45). Kufufuza nkhani zinyaki kweniso kusunga nkhani zakuyanana ndi zenizi kungundiwovya ukongwa. Pati pajumpha nyengu, vosi vo ndachitanga vakulongo kuti ndisuzgika maŵanaŵanu vingumala.

Paul: Nyengu yeyosi yo taweriyaku so ku Liberia, takondwanga ukongwa. Kufika chakukumaliya kwa 2004, ndipu tateŵete kwa vyaka pafufupi 20. Yapa ndipu nkhondu yamala mwakuti abali aŵanaŵananga kuti kuzengeki ofesi ya nthambi. Kweni mwamabuchibuchi, tingupempheka kuti tikayambi uteŵeti unyaki.

 Chenichi chenga chiyesu chikulu ukongwa. Taŵayanjanga ukongwa abali ndi azichi ŵidu ku Liberia mwakuti takhumbanga cha kulekana nawu. Tati takumbuka mo Yehova wangutitumbikiya tati tasiyana ndi ŵanthu a mu mabanja ngidu chayingu, tinguzomera waka uteŵeti wasonu wo tingupaskika. Uteŵeti wenuwu wenga wakuti tikateŵetiyengi ku Ghana, charu chakufupi ndi Liberia.

Anne: Tinguliyadi tichituwaku ku Liberia. Tinguzizwa ukongwa Mubali Frank, yo wenga wazeru kweniso wakukota wachitikambiya kuti: “Mukhumbika kutiluwa isi!” Pavuli paki wangukamba so kuti: “Tiziŵa kuti mutiluwengi cha, kweni mutenere kuŵika mtima winu wosi pa uteŵeti winu wasonu. Yehova ndiyu wakupaskani uteŵeti weniwo, sonu ŵikani mtima winu pa abali ndi azichi a kweniko.” Vo mubali uyu wangukamba vingutiwovya kuti tije akunozgeka kuchisaniya so mabwezi nganyaki kucharu cho taziŵanangaku ndi ŵanthu amanavi waka ndipuso chechosi chenga chachilendu kwaku isi.

Paul: Kweni tinguswera cha kwamba kwanjana ndi abali ndi azichi ŵidu auzimu a ku Ghana. Mucharu ichi mwenga Akaboni anandi pa nyengu iyi. Kukunthiyapu kweniso kugomezgeka kwa abali ndi azichi ŵidu mucharu ichi kungutisambiza vinandi. Sonu tati tateŵete ku Ghana kwa vyaka 13, tinguzizwa ukongwa tati tapaskika uteŵeti unyaki. Tingupempheka kuti tiluti ku ofesi ya nthambi ya Kenya, ku East Africa kuti ndiku tikateŵetiyengi. Chinanga kuti taŵasoŵanga ukongwa abali ndi azichi ŵidu a ku Ghana ndipuso ku Liberia, kweni ku Kenya naku tingusaniya so mabwezi ngidu nganyaki ngasonu ngakugomezgeka. Nge mo venge ndi ku Liberia ndipuso ku Ghana, kunu ku Kenya naku teche ndi ntchitu yikulu yakupharazga.

Anne: Ndakumanapu ndi masuzgu ngakulungakulu ukongwa pa umoyu wangu ndipu nyengu zinyaki ndachitanga mantha ukongwa. Asani te kumalu ngakofya ndipuso asani takumana ndi masuzgu nganyaki, tingatama ndipuso tingachita mantha ukongwa. Tilindizga kuti Yehova wativikiliyengi mwakuziziswa cha ku vinthu venivi. Asani ndavwa kuliya kwa futi pe nditama mumoyu ndipu manja ngangu ngatufwa chinkhwankhwalulu. Kweni ndikusambira kuthemba chovyu cho Yehova watitipaska kweniso chovyu chakutuliya kwa abali ndi azichi. Kweniso ndiwona kuti wangatiwovya kulutirizga kuchita uteŵeti widu asani nasi tilutirizga kuchita vinthu vauzimu.

Paul: Ŵanthu anyaki angafumba kuti, “Kumbi mutiwuyanja uteŵeti winu?” Vyaru vinyaki vingaŵa vakutowa nadi kweni vingaja vakofya ndipuso kungachitika nkhondu. Sonu ndi vinthu wuli vo titanja ukongwa kuluska mo charu cho chiwoneke? Titanjamu ukongwa abali ndi azichi ŵidu, wo ŵe nge banja lidu. Chinanga kuti tituliya mu mabanja ngakupambana ndipuso vigaŵa vakupambana kweni tosi titimuwona mwakuyanana Yehova. Taŵanaŵananga kuti tingutumika kuti tikachiski anyidu kweni uneneska ngwakuti yiwu ndiwu angutichiska ukongwa.

Pa nyengu yosi yo tisama kuluta kunyaki tiwona vakuziziswa vo Yehova wachita mazuŵa nganu: Tisaniya abali ndi azichi widu kwekosi. Tiwona kuti mpingu ndiwu malu ngidu ngakuvikilirika. Tisimikiza kuti Yehova watichiskengi asani tilutirizgengi kumuthemba.—Afi. 4:13.