Julani

Lutani pa vo ve mukati

Mwa wo pakulembeka kuti: “Hagaf mwana waku Hagav watembeki ndi Yahweh Sabaot”

Kumbi Muziŵa?

Kumbi Muziŵa?

Kumbi vo vikulembeka mu nyengu yakali vilongo wuli kuti vo Bayibolu likamba vauneneska?

KU MALU ngakusungiyaku vinthu vakali ngo ngaziŵika kuti Bible Lands Museum ngo nge ku Jerusalem, kwe mwa wo pakulembeka mazu ngo ngangulembeka cha m’ma 700-600 B.C.E. Mwa wenuwu ungusanilika ku muwunda unyaki wo wenga mphanji ku Hebron mucharu cha Israel. Pa mwa wenuwu pakulembeka kuti: “Hagaf mwana waku Hagav watembeki ndi Yahweh Sabaot.” Kumbi mazu ngenanga ngakoliyana wuli ndi vo Bayibolu likamba? Mazu yanga ngalongo kuti zina laku Chiuta lakuti Yehova pamwenga kuti Yahweh, lo likulembeka kuti YHWH mu vilembu va Chiheberi chakali, ŵanthu aliziŵanga umampha kweniso aligwiriskiyanga ntchitu zuŵa lelosi mu nyengu yakali. Ku mphanji zenizi angusaniyaku so vinthu vinyaki vo ŵanthu wo abisamanga kwenuku avilembanga. Mu vimati va mphanji zenizi, kanandi alembangamu zina laku Chiuta kweniso mazina nga ŵanthu, ngo vilembu vaki vayananangaku ndi zina laku Chiuta.

Pakukamba za mazu ngenanga ngo ŵanthu alembanga, Dr. Rachel Nabulsi wa pa yunivesite ya ku Georgia, wangukamba kuti: “Kusanirika kwa zina lakuti YHWH kananandi waka pa vinthu vo ŵanthu alembanga, kulongo kuti zina ili ndakukhumbika. . . . Vo ŵanthu yaŵa angulemba kweniso mazu nga mu Bayibolu, vilongo kuti zina lakuti YHWH, lenga lakukhumbika ukongwa kwa Ayisirayeli kweniso Ayuda.” Venivi vikoliyana ndi vo ve mu Bayibolu, mo zina laku Chiuta lo likumbeka kuti YHWH muvilembu va Chiheberi lisanirika maulendu nganandi. Ndipu kanandi pa mya yo alembangapu mazina nga ŵanthu asazgangapu so zina laku Chiuta.

Mazu ngakuti “Yahweh Sabaot” ngo akungalemba mwakuchita kujoba pa mwa, ngang’anamuwa kuti “Yehova wa mizinda.” Venivi vilongo kuti mu nyengu yakali, kanandi ŵanthu agwiriskiyanga ntchitu zina laku Chiuta kweniso mazu ngakuti “Yehova wa mizinda.” Ivi vikoliyana so ndi vo Bayibolu likamba chifukwa mu Bayibolu mukulembeka kuti “Yehova wa mizinda” pamwenga kuti Yehova Chiuta wa mizinda. Mazu yanga ngasanirika maulendu ngakujumpha 250 mu mipukutu yakali ya Malemba nga Chiheberi, ndipu ngasanirika ukongwa mu buku la Yesaya, Yeremiya ndi Zekariya.