1. Kumbi Yehova wakuŵapaska udindu wuli apapi?

ŴANTHU akwamba, Yehova wanguŵalenga ndi khumbu lakubala ŵana. Bayibolu likamba kuti: “Ŵana ntchihara chakutuliya kwaku Yehova.” (Sumu 127:3) Kumbi venivi ving’anamuwanji? Yeruzgiyani kuti munyinu wakupemphani kuti mumusungiyi ndalama zaki zinandi. Kumbi mungavwa wuli? Tikayika cha kuti mungakondwa ukongwa kuti munyinu wakugomezgani. Kweni panyaki mungayamba kufipa mtima kuti musungengi wuli ndalama zamweni. Yehova, yo ndi Mubwezi widu wapamtima, wakuŵapaska chinthu chakuzirwa ukongwa apapi kuphara ndalama. Iyu wakuŵapaska udindu wakuphwere ŵana ndipuso kuti akondwengi.

2. Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

² Kumbi ndiyani yo wangasankhiya ŵanthu akutorana asani akhumbika kubala ŵana pamwenga cha? Nanga ndiyani yo wangaŵasankhiya nyengu yo angabaliya asani asankha kuchita viyo? Kumbi apapi angaŵawovya wuli ŵana ŵawu kuti akondwengi? Wonani fundu zinyaki za mu Mazu ngaku Chiuta zo zingawovya Akhristu akutorana kuti asankhengi vakuchita mwazeru.

3. (a) Kumbi ndiyani yo wangasankhiya ŵanthu akutorana asani akhumbika kubala ŵana pamwenga cha? (b) Kumbi abali kweniso anyawu a ŵanthu wo atorana akhumbika kugwiriskiya ntchitu fundu ya mu Bayibolu niyi?

³ Muvyaru vinyaki, asani ŵanthu atorana, ŵanthu akhazga kuti abalengi ŵana nyengu yeniyo. Abali ŵawu ndipuso ŵanthu anyaki angakamba kuti ‘nkhuni zimala waka,’ ‘kwasuzganji’  pamwenga ‘chako pani.’ Mubali munyaki zina laki Jethro yo waja ku Asia, wangukamba kuti: “Abali ndi azichi anyaki wo ŵe ndi ŵana mu mpingu, achichizga wo alivi kuti abali ŵana.” Mubali munyaki zina laki Jeffrey, yo waja so ku Asia wanguti: “Ŵanthu anyaki akambiya wo alivi ŵana kuti azamusoŵa wakuŵawovya asani azikota.” Kweni wo akutorana atenere kusankha ŵija asani akhumba kubala pamwenga cha. Uwu ‘mbudindu’ wawu. (Aga. 6:5, mazu ngamumphata) Mbuneneska kuti abali ŵawu kweniso anyawu a ŵanthu wo atorana sonu akhumba kuti akondwengi. Kweni wosi atenere kukumbuka kuti ŵanthu wo atorana akhumbika kusankha ŵija asani akhumba kubala pamwenga cha.​—1 Ate. 4:11.

4-5. Kumbi ŵanthu wo akhumba kutorana akhumbika kukambiskana nkhani nizi? Nanga atenere kukambiskana zukwanji? Konkhoskani.

⁴ Ŵanthu wo asankha kubala, angachita umampha kukambiskana mafumbu ngaŵi ngakukhumbika. Fumbu lakwamba ndakuti, kumbi ayambengi zukwanji kubala ŵana? Lachiŵi ndakuti, kumbi abalengi ŵana alinga? Kumbi akhumbika kukambiskana zukwanji nkhani zenizi? Nanga ntchifukwa wuli kukambiskana nkhani zenizi nkhwakukhumbika ukongwa?

⁵ Kanandi vituŵa umampha kuti ŵanthu wo akhumba kutorana akambiskiyanengi limu ŵechendatorani asani azamubala pamwenga cha. Ntchifukwa wuli atenere kuchita viyo? Chifukwa kuŵa ndi maŵanaŵanu ngakuyanana pa nkhani iyi nkhwakukhumbika ukongwa. Kweniso akhumbika kukambiskana kuti aziŵi asani mbakunozgeka kuphwere ŵana. Anyaki aja dankha chaka chimoza pamwenga viŵi ŵechendayambi kubala chifukwa aziŵa kuti asani azibala ŵana azamumaliyanga nyengu ndi nthazi zawu pakuŵaphwere. Yiwu aŵanaŵana kuti kuchita viyo, kutiŵawovya kuti aziŵiliyi umoyu wa munthengwa.​—Aefe. 5:33.

6. Kumbi Akhristu anyaki asankhanji chifukwa cha nyengu yo tijamu?

⁶ Akhristu anyaki atole vo anguchita ŵana atatu aku Nowa ndi awolu ŵawu. Pangujumpha nyengu kuti ŵana aku Nowa ayambi kubala ŵana. (Chiya. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Petu. 2:5) Yesu wanguyeruzgiya nyengu yo tijamu ndi “mazuŵa ngaku Nowa,” ndipu tikayika cha kuti nasi tija mu “nyengu zakusuzga ukongwa.” (Mate. 24:37; 2 Timo. 3:1) Chifukwa cha venivi, anyaki aleka dankha kubala ŵana kuti amaliyengi nyengu yinandi pakuteŵete Yehova.

7. Kumbi fundu zo zisanirika pa Luka 14:28, 29 ndi Nthanthi 21:5, zingaŵawovya wuli ŵanthu wo akhumba kutorana?

 ⁷ Asani akambiskana nkhani ya kubala ŵana pamwenga unandi wa ŵana wo akhumba, ŵanthu azeru wo akhumba kutorana ‘aŵerengese’ dankha asani azamufiska. (Ŵerengani Luka 14:28, 29.) Apapi anyaki akamba kuti kulera ŵana kukhumbika ndalama pe cha kweni kukhumbika so nyengu ndi nthazi. Mwaviyo, ŵanthu wo akhumba kutorana atenere kukambiskana mafumbu yanga: ‘Kumbi tosi tazamugwiranga ntchitu? Kumbi tosi te ndi maŵanaŵanu ngakuyanana pa nkhani ya vinthu vo tiwona kuti vakukhumbika? Asani tosi tazamugwiranga ntchitu, ndiyani wazamuphweriyanga ŵana ŵidu? Kumbi azamutole maŵanaŵanu ndi vakuchita vaku yani? Akhristu wo akambiskana mafumbu ngenanga aŵanaŵaniya mazu nga pa Nthanthi 21:5.​—Ŵerengani.

8. Kumbi Akhristu akutorana angakumana ndi masuzgu wuli asani abala ŵana? Nanga munthulumi wachanju wangamuwovya wuli muwolu waki?

⁸ Mwana wakhumbika kuphwelereka ndi apapi wosi ŵaŵi. Ivi vikhumbika nyengu ndi nthazi. Mwaviyo, asani apapi atumbiliza ŵana, vingaŵasuzga kuphwere mwana weyosi pakuyija. Apapi anyaki wo akubala ŵana anandi akamba kuti asoŵanga chakukamba ndipuso chakuchita. Kanandi ama ndiwu avuka ukongwa. Venivi vingachitiska kuti atondeki kusambira, kupemphera kweniso kupharazga. Suzgu linyaki lingaŵa lakuti angatondeka kuvwisiya pamwenga kuyanduwa ndi maunganu. Ivi ving’anamuwa kuti munthulumi wamulekiyengi yija cha muwolu waki. Munthulumi wachanju watovya muwolu waki asani mwana waliya pamwenga asani wasuzga ku maunganu ndipuso kunyumba. Mwakuyeruzgiyapu, wangamuwovya kugwira ntchitu zapanyumba. Watenere kuwonesesa kuti weyosi wayanduwa ndi Kusopa kwa Pabanja. Kweniso kanandi wakhumbika kusere ndi banja laki mu upharazgi.

9-10. Kumbi apapi akhumbika kuchitanji kuti awovyi ŵana ŵawu?

⁹ Kumbi apapi angachita wuli kuti asambizi ŵana ŵawu kwanja Yehova? Kumbi angaŵavikiliya wuli ku vinthu viheni vo vichitika mucharu? Tiyeni tikambiskani vinthu vinyaki vo apapi angachita.

¹⁰ Mupemphengi Yehova kuti wakuwovyeni. Wonani vo wanguchita Manowa ndi muwolu waki, apapi aku Samusoni. Manowa wati waziŵa kuti iyu ndi muwolu waki abalengi mwana, wanguŵeyere Yehova kuti waŵakambiyi mo azakumulere.

11. Mwakukoliyana ndi Ŵeruzgi 13:8, kumbi apapi anyaki achita wuli nge mo Manowa wanguchitiya?

 ¹¹ Nihad ndi muwolu waki Alma a ku Bosnia and Herzegovina, anguchita nge mo Manowa wanguchitiya. Yiwu angukamba kuti: “Nge mo Manowa wanguchitiya, nasi tinguŵeyere Yehova kuti watisambizi mo tingalere ŵana. Ndipu Yehova wangumuka pempheru lidu kuziya mu Malemba, mabuku ngidu, maunganu ngampingu ndi ngachigaŵa.”​—Ŵerengani Ŵeruzgi 13:8.

12. Kumbi vo Yosefi ndi Mariya achitanga vinguŵawovya wuli ŵana ŵawu?

¹² Musambizengi ŵana ŵinu kuziya mu vo muchita. Vo mukamba vakukhumbika kweni vo muchita ndivu mwana winu wangatole. Tikayika cha kuti vo Yosefi ndi Mariya achitanga vinguwovya ŵana ŵawu, kusazgiyapu Yesu. Yosefi wagwiranga ntchitu mwaphamphu kuti waphwere banja laki. Kweniso waŵawovyanga kuti ayanjengi vinthu vauzimu. (Mara. 4:9, 10) Chinanga kuti pengavi Dangu lo lakambanga kuti munthulumi walutengi ndi banja laki ku Yerusalemu “chaka chechosi” kuchichita phwandu la Pasika, kweni Yosefi ndivu wachitanga. (Luka 2:41, 42) Panyaki anthulumi anyaki aŵanaŵananga kuti kuchita viyo kwenga kwakusuzga ukongwa chifukwa ulendu watonga mazuŵa nganandi ndipuso ndalama zinandi. Kweni Yosefi wawonanga kuti vinthu vauzimu vakuzirwa ndipu wangusambiza ŵana ŵaki kuti nawu awonengi so viyo. Ndipuso Mariya wangaziŵanga umampha Malemba. Tikayika cha kuti iyu wasambizanga ŵana ŵaki kuti ayanjengi Mazu ngaku Chiuta kuziya mu vakukamba ndi vakuchita.

13. Kumbi banja linyaki linguchita wuli nge mo Yosefi ndi Mariya anguchitiya?

¹³ Nihad ndi muwolu waki Alma wo taŵazumbuwapu kali, angulondo vo Yosefi ndi Mariya anguchita. Kumbi venivi vinguŵawovya wuli kuti asambizi mwana wawu kuti wayanjengi Chiuta ndipuso kumuteŵete? Yiwu angukamba kuti: “Kuziya mu vo tachitanga, tayesesanga kuti mwana widu wawoni umampha wakulondo fundu zaku Yehova.” Nihad wangukamba so kuti: “Muchitengi vinthu vo mukhumba kuti ŵana ŵinu achitengi.”

14. Ntchifukwa wuli apapi atenere kuziŵa mabwezi nga ŵana ŵawu?

¹⁴ Muwovyengi ŵana ŵinu kuti asankhengi umampha ŵanthu akucheza nawu. Apapi wosi ŵaŵi atenere kuziŵa ŵanthu wo ŵana ŵawu acheza nawu kweniso vo achita ko acheza. Venivi visazgapu kuziŵa ŵanthu wo ŵana acheza nawu pa intaneti pamwenga pa foni. Ŵana ŵinu angatole maŵanaŵanu ndi vakuchita va ŵanthu wo acheza nawu.​—1 Akori. 15:33.

15. Kumbi apapi angasambiranji kwaku Jessie?

¹⁵ Kumbi apapi angachita wuli asani mbajira kugwiriskiya ntchitu kompyuta pamwenga foni? Mubali munyaki wa ku Philippines zina laki Jessie, wanguti: “Vipangizu va mazuŵa nganu taviziŵanga umampha cha. Kweni tinguleka cha kutcheŵeska ŵana ŵidu uheni wa vinthu venivi.” Chinanga kuti Jessie waviziŵanga umampha cha vipangizu venivi, kweni wanguŵakaniza cha ŵana ŵaki kuvigwiriskiya ntchitu. Iyu wanguti: “Ndachiskanga ŵana ŵangu kuti agwiriskiyengi ntchitu vipangizu va mazuŵa nganu pakusambira chineneru chinyaki, pakunozgeke maunganu kweniso pakuŵerenga Bayibolu zuŵa lelosi.” Asani mwe ndi ŵana, kumbi mukuŵerenga ndi kukambiskana nawu ulongozgi wakukwaskana ndi kulemba mameseji ndipuso kuŵika vithuzi pa intaneti, wo usanilika pa chigaŵa chakuti “Achinyamata,” pa webusayiti ya jw.org^®? Kumbi mukuwonere nawu vidiyo yakuti Kumbi Vipangizu va Mazuŵa Nganu Vitikulamuliyani? ndipuso yakuti Malu Ngakucheziyapu nga pa Intaneti? * Vinthu  venivi vingakuwovyani ukongwa pakusambiza ŵana ŵinu mo angagwiriskiya ntchitu vipangizu va mazuŵa nganu mwazeru.​—Nthanthi 13:20.

16. Kumbi apapi anandi achitanji, nanga ntchinthu wuli cho chichitika?

¹⁶ Apapi anandi atesesa kuti ŵana ŵawu achezengi ndi ŵanthu wo atanja kuteŵete Chiuta. Mwakuyeruzgiyapu, mubali N’Déni ndi muwolu waki Bomine a ku Côte d’Ivoire, kanandi adananga wakuwonere dera kuti wakaje kunyumba kwawu asani waza kuzicheze mpingu wawu. N’Déni wangukamba kuti: “Venivi vingumuwovya ukongwa mwana widu. Iyu wangwamba kuchita upayiniya ndipu sonu wateŵete nge wakovya wakuwonere dera.” Kumbi namwi mungadaniya wakuwonere dera kunyumba kwinu kuti wazichezengi ndi ŵana ŵinu?

17-18. Kumbi apapi atenere kwamba zukwanji kusambiza ŵana ŵawu?

¹⁷ Muyambengi kusambiza ŵana ŵinu ŵeche anamana. Ŵana akuwa umampha asani mwayamba kuŵasambiza ŵeche anamana. (Nthanthi 22:6) Venivi ndivu anguchita apapi aku Timote, yo wati wakuwa wayendanga ndi wakutumika Paulo. Anyina aku Timote a Yunisi ndi ambuyaki a Loyisi, angumusambiza “kutuliya pa ulitema.”​—2 Timo. 1:5; 3:15.

¹⁸ Mubali Jean-Claude ndi muwolu waki Peace a ku Côte d’Ivoire, angusambiza ŵana ŵawu wosi 6 kuti ayanjengi Yehova ndipuso kumuteŵete. Kumbi ntchinthu wuli cho chinguŵawovya? Angwamba kusambiza ŵana ŵawu ŵeche anamana nge mo wanguchitiya Yunisi ndi Loyisi. Yiwu angukamba kuti: “Tingwamba kusambiza ŵana ŵidu Mazu ngaku Chiuta ŵati awaku waka.”​—Mara. 6:6, 7.

19. Kumbi kusambiza ŵana ŵinu Mazu ngaku Chiuta kung’anamuwanji?

¹⁹ Kumbi ‘kusambiza’ ŵana ŵinu Mazu ngaku Yehova kung’anamuwanji? Mazu nga Chiheberi ngo akungafwatuliya kuti “ungasambizengi,” ngangang’anamuwa so kuti “kuwerezgapu pamwenga kudidimizga.” Kuti achiti viyo, apapi atenere kupatuwa nyengu. Nyengu zinyaki vingaŵa vakugongowesa kuwerezgapu kananandi ŵaka chinthu chimoza pakusambiza ŵana. Kweni apapi atenere kuwona kuti kuchita viyo ndi nthowa yakuwovye ŵana ŵawu kuti avwisi Mazu ngaku Chiuta ndi kungagwiriskiya ntchitu.

20. Konkhoskani mo Sumu 127:4, yingagwiriya ntchitu pakulera ŵana.

 ²⁰ Muŵaziŵengi umampha ŵana ŵinu. Sumu 127 yiyeruzgiya ŵana ndi mivi. (Ŵerengani Sumu 127, 4.) Mivi yingapangika ndi visulu vakupambanapambana kweniso yingapambana ukulu. Mwakuyanana waka, mwana weyosi wapambana ndi munyaki. Mwaviyo, apapi akhumbika kuziŵa mo angasambiziya mwana weyosi pakuyija. Apapi anyaki wo aja mucharu cha Israel, wo angulera umampha ŵana ŵawu ŵaŵi kuti ateŵetiyengi Yehova, angukamba vo vinguŵawovya. Yiwu anguti: “Tasambiranga Bayibolu ndi mwana weyosi pakuyija.” Kweni mutu wa banja lelosi ukhumbika kusankha asani angafiska kusambira ndi mwana weyosi pakuyija kweniso asani kuchita viyo nkhwakwenere.

21. Kumbi Yehova wangaŵawovya wuli apapi?

²¹ Nyengu zinyaki apapi angawona kuti nkhwakusuzga kusambiza ŵana. Kweni atenere kukumbuka kuti ŵana ndi mphasu yakutuliya kwaku Yehova. Iyu waŵawovyengi nyengu zosi. Wakhumbisiska kuvwisiya mapempheru ngawu. Iyu wamuka mapempheru ngenanga kuziya mu Bayibolu, mu mabuku ngidu, vakuyeruzgiyapu kweniso ulongozgi wakutuliya kwa apapi wo alera umampha ŵana mu mpingu.

22. Kumbi vinthu vinyaki vamampha ukongwa vo apapi angapaska ŵana ŵawu ndi nivi?

²² Ŵanthu anyaki akamba kuti kulera ŵana ndi ntchitu ya vyaka 20. Kweni upapi umala cha chinanga mwana wangakuwa. Vinthu vinyaki vamampha ukongwa vo apapi angapaska ŵana ŵawu, ntchanju, nyengu ndipuso kuŵasambiza fundu za mu Bayibolu. Mbana wosi cha wo angavwiya vo apapi atiŵasambiza. Kweni ŵana anandi wo alereka ndi apapi wo atanja Yehova, atuvwa nge mo wangukambiya Joanna Mae, mzichi wa ku Asia. Iyu wanguti: “Asani ndikumbuka mo apapi ŵangu andisambiziyanga, ndiwonga ukongwa kuti angundilunguchizga ndi kundisambiza kuti ndiyanjengi Yehova. Yiwu angundipaska umoyu pe cha kweni angundiwovya so kuti ndikondwengi.” (Nthanthi 23:24, 25) Venivi ndivu abali ndi azichi anandi akamba.