KWAMBA kali, ŵanthu agomezganga kuti tiyuni iti titenda mtunda wa makilomita pafupifupi 35,200 kutuwa kunkhondi kwa charu chapasi (kukumaliya kwa charu ko kudanika kuti Arctic region), kuchifika kumwera kwa charu chapasi (kukumaliya so kwa charu ko kudanika kuti Antarctica region). Kweni kafukufuku yo wachitika pambula kuswera, walongo kuti tiyuni teniti titenda ulendu utali ukongwa kuphara penapa.

Pa kafukufuku uyu, tiyuni tinyaki angutimangiriya tivipangizu tinyaki timanatimana. Uzitu wa tivipangizu iti, ungayananaku ndi wa kilipi ya chakulembe. Kweni tivipangizu iti tinguwovya asayansi kuziŵa kuti tiyuni iti titenda mtunda wa makilomita pafupifupi 90,000. Palivi nyama inyaki yo yikuyendapu mtunda utali viyo. Kamoza mwa tiyuni teniti kangwenda mtunda wa makilomita pafupifupi 96,000. Ntchifukwa wuli chiŵerengeru ichi chingukwera viyo?

Ve viyo chifukwa chakuti tiyuni iti titenda mwakukhotakhota asani tiphuluruka kutuwa kunkhondi kuluta kumwera kwa charu pamwenga kutuwa kumwera kuluta kunkhondi. Nge mo chithuzi cho che pachanya chilongole, asani tijumpha pa Nyanja ya Atlantic, ulendu wo titenda uwoneka nge S. Ntchifukwa wuli tichita viyo? Ve viyo chifukwa chakuti tiyuni iti titenda mwakukoliyana ndi mo mphepu yiputiya.

Tiyuni iti tija ndi umoyu kwa vyaka 30 pe. Kweni pa vyaka venivi, tingayenda ulendu wa makilomita ngakujumpha 2.4 miliyoni. Mtunda uwu uyanana ndi mtunda wa maulendu ngatatu pamwenga nganayi, nga kuluta kumwezi ndi kuweku. Munthu munyaki wangukamba kuti: “Vakuziziswa ukongwa kuti tiyuni timanatimana viyo tichitengi venivi.” Buku linyaki likamba kuti, “tiyuni iti nditu tiwona lumwi kwa nyengu yitali kuphara chamoyu chechosi” chifukwa tisamiya kunkhondi asani kumwera kwayamba kuzizira ukongwa, ndipuso tisamiya kumwera asani kunkhondi kwayamba kuzizira ukongwa.—Life on Earth: A Natural History.