1. Kumbi kanandi Yehova wamuka wuli mapempheru nga ateŵeti ŵaki?

 KUMBI muziŵa kuti Yehova wangagwiriskiya ntchitu yimwi kumuka pempheru la munthu munyaki? Iyu wangakugwiriskiyani ntchitu kwali ndimwi mura, mteŵeti wakovya, mpayiniya pamwenga mupharazgi. Ndipuso kwali ndimwi wachinyamata, wakukota, mubali pamwenga mzichi weyosi wangawovya munyaki. Asani munthu munyaki yo watanja Yehova wamupempha kuti wamuwovyi, kanandi Chiuta widu wagwiriskiya ntchitu ŵara kweniso ateŵeti ŵaki anyaki akugomezgeka kuti ‘amuchiski ukongwa’ munthu yo. (Ako. 4:11) Tikondwa ukongwa kuteŵete Yehova kweniso abali ŵidu mu nthowa yeniyi! Tikhumbika so kuchita venivi asani kwabuka matenda, kwachitika masoka ngachilengedu pamwenga asani abali ŵidu atombozgeka.

2. Ntchifukwa wuli vingaŵa vakusuzga kovya anyidu asani kwabuka matenda?

² Asani kwabuka matenda vingaŵa vakusuzga kovya anyidu. Mwakuyeruzgiyapu, tingakhumba kuluta kwa anyidu kuti tikaŵawoni kweni kuchita venivi kungaŵika umoyu widu pangozi. Tingakhumba kuŵadaniya ku nyumba kwidu ŵanthu wo asuzgika kusaniya ndalama kuti tiziryiyi nawu limoza chakurya, kweni venivi navu vingachitika so cha. Tingakhumba so kovya ŵanthu anyaki kweni venivi vingaŵa vakusuzga asani ŵanthu a mu banja lidu atama pamwenga asuzgika kusaniya ndalama. Chinanga kuti ve viyo, tikhumbika mbwenu kovya abali ŵidu ndipu Yehova wakondwa  asani titiŵawovya. (Nthanthi 3:27; 19:17) Kumbi tingachita wuli venivi?

3. Kumbi tisambiranji kwa ŵara a mumpingu wo Desi wawungana? (Yeremiya 23:4)

³ Vo ŵara angachita. Asani ndimwi mura muziziŵengi umampha mbereri. (Ŵerengani Yeremiya 23:4.) Mzichi Desi yo tingumukamba mu nkhani yajumpha wanguti: “Ŵara a mukagulu kangu ka uteŵeti nyengu zosi alutiyanga nasi limoza mu uteŵeti kweniso achezanga nasi.” b Chifukwa cha venivi, ŵara angusuzgika cha kumuwovya Desi kwati kwabuka mulili wa COVID-19 ndipu ŵanthu anyaki a mu banja laki akufwa chifukwa cha mulili wenuwu.

4. Ntchifukwa wuli ŵara angufiska kumuwovya Desi, nanga ŵara anyaki asambiranjipu?

⁴ Desi wangukamba kuti: “Chifukwa chakuti ŵara ndaŵawonanga nge mabwezi ngangu, vingundisuzga cha kuŵakambiya mo ndavwiyanga kweniso vo vandifipiskanga mtima.” Kumbi ŵara asambiranjipu? Muŵaziŵengi umampha abali ndi azichi winu masoka ngechendachitiki. Mujengi mabwezi ngawu. Asani kwabuka matenda ndipu vingachitika cha kuluta ku nyumba kwawu, muyesesengi kukambiskana nawu mu nthowa zinyaki. Desi wangukamba kuti: “Nyengu zinyaki ŵara akupambanapambana andimbiyanga foni pamwenga kundilembe mameseji pa zuŵa limoza. Malemba ngo andiŵerengiyanga ngandichiskanga ukongwa chinanga kuti ndangaziŵanga kali.”

5. Kumbi ŵara angaziŵa wuli vo abali ndi azichi akhumbika, nanga angaŵawovya wuli?

⁵ Nthowa yimoza yo ŵara mungaziŵiya vo abali ndi azichi ŵinu akhumbika nkhuŵafumba mafumbu kweni mu nthowa yakwenere. (Nthanthi 20:5) Kumbi yiwu akhumbika chakurya, munkhwala kweniso vinthu vinyaki? Kumbi vingachitika kuti ntchitu yingaŵamaliya pamwenga alivi ndalama zakukwana zakulipiliya lenti? Kumbi akhumba kuti tiŵawovyi kuti apemphi chovyu ku boma? Abali ndi azichi angumupaska vinthu vakukhumbika Desi. Kweni chanju cho ŵara angumulongo kweniso fundu zakuchiska zo ŵara angumukambiya ndivu vingumuwovya ukongwa. Iyu wanguti: “Ŵara angupemphera nani. Chinanga kuti ndikumbuka cha vo angukamba, kweni ndikumbuka ŵaka mo ndinguvwiya. Venga nge kuti Yehova watindikambiya kuti, ‘We wija cha.’”​—Yesa. 41:10, 13.

6. Kumbi abali ndi azichi anandi angachita wuli kuti awovyi anyawu? (Wonani chithuzi.)

⁶ Vo anyaki angachita. Kanandi tikhaza kuti ŵara ndiwu akhumbika kovya abali ndi azichi mumpingu. Kweni Yehova wakhumba kuti  tosi tichiskengi anyidu ndipuso kuŵawovya. (Aga. 6:10) Chinanga kuti tingamuchitiya kanthu kamana munthu yo watama, kweni iyu wangachiskika ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, mwana wangaluta ndi awisi pamwenga anyina kuchiwona mubali. Penipo wachinyamata wangachimuguliya vinthu mzichi pamwenga kumugwiriya ntchitu yinyaki. Abali ndi azichi anyaki angamubikiya chakurya munthu yo watama ndikuchimupasa. Kweni asani matenda ngawanda ukongwa, weyosi mumpingu wakhumbika kuchiskika. Tingachita umampha kuleka kuluta liŵi ku nyumba asani maunganu ngamala ndi chilatu chakuti tichezi ndi abali ndi azichi kwali mphamasu ndi pamasu pamwenga pa vidiyokoniferesi. Kweni ŵara nawu akhumbika kuchiskika. Abali ndi azichi anyaki atiŵatumiya timakadi takuŵawonga ŵara wo achita vinandi pakovya abali ndi azichi ŵawu asani kwabuka matenda. Asani titesesa ‘kulutirizga kuchiskana ndi kuzengana’ ndikuti tichita umampha ukongwa.​—1 Ate. 5:11.

7. Kumbi ŵanthu angakumana ndi masuzgu wuli asani kwachitika masoka ngachilengedu?

⁷ Masoka ngachilengedu ngangachitiska kuti vinthu visinthi pa umoyu wa munthu mu kanyengu kamanavi ŵaka. Ŵanthu anyaki ataya katundu, nyumba zawu pamwenga ŵanthu a mu banja lawu. Vinthu venivi vichitikiya abali ndi azichi ŵidu. Kumbi tingachita wuli kuti tiŵawovyi?

8. Kumbi ŵara ndipuso mitu ya mabanja atenere kuchitanji masoka ngachilengedu ngechendachitiki?

⁸ Vo ŵara angachita. Ŵara muwovyengi abali ndi azichi ŵinu kuti anozgekiyengi limu masoka ngachilengedu ngechendachitiki. Muwonesesengi kuti weyosi mumpingu waziŵa vo wangachita kuti waje wakuvikililika kweniso kuti wakambiskanengi ndi ŵara. Margaret yo tingumukamba mu nkhani yajumpha wanguti: “Ŵara angutikambiya nkhani yakovya mpingu ndipu angutitcheŵeska kuti motu uchitikengi mbwenu. Yiwu angutikambiya kuti asani ŵaraŵara aboma alamula kuti tisami munyumba zidu pamwenga asani vinthu vafika paheni ukongwa titenere kusama nyengu yeniyo.” Yapa, ŵara angupereka ulongozgi wa panyengu yaki chifukwa pati pajumpha masabata ngankhondi, kungubuka motu wakofya ukongwa. Pa nyengu yakusopa kwa pabanja mitu ya mabanja yitenere kukonkhoska vo weyosi pabanja wazamuchita. Asani yimwi ndi ŵana ŵinu munozgeke limu, vingazikuwovyani asani kwachitika masoka ngachilengedu.

9. Kumbi ŵara anganozganji masoka ngachilengedu ngechendachitiki kweniso asani ngachitika?

⁹ Asani ndimwi mulongozga kagulu kinu ka uteŵeti, muwonesesengi kuti mwe ndi manambala ngafoni kweniso ma adiresi ngakwenere nga abali ndi azichi a mu kagulu kinu ndipu muchitengi venivi masoka ngachilengedu ngechendachitiki. Mulembengi manambala ngafoni kweniso ma adiresi ndipu nyengu ndi nyengu musimikiziyengi kuti akusintha cha. Venivi vazakukuwovyani kuti muzileki kusuzgika kuziŵa vo mupharazgi weyosi wakhumbika asani kwachitika masoka ngachilengedu. Asani mwaziŵa vo mupharazgi weyosi wakhumbika, nyengu yeniyo kambiyani wakukumanisa ntchitu za wupu wa ŵara ndipu iyu wakambiyengi wakuwonere dera. Abali ŵenaŵa angawovya ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, ko Margaret wajanga kwati kwabuka motu, wakuwonere dera wangugona cha kwa maora 36 chifukwa wakambiskananga ndi ŵara wo akambiskananga kweniso kuphwere abali ndi azichi pafufupi 450 wo angusama munyumba zawu. (2 Akori. 11:27) Mwaviyo, yiwu angufiska kovya weyosi yo wakhumbikanga malu ngakuja.

10. Ntchifukwa wuli ŵara atenere kuwona kuti kuchiska abali nkhwakukhumbika? (Yohane 21:15)

¹⁰ Ŵara ŵe ndi udindu wakuŵachiska mwauzimu abali ndi azichi ŵaŵu kweniso wakovya wo afipa mtima. (1 Petu. 5:2) Asani kwachitika masoka ngachilengedu, ŵara atenere kuwonesesa kuti abali ndi azichi wo akwaskika mbakuvikililika, ŵe ndi chakurya, vakuvwala kweniso pakuja.  Kweni asani pajumpha myezi yinandi abali ndi azichi ŵenaŵa angakhumbika mbwenu kuchiskika kweniso kuŵawovya. (Ŵerengani Yohane 21:15.) Harold yo wateŵete mu Komiti ya Nthambi kweniso yo wakukumanapu ndi abali ndi azichi anandi wo angukwaskika ndi masoka ngachilengedu wangukamba kuti: “Vito nyengu kuti vinthu viyambi so kuŵayende umampha. Vinthu vingayamba so kuŵayende umampha kweni atiŵaluwa cha abali ŵawu wo akutayika, katundu wawu yo wakunangika pamwenga vinthu vakofya vo vikuŵachitikiya. Venivi vingachitiska kuti kanandi ajengi ndi chitima. Ivi vilongo kuti alivi chivwanu cha kweni ndimu munthu weyosi wangavwiya.”

11. Kumbi ŵara atenere kulutirizga kovya mabanja kuti ngachitengenji?

¹¹ Ŵara muyesesengi kugwiriskiya ntchitu ulongozgi wakuti “liyani ndi wo aliya.” (Aro. 12:15) Ŵanthu wo akumana ndi masoka ngachilengedu, akhumbika kuŵasimikiziya kuti Yehova ndipuso abali ndi azichi ŵawu ŵeche kuŵayanja. Ŵara atenere kuwovya mabanja kuti ngalutirizgengi kuchita vinthu vauzimu nge kupemphera, kusambira Bayibolu, kuwungana kweniso kupharazga. Ŵara angachiska so apapi kuti awovyengi ŵana ŵawu kuti aŵanaŵaniyengi ukongwa vinthu vo masoka ngachilengedu ngangananga cha. Apapi mukumbusengi ŵana ŵinu kuti nyengu zosi Yehova waŵengi Mubwezi wawu kweniso waŵawovyengi. Ndipuso muŵakonkhoskiyengi kuti nyengu zosi abali ndi azichi ŵawu pacharu chosi mbakunozgeka kuŵawovya.​—1 Petu. 2:17.

12. Kumbi abali ndi azichi anyaki angachita wuli kuti awovyi ko kwachitika masoka ngachilengedu? (Wonani chithuzi.)

¹² Vo anyaki angachita. Asani masoka ngachilengedu ngachitika kufupi ndi ko muja, fumbani ŵara kuti muziŵi mo mungawovye. Panyaki mungajipereka kuti ŵanthu wo akusama mu nyumba zawu pamwenga wo atovya asani kwachitika masoka ngachilengedu, azije kunyumba kwinu kwakanyengu. Mungachipereka chakurya ndipuso vinthu vinyaki kwa apharazgi wo akhumbika chovyu. Kweni asani masoka ngachilengedu ngachitika kutali ukongwa ndi kwinu, mungawovya mbwenu. Mu nthowa wuli? Mungachita venivi mwakupemphere ŵanthu wo akwaskika. (2 Akori. 1:8-11) Mungawovya so ko kwachitika masoka ngachilengedu asani mupereka ndalama zakovya pa ntchitu yapacharu chosi. (2 Akori. 8:2-5) Asani mwaluta kumalu ko kwachitika masoka ngenanga, fumbani ŵara vo mungachita kuti muwovyeku. Asani akuzomerezani kuti mungawovyaku, mungasambizika ndi chilatu chakuti muwovyengi ko kukhumbika chovyu.

13. Kumbi abali akumana ndi masuzgu wuli mu vyaru vo ntchitu yidu yikujalika?

¹³ Mu vyaru vo ntchitu yidu yikujalika, kutombozgeka kuchitiska kuti umoyu uŵi wakusuzga ukongwa. Mu vyaru venivi, abali akumana mbwenu ndi masuzgu nga ndalama, kutama kweniso abali ŵawu atufwa. Kweni chifukwa chakuti ntchitu yidu njakukanizgika ŵara angaluta cha kwa abali wo akhumbika kuchiskika pamwenga kukambiskana nawu mwakufwatuka. Venivi ndivu vinguchitikiya Andrei yo tingumukamba mu nkhani yajumpha. Mzichi munyaki wa mu kagulu kaki ka uteŵeti wasuzgikanga kusaniya ndalama. Pavuli paki wanguchita ngozi ya galimotu. Ivi vati vachitika, iyu wakhumbikanga kuchitika maupaleshoni nganandi ndipu wagwiranga ntchitu cha. Chinanga kuti ntchitu yidu yingukanizgika kweniso kwenga mulili, Yehova wawonanga suzgu yo mzichi wangukumana nayu ndipu wanguchiska abali kuti amuwovyi.

14. Kumbi ŵara angalongo wuli kuti athemba Yehova?

¹⁴ Vo ŵara angachita. Andrei wangupemphera kwaku Yehova ndipu wanguchita vo wangafiska. Kumbi Yehova wangumuka wuli? Yehova wangugwiriskiya ntchitu abali ndi azichi akupambanapambana wo angumuwovya ukongwa mzichi yo wanguchita ngozi. Anyaki alutanga nayu kuchipatala penipo anyaki amupaskanga ndalama. Yehova wanguŵagwiriskiya ntchitu kuti amuwovyi ndipu yiwu anguwonesesa kuti amupaska chechosi cho wakhumbikiyanga. (Ahe. 13:16) Kumbi ŵara asambiranjipu? Asani mucharu chinu ntchitu yidu njakukanizgika, mupemphengi ŵanthu anyaki kuti awovyi abali wo akhumbika chovyu. (Yere. 36:5, 6) Ndipu chakukhumbika ukongwa muthembengi Yehova. Iyu wangakuwovyani kuti muwovyi abali ndi azichi wo akhumbika chovyu.

15. Kumbi tingachita wuli kuti tilutirizgi kukoliyana ndi abali ŵidu asani titombozgeka?

¹⁵ Vo anyaki angachita. Asani ntchitu yidu yakanizgika tingakhumbika kuwungana mu timagulu. Mwaviyo, sonu ndipu tikhumbika kuja ukongwa mwachimangu kuluska kali. Mungalimbananga mwijamwija cha kweni mulimbanengi ndi Satana. Musulengeku ŵaka vo abali ŵinu anangisa pamwenga mumalisengi mwaliŵi mphindanu. (Nthanthi 19:11; Aefe. 4:26) Mujengi akunozgeka kovya anyinu. (Tito 3:14) Vo abali anguchita pakovya mzichi yo wakhumbikanga chovyu, vinguŵawovya ukongwa abali ndi azichi a mu kagulu kawu. Yiwu angukoliyana ukongwa nge ŵanthu a mu banja limoza.​—Salimo 133:1.

16. Mwakukoliyana ndi Akolose 4:3, 18, kumbi tingaŵawovya wuli abali ndi azichi wo atombozgeka?

¹⁶ Abali ndi azichi ŵidu anandi ateŵete mbwenu  Yehova chinanga kuti maboma ngatiŵakaniza kuchita vinthu vinyaki. Anyaki aku yiwu akuŵikika mujeri chifukwa cha vo agomezga. Tingaŵapemphere yiwu, mabanja ngawu kweniso abali ndi azichi wo aŵika umoyu wawu pangozi kuti aŵawovyi mwauzimu, mwakuliŵavu kweniso wo atiŵawovya pa nkhani za milandu kukhoti. c (Ŵerengani Akolose 4:3, 18.) Mungaluwanga cha kuti mapempheru nginu ngangawovya abali ndi azichi wosi ŵenaŵa!​—2 Ate. 3:1, 2; 1 Timo. 2:1, 2.

17. Kumbi munganozgeke wuli kutombozgeka kweche sonu?

¹⁷ Yimwi ndi banja linu munganozgeke kutombozgeka kweche sonu. (Machi. 14:22) Mungaŵanaŵaniyanga cha vinthu viheni vo vingazikuchitikiyani pa nyengu yo. Mumalu mwaki mukhoreskengi ubwezi winu ndi Yehova ndipuso muwovyengi ŵana ŵinu kuti nawu aje pa ubwezi wakukho ndi Yehova. Asani nyengu zinyaki mufipa mtima, mumujuliyengi mtima winu Chiuta. (Salimo 62:7, 8) Nge banja mukambiskanengi vifukwa vosi vo mungamuthembe Chiuta. d Vo muchita pakunozgeke masoka ngachilengedu vitovya ŵana ŵinu. Mwakuyanana ŵaka, asani munozgeke kutombozgeka kweche sonu kweniso kuthemba Yehova vingawovya ŵana ŵinu kuti azije ndi chiganga kweniso chimangu chamumtima.

18. Kumbi tilindizganji kunthazi?

¹⁸ Chimangu chaku Chiuta chititivikiliya. (Afi. 4:6, 7) Chifukwa cha chimangu chenichi Yehova watitiwovya kuti tilekengi kufipa mtima asani kwabuka mulili, kwachitika masoka ngachilengedu kweniso asani titombozgeka. Iyu wagwiriskiya ntchitu ŵara aphamphu kuti atichiski. Ndipuso tosi watitipaska mwaŵi wakuti tiwovyanengi. Chimangu cho tenachu pasonu panu, chititinozgekeresa kuti tizikunthiyepu masuzgu ngakulu ngo tingazikumana nangu kusazgiyapu “chisuzgu chikulu.” (Mate. 24:21) Pa nyengu yeniyi tazamukhumbika kulutirizga kuja ndi chimangu ndipuso kovya anyidu kuti nawu aje nachu. Kweni asani nyengu yeniyi yazijumphapu tazamukumana so ndi masuzgu cha ngo ngatitifipiska mtima. Pakumaliya tazamukuŵa ndi chimangu cho Yehova wakhumba kuti tiŵengi nachu nyengu zosi, kung’anamuwa chimangu chayichu chambula kumala.​—Yesa. 26:3, 4.