1. Ntchifukwa wuli Ababiloni angukopeka ndi mchimi Daniyeli?

 MCHIMI Daniyeli wenga wachinyamata pa nyengu yo Ababiloni angumuko nge kapolu ndi kuluta nayu ku Babiloni. Chinanga kuti Daniyeli wenga wachinyamata, alongozgi a ku Babiloni angumukhorwa. Yiwu angukopeka chifukwa anguwona kuti Daniyeli wenga ‘wambula kalema kekosi, wakuwoneka umampha,’ kweniso kuti watuliyanga mu fuku lakuzirwa. (1 Samu. 16:7) Mwaviyo, Ababiloni angumusambiza kuti wateŵetiyengi mu nyumba yachifumu.​—Dani. 1:3, 4, 6.

2. Kumbi Yehova wamuwonanga wuli Daniyeli? (Ezekiyeli 14:14)

² Yehova wanguyanja Daniyeli chifukwa cha mo wawonekiyanga cha pamwenga maudindu ngo wenga nangu mu nyumba yachifumu. Kweni wangumuyanja chifukwa chakuti wangusankha kuja wakugomezgeka kwaku Yehova. Viwoneka kuti Daniyeli ndipu we ndi vyaka va m’ma 20 pa nyengu yo Yehova wangukamba kuti iyu wenga murunji nge Nowa kweniso Yobu. Nowa ndi Yobu anguteŵete Yehova mwakugomezgeka kwa vyaka vinandi. (Gene. 5:32; 6:9, 10; Yobu 42:16, 17; ŵerengani Ezekiyeli 14:14.) Ndipu Yehova wangulutirizga kwanja Daniyeli kwa umoyu waki wosi.​—Dani. 10:11, 19.

3. Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

³ Mu nkhani iyi, tikambiskanengi mijalidu yiŵi yo Daniyeli wenga nayu, yo yinguchitiska kuti Yehova wamuwonengi kuti ngwakuzirwa. Chakwamba, tikambiskanengi jalidu lelosi ndipuso tiwonengi nyengu yo wangulongore jalidu lo. Pavuli paki, tiwonengi vo vinguwovya Daniyeli kuja ndi mijalidu yeniyi. Pakumaliya, tikambiskanengi mo tingamuyezge. Chinanga kuti nkhani iyi yalembeke achinyamata, kweni tosi tingasambira vinandi kwaku Daniyeli.

4. Kumbi Daniyeli wangulongo wuli kuti wenga ndi chiganga? Kambani chakuwoniyapu.

⁴ Ŵanthu achiganga nyengu zinyaki achita mantha, kweni azomereza cha kuti mantha ngaŵatondekesi kuchita cho ntchakwenere.  Daniyeli wenga mnyamata wachiganga ukongwa. Wonani mo iyu wangulongore kuti we ndi chiganga pa vakuchitika viŵi. Chakuchitika chakwamba, chinguchitika pafufupi vyaka viŵi kutuliya po Ababiloni angubwanganduliya Yerusalemu. Fumu Nebukadinezara ya ku Babiloni, yingulota malotu ngakofya nga chikozgu chikulu. Iyu yingukamba kuti yibayengi ŵanthu wosi azeru kusazgapu Daniyeli, asani angatondeka kukamba malotu ngaki kweniso vo ngang’anamuwa. (Dani. 2:3-5) Daniyeli wakhumbikanga kuchitapu kanthu mwaliŵi, chifukwa asani wanguswera ŵanthu anandi atingi abayikengi. Iyu “wanguluta kwa fumu kuchiyipempha kuti yimupaski nyengu kuti wayikambiyi vo malotu ngaki ngang’anamuwa.” (Dani. 2:16) Venivi vilongo kuti Daniyeli wenga ndi chiganga kweniso chivwanu. Mu nthowa wuli? Bayibolu likambapu cha kuti pa nyengu iyi, ndipu Daniyeli wafwatuliyapu kali malotu nganyaki kuvuli. Iyu wangupempha mabwezi ngaki ngo ku Babiloni ngangupaskika mazina ngakuti Shadireki, Misheki ndi Abedinego “kuti apempheri kwaku Chiuta kuti waŵachitiyi lisungu ndipu waŵavumbuliyi chisisi chenichi.” (Dani. 2:18) Yehova wangumuka mapempheru ngawu. Chiuta wangumuwovya Daniyeli kufwatuliya malotu ngaku Nebukadinezara. Mwaviyo, Daniyeli limoza ndi mabwezi ngaki angubayika cha.

5. Kumbi mpha nyengu niyi yinyaki po Daniyeli wakhumbikanga kulongo chiganga?

⁵ Pati pajumpha nyengu kutuliya po Daniyeli wangufwatuliya malotu nga chikozgu chikulu, panguchitika so chinthu chinyaki cho Daniyeli wakhumbikanga kulongo chiganga. Nebukadinezara wangulota so lotu linyaki lakofya. Iyu wangulota chimiti chikulu ukongwa. Mwachiganga, Daniyeli wangukonkhoske fumu vo malotu ngo ngang’anamuwanga. Iyu wangukambiya so fumu kuti yifunthengi kweniso kuti yijengi fumu cha kwakanyengu. (Dani. 4:25) Fumu yatingi yiŵanaŵanengi kuti Daniyeli ndi murwani waki ndipu yatingi yimubayengi. Kweni Daniyeli wangulongo chiganga ndipu wanguyikambiya mbwenu vo malotu ngo ngang’anamuwanga.

6. Kumbi vitenere kuti ndi vinthu wuli vo vinguwovya Daniyeli kuja ndi chiganga?

⁶ Kumbi ntchinthu wuli cho chitenere kuti chinguwovya Daniyeli kuja ndi chiganga kwa umoyu waki wosi? Chenga chifukwa chakuti anyina kweniso awisi aku Daniyeli ŵenga chakuwoniyapu chamampha kwaku iyu pa nyengu yo wenga mnyamata. Tikayika cha kuti yiwu anguvwiya ulongozgi wo Yehova wangupereka kwa  apapi achiyisirayeli ndipu asambizanga mwana wawu Dangu laku Chiuta. (Doto. 6:6-9) Daniyeli wangaziŵanga Marangu 10 kweniso vinthu vinyaki vo venga mu Dangu. Mwakuyeruzgiyapu, iyu waziŵanga vinthu vo muyisirayeli wazomerezekanga kurya kweniso vo wazomerezekanga cha kurya. b (Levi. 11:4-8; Dani. 1:8, 11-13) Daniyeli wayiziŵanga so mbiri ya ŵanthu aku Chiuta kweniso waziŵanga vo vaŵachitikiyanga asani atondeka kuvwiya Yehova. (Dani. 9:10, 11) Vinthu vosi vo Daniyeli wangukumana navu pa umoyu, vingumusimikiziya kuti chechosi cho chingachitika, Yehova kweniso angelu Ŵaki anthazi amuwovyengi.​—Dani. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Kumbi ndi vinthu wuli vinyaki vo vinguwovya Daniyeli kuja ndi chiganga? (Wonani so chithuzi.)

⁷ Daniyeli wasambiranga vo achimi aku Chiuta angulemba kusazgapu mauchimi ngaku Yeremiya. Kutuliya mu vo wasambiranga, Daniyeli wanguziŵa kuti ukapolu wo Ayuda anguja ku Babiloni kwa nyengu yitali wenga pafupi kumala. (Dani. 9:2) Daniyeli wanguwona mazu ngaku Yehova ngachifiskika. Venivi vingumuchiska kuti wamuthembengi ukongwa Yehova ndipu ŵanthu wo athemba ukongwa Chiuta aja ndi chiganga ukongwa. (Yeruzgiyani ndi Aroma 8:31, 32, 37-39.) Chakukhumbika ukongwa ntchakuti Daniyeli wapempheranga kwa Awisi a kuchanya kaŵikaŵi. (Dani. 6:10) Iyu wangusumuwa maubudi ngaki kwaku Yehova kweniso wangumukambiya mo wavwiyanga. Kusazgapu yapa, Daniyeli wangupempha chovyu. (Dani. 9:4, 5, 19) Mwakuyanana ndi tosi isi, Daniyeli wanguwa ndi chiganga cha. Mumalu mwaki, iyu wanguja ndi jalidu lenili chifukwa chakuti wasambiranga, wapempheranga kweniso wathembanga Yehova.

8. Kumbi tingachita wuli kuti tije ndi chiganga?

⁸ Kumbi tikhumbika kuchitanji kuti tije ndi chiganga? Apapi ŵidu angatichiska kuti tije ndi chiganga, kweni chiganga achita kuhara cha nge po ahariya ufumu. Kuja ndi chiganga, kuyanana ŵaka ndi kusambira lusu linyaki lasonu. Nthowa yimoza yo mungasambiriya lusu linyaki nkhuwona vo msambizi wachita, ndipu pavuli paki kumuyezga. Mwakuyanana ŵaka, nasi tisambira kuja a chiganga mwakuwona mo ŵanthu anyaki alongore jalidu lenili, ndipu pavuli paki kuŵayezga. Sonu kumbi tasambiranji kwaku Daniyeli? Nge iyu, titenere kungaziŵa umampha Mazu ngaku Chiuta. Kuti tije pa ubwezi wakukho ndi Yehova, titenere kukambiskana nayu mwakufwatuka kweniso kaŵikaŵi. Ndipuso tikhumbika kumuthemba Yehova kuti we nasi nyengu zosi. Asani tachita viyo, tijengi ndi chiganga asani chivwanu chidu chiteseka.

9. Kumbi tiyanduwa wuli asani te ndi chiganga?

⁹ Asani te ndi chiganga, tiyanduwa mu nthowa zakupambanapambana. Tiyeni tikambiskani vo vinguchitikiya Ben. Pa sukulu yo wasambiranga ku Germany, weyosi wagomezganga kuti vinthu vikuchita kusambuka. Ndipu nkhani ya mu Bayibolu yakuti vinthu vikuchita kulengeka ayiwonanga nge ndi nthanu waka. Zuŵa linyaki, Ben angumukambiya kuti wami kunthazi kwa kilasi kuti wakonkhoski chifukwa cho wagomezge kuti vinthu vikuchita kulengeka. Iyu wanguchita chiganga kuŵakonkhoske vo wagomezga. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika pavuli paki? Ben wangukamba kuti: “Asambizi ŵangu anguvwisiya mwakuphwere, angukope nkhani yo ndingugwiriskiya ntchitu ndipu angugaŵiya mwana weyosi mukilasi.” Kumbi ŵana a sukulu anyaki anguchita wuli? Ben wangukamba kuti: “Anandi anguvwisiya ndipu angukamba kuti atindikhumbira.” Nge mo tawone vo vinguchitikiya Ben, ŵanthu wo ŵe ndi chiganga kanandi apaskika ulemu. Yiwu atovya so ŵanthu a mtima wamampha  kuziŵa Yehova. Kukamba uneneska, te ndi vifukwa vakuvwika vakujaliya ndi chiganga.

10. Kumbi kugomezgeka kung’anamuwanji?

¹⁰ Mu Bayibolu mazu nga Chiheberi ngo akungafwatuliya kuti “kugomezgeka,” pamwenga “chanju chambula kumala,” kanandi ngang’anamuwa chanju cho Chiuta walongo ateŵeti ŵaki. Mazu ngakuyanana ndi ngenanga ngagwiriskikiya so ntchitu pakukonkhoska chanju cho ateŵeti aku Chiuta alongorana. (2 Samu. 9:6, 7) Tingaja akugomezgeka ukongwa asani papita nyengu. Tiyeni tiwoni mo Daniyeli wangulongore kuti wenga wakugomezgeka.

11. Kumbi Daniyeli wangulongo wuli kuti ngwakugomezgeka pa nyengu yo wenga wakukota? (Wonani chithuzi cho che pachikonkhombi.)

¹¹ Kwa umoyu waki wosi, Daniyeli wanguyeseka kuti walongo kuti ngwakugomezgeka kwaku Yehova pamwenga cha. Kweni iyu wangukumana ndi chiyesu chikulu ukongwa po wenga ndi vyaka va m’ma 90. Pa nyengu iyi, charu cha Babiloni chenga mu manja mwa Amedi ndi Aperesi ndipu chalamulikanga ndi Fumu Dariyo. Ŵanthu wo ateŵetiyanga Fumu Dariyo amutinkhanga Daniyeli kweniso amutumbikanga cha Chiuta waku Daniyeli. Mwaviyo, angunozga chiŵembu kuti Daniyeli wabayiki. Yiwu anguchitiska kuti fumu yisayini dangu lo linguyesa Daniyeli kuti walongo kuti ngwakugomezgeka kwaku Chiuta pamwenga fumu. Kuti Daniyeli walongo kuti ngwakugomezgeka ku fumu kweniso kuti wakhwechi kulangika, wakhumbikanga ŵaka kuleka kupemphera kwaku Yehova kwa mazuŵa 30. Kweni Daniyeli wangusankha kuja wakugomezgeka kwaku Yehova. Mwaviyo, wanguponyeka muzenji la nkharamu. Kweni Yehova wangumutumbika Daniyeli mwakumutaska mumulomu mwa nkharamu. (Dani. 6:12-15, 20-22) Kumbi tingalutirizga wuli kuja akugomezgeka kwaku Yehova nge Daniyeli?

12. Kumbi ntchinthu wuli chinguwovya Daniyeli kulutirizga kuja wakugomezgeka kwaku Yehova?

¹² Nge mo takambiyapu kali, kuti tilutirizgi kuja akugomezgeka kwaku Yehova, tikhumbika kumuyanja ukongwa. Daniyeli wangulutirizga kuja wakugomezgeka kwaku Yehova chifukwa waŵayanjanga ukongwa Awisi a kuchanya. Tikayika cha kuti Daniyeli wamuyanjanga viyo Yehova chifukwa chakuti waŵanaŵaniyanga mijalidu yaki ndipuso mo watiyilongore. (Dani. 9:4) Kusazgapu yapa, Daniyeli walungurukanga ndipuso wawonganga ukongwa vinthu vosi vamampha vo Yehova wangumuchitiya ndipuso vo wanguchitiya ŵanthu Ŵaki.​—Dani. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo achinyamata ŵidu akumana navu vo vitesa kugomezgeka kwawu? Kambani chakuwoniyapu. (Wonani so chithuzi.) (b) Nge mo munguwone mu vidiyo, kumbi mungamuka wuli asani atikufumbani kuti, kumbi Akaboni aku Yehova akoliyana ndi vakuti anthulumi pamwenga anthukazi agonanengi ŵijaŵija?

 ¹³ Nge Daniyeli, achinyamata ŵidu aja ndi ŵanthu wo atimutumbika cha Yehova kweniso fundu zaki. Ŵanthu aviyo angatinkha weyosi yo wakamba kuti watanja Chiuta. Ndipu anyaki mwa ŵanthu ŵenaŵa asuzga achinyamata ŵidu kuti aleki kulutirizga kuja akugomezgeka kwaku Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, wachinyamata munyaki zina laki Graeme yo waja ku Australia, wangukumana ndi suzgu linyaki po wenga ku sekondale. Amadamu angufumba ŵana mukilasi vo angachita asani munyawu wangaŵakambiya kuti wagonana ndi anthukazi anyaki pamwenga anthulumi anyaki. Msambizi yo wangukamba kuti wo awona kuti mbuheni cha kuti munyawu wachitengi jalidu lenili ami kurwandi linyaki la kilasi ndipu wo awona kuti mbuheni, ami so kurwandi linyaki. Graeme wangukamba kuti, “Kilasi losi linguma ku chigaŵa chakuzomereza jalidu lenili kupatuwaku ŵaka ini ndi munyangu yo wenga so Kaboni.” Vo vinguchitika pavuli paki, vinguyesa Graeme kuti walongo kuti ngwakugomezgeka kwaku Yehova pamwenga cha. Iyu wangukamba kuti: “Kwa ora limoza ŵana asukulu anyangu kusazgapu asambizi angutihohote kweniso kutinyoza. Ndinguyesesa kuvikiliya vo ndigomezga mwakuzika kweniso mwaulemu. Kweni anguvwisiya cha chinanga nkhamanavi.” Kumbi Graeme wanguvwa wuli? Iyu wangukamba kuti: “Ndinguvwa umampha cha mumtima pa nyengu yo anyangu mukilasi andichawutanga. Kweni ndingukondwa ukongwa chifukwa cha kulutirizga kuja wakugomezgeka kwaku Yehova kweniso kuvikiliya vo ndigomezga.” c

14. Kumbi ndi nthowa yimoza niyi yo yingatiwovya kuti tilutirizgi kuja akugomezgeka kwaku Yehova?

¹⁴ Nge Daniyeli, tingalutirizga kuja akugomezgeka kwaku Yehova asani titimuyanja ukongwa. Titimuyanja ukongwa Yehova asani tisambira vakukwaskana ndi mijalidu yaki. Mwakuyeruzgiyapu, tingasambira vinthu vo iyu wakulenga. (Aro. 1:20) Asani mukhumba kuti mumuyanjengi ukongwa Yehova kweniso kuziŵa mijalidu yaki, ŵerengani nkhani za mutu wakuti, “Kumbi Vikuchitika Vija?” pamwenga woneriyani mavidiyo. Mungaŵerenga so kabuku kakuti Kumbi Vamoyu Vikujaku Waka Vija? kweniso kakuti Mo Umoyu Ukwambiya—Mafumbu 5 Ngo Titenere Kujifumba. Wonani vo mzichi munyaki wachisungwana wa ku Denmark zina laki Esther wangukamba vakukwaskana ndi timabuku teniti. Iyu wanguti: “Timabuku iti nthamampha ukongwa. Titikukambiya cha vo ukhumbika kugomezga. Mumalu mwaki tikonkhoska ŵaka fundu ndipu munthu wakhumbika kusankha yija.” Ben yo tamukambapu kali wangukamba kuti: “Vo ndinguŵerenga munkhani zenizi kweniso mutimabuku teniti vingukholesa chivwanu changu. Vingundiwovya kugomezga kuti Chiuta wakulenga umoyu.” Asani mwasambira nkhani zenizi, tikayika cha kuti mukoliyanengi ndi vo Bayibolu likamba kuti: “Ndimwi wakwenere Yehova Chiuta widu kulonde unkhankhu, ulemu ndipuso nthazi, chifukwa mukulenga vinthu vosi.”​—Chivu. 4:11. d

15. Kumbi tingachita wuli kuti tije pa ubwezi wakukho ndi Yehova?

¹⁵ Nthowa yinyaki yo yingatiwovya kuti timuyanjengi ukongwa Yehova nkhusambira vakukwaskana ndi umoyu waku Yesu Mwana waki. Mzichi munyaki wachisungwana yo waja ku Germany, zina laki Samira wanguchita venivi. Iyu wangukamba kuti: “Ndingwamba kumuziŵa umampha ukongwa Yehova chifukwa ndasambiranga  vakukwaskana ndi Yesu.” Pa nyengu yo Samira wenga munamana, wasuzgikanga kuvwisa kuti Yehova wangaja mubwezi waki kweniso watimuyanja. Kweni wavwisanga kuti Yesu wangaja mubwezi waki. Iyu wangukamba so kuti: “Nditimuyanja Yesu chifukwa chakuti wenga waubwezi kweniso wayanjanga ŵana.” Asani wasambira vinandi vakukwaskana ndi Yesu ndipu wamuyanjanga so ukongwa Yehova. Chifukwa wuli? Iyu wangukamba kuti: “Kamana ndi kamana, ndinguwamu kuti Yesu wayezganga Awisi mwakufikapu. Yiwu ayanana ukongwa. Ndinguziŵa kuti chenichi ntchinyaki mwa vifukwa vo Yehova wangutumiziya Yesu pacharu chapasi kuti ŵanthu amuziŵi umampha Yehova.” (Yoha. 14:9) Asani mukhumba kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova mungachita umampha kusambira vinandi vakukwaskana ndi Yesu. Venivi vikuwovyeningi kuti mumuyanjengi ukongwa Yehova kweniso mulutirizgi kuja akugomezgeka kwaku iyu.

16. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuja akugomezgeka? (Salimo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Kanandi ŵanthu wo aja akugomezgeka kwa anyawu, atanjana ukongwa kweniso ubwezi wawu umala cha. (Ruti 1:14-17) Kweniso asani te akugomezgeka kwaku Yehova tingaja ndi chimangu cha mumtima. Ntchifukwa wuli tikamba viyo? Chifukwa Yehova walayizga kuti wajengi wakugomezgeka ku ŵanthu wo mbakugomezgeka kwaku iyu. (Ŵerengani Salimo 18:25; Mika 6:8.) Mwakuyeruzgiyapu, chinanga kuti te amana ukongwa pakuyeruzgiya ndi Mlengi wanthazizosi, iyu walayizga kuti watiyanjengi nyengu zosi. Asani te pa ubwezi wakukho ndi Yehova, mayeseru, kususkika pamwenga so nyifwa vingatipatuska cha kwaku iyu. (Dani. 12:13; Luka 20:37, 38; Aro. 8:38, 39) Mwaviyo, tingachita umampha ukongwa kuyezga Daniyeli ndi kulutirizga kuja akugomezgeka kwaku Yehova!

17-18. Kumbi tingasambiranji so kwaku Daniyeli?

¹⁷ Mu nkhani iyi, takambiskanapu ŵaka mijalidu yiŵi yo Daniyeli wenga nayu. Kweni peche vinandi vo tingasambira kwaku iyu. Mwakuyeruzgiyapu, Yehova wangulongo Daniyeli viwona ndi malotu kweniso wangumupaska zeru zakufwatuliya mauchimi. Nganandi mwa mauchimi ngenanga ngakufiskika. Mauchimi nganyaki ngakamba za vinthu vo vichitikengi kunthazi vo vazamukwaska munthu weyosi pacharu chapasi.

¹⁸ Mu nkhani yo tazamusambira sabata yamawa, tazamukambiskana mauchimi ngaŵi ngo Daniyeli wangulemba. Kuvwisa mauchimi ngenanga kungatiwovya tosi kwali te achinyamata pamwenga arara kusankha vinthu mwazeru pasonu panu. Mauchimi ngenanga ngatiwovyengi kunozgeke vinthu vo vichitikengi pambula kuswera chifukwa tiŵengi ndi chiganga kweniso tiŵengi akugomezgeka kwaku Yehova.