Kumbi mugomezga kuti ŵanthu angamalisa masuzgu nganandi ngo ngachitiska kuti tilekengi kuja mwachimangu, mwakuvikilirika ndipuso ngo ngachitiska kuti ŵanthu awopengi vinthu vo vichitikengi kunthazi? Kukamba uneneska, kuti masuzgu ngamali tikhumbika kuziŵa vo vitambisa m’malu mwakuziŵa waka masuzgu ngenanga.

Tiyeruzgiyi kuti munthu munyaki zina laki Tom wangutama ndipu pavuli paki wakutayika. Ntchifukwa wuli wakutayika? Dokotala yo wagwiranga ntchitu ku malu ngo Tom wangufikiya, wangukamba kuti: “Ŵanthu ŵati aziŵa kuti Tom watama palivi yo wanguŵanaŵaniya kuti wafufuzi cho chingwambisa matenda.” Viwoneka kuti madokotala ngo ngangwamba kumupaska chovyu ngamupaskanga waka munkhwala wakupozga waka urwirwi.

Kumbi ndivu so ŵanthu achita kuti amalisi masuzgu ngo ngachitika pacharu? Hinya. Mwakuyeruzgiyapu, maboma ngajalikiska marangu, ngaŵika makamera kuti ngajambulengi vinthu viheni vo ŵanthu achita kweniso ngaja ndi apolisi kuti ŵanthu alekengi kuswa marangu. Chinanga kuti nthowa zenizi ziwoneka kuti zakovya, kweni zilongo cha vinthu vo vitambiska masuzgu. Kusazgapu yapa, vinthu vo ŵanthu achita vilongo waka vo aŵanaŵana, mo avwiya kweniso vo akhumba.

Daniel yo waja mu charu chikavu ukongwa ku South America wangukamba kuti: “Kali tajanga umoyu wamampha ukongwa. Tachitanga mantha cha chifukwa kwengavi uchigeŵenga. Kweni sonu kulivi kamampha ndipu palivi tawuni pamwenga muzi wo ŵanthu aja mwachimangu. Chifukwa chakuti charu chidu ntchikavu, sonu viwoneke limu kuti ŵanthu anandi ŵe ndi mbunu kweniso akhumba cha kutumbika umoyu wa anyawu pamwenga vinthu vo ŵenavu.”

Munthu munyaki yo tamudana kuti Elias, wanguthaŵa kwawu ku Middle East chifukwa cha nkhondu ndipu pavuli paki wangusambira Bayibolu. Iyu wangukamba kuti: “Achinyamata anandi a mutawuni yidu achichizgikanga ndi achibali ŵawu kweniso andali kuti achitengeku nkhondu kuti nawu aje akutchuka. Ndipu ŵanthu a muvyaru vinyaki nawu achitanga so venivi. Ndinguguŵa ukongwa ndi vinthu venivi ndipu ndinguziŵa kuti nkhwamampha cha kugomezga ŵanthu wo alamuliya.”

Bayibolu lo le ndi fundu zakovya likamba kuti:

• “Maŵanaŵanu nga mtima wa munthu ngaheni kutuliya pa unamana waki.”—Chiyambo 8:21.

• “Mtima ngwakunyenga kuluska chechosi kweniso nguheni ukongwa. Ndiyani wangawuziŵa?”—Yeremiya 17:9.

• “Mumtima ndimu mutuliya maŵanaŵanu ngaheni, kubayana, . . . malusu ngaheni ngakugonana, unkhungu, ukaboni waboza ndipuso kunyoza Chiuta.”—Mateyu 15:19.

Ŵanthu atondeka kusaniya nthowa zo angamalisiya maŵanaŵanu ngaheni ngo ŵanthu ŵe nangu, ngo ngachitiska kuti achitiyengi anyawu vinthu viheni. Ndipu viwoneke limu kuti vinthu venivi vihenekeheneke nge mo nkhani yajumpha yakonkhoske. (2 Timote 3:1-5) Venivi vichitika chinanga kuti mazuŵa nganu ŵanthu mbakusambira ukongwa kweniso pe nthowa zinandi zo akambiskiyana ndi anyawu kuphara kali. Nanga ntchifukwa wuli taŵanthu titondeka kujalikiska chimangu kweniso kuja mwakuvikilirika pacharu? Kumbi tingafiska cha kuchita venivi? Kumbi vingachitika kuja mucharu chachimangu?

Chinanga kuti pangaŵa nthowa yo tingamalisiya vinthu viheni vo ŵanthu achita, kweni taŵanthu tingafiska mbwenu cha kujalikiska chimangu kweniso kuti ŵanthu ajengi mwakuvikilirika pacharu. Ntchifukwa wuli ve viyo? Chifukwa taŵanthu te ndi pakulekeze.

 Fundu ya uneneska njakuti: “Munthu . . . walivi chinanga ndi mazaza ngakunyolose malundi ngaki.” (Yeremiya 10:23) Taŵanthu tikulengeka kuti tijilamuliyengi tija cha. Mwakuyeruzgiyapu, taŵanthu tingaja cha mumaji. Mwakuyanana waka, tikulengeka kuti tilamuliyengi anyidu cha!

Ŵanaŵaniyani fundu izi: Kumbi ŵanthu anandi atanja kuti anyawu aŵakambiyengi mo angajaliya pamwenga fundu zo angalondo pa umoyu wawu? Kumbi ŵanthu atanja kuti anyawu aŵakambiyengi mo akhumbikiya kuwone vinthu viheni nge, kutuzga nthumbu, kugonana pamwenga vo angachita pakulera ŵana ŵawu? Venivi ndi vinyaki mwa vinthu vimanavi waka vo vichitiska kuti ŵanthu apambanengi maŵanaŵanu. Chinanga kuti vakusuzga kuvwisa kweni vo Bayibolu likamba vauneneska nadi. Tilivi nadi mazaza pamwenga wanangwa wakuti tilamuliyengi anyidu. Sonu kumbi ndi nunkhu ko tingasaniya chovyu?

Kumuka kwambula kujumpha mumphepeti nkhwakuti tikhumbika kuthemba Mlengi widu. Ve viyo chifukwa iyu ndiyu wakutilenga! Mwakupambana ndi mo ŵanthu anyaki aŵanaŵaniya, iyu wakutiluwa cha. Ndipu Bayibolu likonkhoska mwakuvwika umampha kuti iyu watitiŵanaŵaniya. Asani tingalivwisa umampha Bayibolu vingatiwovya kuti tivwisengi mo vinthu viliri pacharu. Ndipuso tingavwisa chifukwa cho pacharu pachitikiya masuzgu nganandi viyo. Ndichu chifukwa chaki kaswiri munyaki wa ku Germany wangulemba kuti: “Ŵanthu kweniso maboma ngasambirapu kanthu cha pa vinthu vo vaja vichichitika kweniso asintha cha mijalidu yawu yiheni.”

Munthu munyaki wazeru wangukamba kuti, “zeru yiziŵika kuti njirunji ndi ntchitu zaki.” (Luka 7:35) Chakuyeruzgiyapu cha zeru zenizi chisanirika pa lemba la Yesaya 2:22, po pakamba kuti: “Kuti vinthu vikuyendiyeni umammpha, lekani kuthemba munthu.” Ulongozgi wamampha wenuwu ungativikiriya kuti tileki kugomezga vinthu vaboza vo vingachitika cha. Kenneth yo waja mutawuni ya ku North America ko kuchitika ukongwa viwawa wangukamba kuti: “Munthu weyosi wa ndali walayizga kuti wasinthengi vinthu, kweni ivi vichitika cha. Kanandi yiwu afiska cha vo alayizga ndipu venivi vilongo waka kuti vo Bayibolu likamba vauneneska nadi ndipuso kuti le ndi ulongozgi wazeru.”

Daniel yo wazumbulika kukwamba, wangukamba kuti: “Vinthu vo vichitika zuŵa lelosi vilongore limu kuti ŵanthu angafiska cha kulamuliya umampha. . . . Kuja ndi ndalama ku banki pamwenga kulonde penshoni ndivu ving’anamuwa kuti kunthazi wazamuja mwakuvikilirika cha. Ndawonapu ŵanthu anandi achisuzgika ukongwa chinanga kuti angaŵa ndi vinthu vosi venivi.”

Bayibolu lititivikiriya waka ku vinthu vo vingaleka kuchitika cha, kweni lititipaska so chilindizga chamampha ukongwa nge mo tiwoniyengi mu nkhani zakulondopu.