1. Kumbi ntchinthu wuli cho chilongo kuti ŵanthu mu mabanja nganandi atanjana ukongwa cha?

BAYIBOLU likukambiya limu kuti mu mazuŵa ngakumaliya, ŵanthu azamukuŵa “ambula chanju chakuwa nachu.” (2 Timo. 3:1, 3) Uchimi wenuwu ufiskika mazuŵa nganu. Mwakuyeruzgiyapu, mabanja nganandi nthengwa zimala, akwiyiyana ukongwa ndipu ŵana ŵawu atijivwa kuti atanjika cha. Chinanga mbanthu a banja limoza wo ajaliya munyumba yimoza, atanjana ukongwa cha. Mwakuyeruzgiyapu, munthu munyaki yo wapereka ulongozgi ku mabanja, wangukamba kuti: “Ada, ama kweniso ŵana akambiskana cha. Mumalu mwaki, yiwu amaliya nyengu yinandi pa kompyuta, tabuleti, foni pamwenga kutchaya magemu nga mavidiyo. Chinanga kuti ŵanthu ŵenaŵa aja munyumba yimoza kweni aziŵana umampha cha.”

2-3. (a) Mwakukoliyana ndi Aroma 12:10, kumbi mbayani wo tikhumbika kuŵayanja ndi mtima wosi? (b) Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

² Isi tikhumbika cha kuwumbika ndi mzimu wa charu wambula kwanjana. (Aro. 12:2) Mumalu mwaki, tikhumbika kuŵayanja kutuliya pasi pa mtima ŵanthu a mu banja lidu kweniso abali ndi azichi. (Ŵerengani Aroma 12:10.) Kumbi kwanjana kutuliya mumtima kung’anamuwanji? Mazu yanga ngakamba ukongwa za mo ŵanthu a mu banja limoza avwiya asani atanjana yumoza ndi munyaki. Chanju chenichi ndichu tikhumbika kuŵalongo ŵanthu a mu banja lidu lauzimu, kung’anamuwa abali ndi azichi ŵidu mumpingu. Asani tilongo kuti titiŵayanja ndi mtima wosi abali ndi azichi, titovya kuti mumpingu muje chimangu, lo ndi jalidu lakukhumbika ukongwa pa kusopa kwauneneska.​—Mika 2:12.

³ Tiyeni tikambiskani vakuwoniyapu va mu Bayibolu vo vingatiwovya  kuti tije ndi chanju chenichi kweniso kuti tichilongongi.

4. Kumbi lemba la Yakobe 5:11, lititikambiyanji vakukwaskana ndi chanju chaku Yehova?

⁴ Bayibolu lititivumbuliya mijalidu yamampha yaku Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, likamba kuti “Chiuta ntchanju.” (1 Yoha. 4:8) Kuziŵa venivi kutitichitiska kuti tije nayu pa ubwezi. Kweni Bayibolu likamba so kuti “Yehova ngwachanju chikulu ukongwa.” (Ŵerengani Yakobe 5:11.) Mazu ngenanga ngalongo mo Yehova watitiyanjiya.

5. Kumbi Yehova walongo wuli kuti we ndi lisungu? Nanga isi tingamuyezga wuli?

⁵ Wonani kuti lemba la Yakobe 5:11, likamba kuti Yehova ngwachanju chikulu kweniso ngwalisungu. (Eki. 34:6) Lisungu ndi jalidu linyaki lo lititichitiska kuti timuyanjengi ukongwa. Nthowa yimoza yo Yehova watitilongore lisungu, nkhutigowoke vo tinangisa. (Sali. 51:1) Mu Bayibolu, mazu ngakuti lisungu ngang’anamuwa vinandi pade pakugowoke munthu yo watinangiya. Lisungu ling’anamuwa so mo munthu wavwiya asani wawona kuti munyaki wasuzgika, ndipu litimuchitiska kuti wachitepu kanthu kuti wamuwovyi. Yehova watitikambiya kuti lisungu lo wenalu pakukhumba kutiwovya, ndikulu ukongwa kuluska lisungu lo ama atuŵa nalu pa mwana wawu. (Yesa. 49:15) Asani tasuzgika maŵanaŵanu, lisungu laku Yehova litimuchitiska kuti watiwovyi. (Sali. 37:39; 1 Akori. 10:13) Nasi tingaŵalongo lisungu abali ndi azichi ŵidu asani titiŵagowoke kweniso asani tileka kuŵakwiyiya asani atinangiya. (Aefe. 4:32) Kweni nthowa yamampha ukongwa yo tilongore lisungu, nkhuwovya abali ndi azichi ŵidu asani akumana ndi masuzgu. Asani chanju chititichitiska kuti tiŵachitiyengi lisungu anyidu, ndikuti titezga Yehova yo ntchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani yakulongo lisungu.​—Aefe. 5:1.

6. Kumbi Yonatani ndi Davidi angulongo wuli kuti ayanjananga ndi mtima wosi?

⁶ Mu Bayibolu mwe nkhani za ŵanthu ambula kufikapu wo ŵenga mabwezi nga kanda yapa nani ndikandepu. Ŵanaŵaniyani  chakuwoniyapu chaku Yonatani ndi Davidi. Bayibolu likamba kuti: “Yonatani ndi Davidi angwamba kwanjana ukongwa, ndipu Yonatani wangwamba kwanja Davidi nge mo wajiyanjiyanga mweneku.” (1 Samu. 18:1) Davidi wangusankhika kuti waje fumu mumalu mwaku Sauli. Chifukwa cha venivi, Sauli wangumuchitiya sanji Davidi ndipu wakhumbanga kumubaya. Kweni Yonatani mwana waku Sauli, wangukoliyana nawu cha awisi po akhumbanga kumubaya Davidi. Mumalu mwaki, Yonatani ndi Davidi angulayizgana kuti alutirizgengi kuja mabwezi kweniso kuti awovyanengi nyengu zosi.​—1 Samu. 20:42.

7. Kumbi ntchinthu wuli cho chatingi chitondekesengi Yonatani ndi Davidi kuti aje pa ubwezi?

⁷ Ubwezi wa pakati paku Yonatani ndi Davidi, wenga wapade ukongwa. Tikamba viyo chifukwa chakuti penga vinthu vinandi vo vatingi viŵatondekesengi kuja pa ubwezi. Mwakuyeruzgiyapu, Yonatani wapambananga vyaka pafufupi 30 ndi Davidi. Yonatani watingi waŵanaŵanengi kuti wangaja cha pa ubwezi ndi munthu munamana kweniso yo waleka kuziŵa vinthu vinandi. Kweni umu ndimu Yonatani wamuwoniyanga cha Davidi.

8. Ntchifukwa wuli muwona kuti Yonatani wenga bwezi lamampha kwaku Davidi?

⁸ Yonatani watingi so wamuchitiyengi sanji Davidi. Pakuti iyu wenga mwana wa Fumu Sauli, Yonatani watingi waŵanaŵanengi kuti iyu ndiyu wenga wakwenere kuhara ufumu wa awisi. (1 Samu. 20:31) Kweni Yonatani wenga wakujiyuyuwa ndipu wenga wakugomezgeka kwaku Yehova. Mwaviyo, iyu wangukoliyana navu ndi mtima wosi vo Yehova wangusankha kuti Davidi wazije fumu pavuli paku Sauli. Ndipu iyu wenga so wakugomezgeka kwaku Davidi, chinanga kuti venivi vinguchitiska kuti Sauli wakwiyi ukongwa.—1 Samu. 20:32-34.

9. Kumbi Yonatani wawonanga Davidi nge murwani waki? Konkhoskani.

⁹ Yonatani wamuyanjanga ukongwa Davidi. Mwaviyo, wamuwonanga nge murwani waki cha. Yonatani wenga ndi lusu pakugwiriskiya ntchitu uta ndi mivi ndipuso wenga ndi chiganga ndipu wangupunda nkhondu zinandi. Iyu ndi awisi a Sauli, aziŵikanga kuti “atchimbiyanga ukongwa kuluska nombu” ndipuso “ŵenga anthazi kuluska nkharamu.” (2 Samu. 1:22, 23) Mwaviyo, Yonatani watingi wajikuzgengi chifukwa cha vinthu vikulu vo wachitanga. Chinanga kuti venga viyo, iyu wachitanga vinthu mwamaphara cha pamwenga kuchita sanji. Mumalu mwaki, Yonatani wakhumbiranga Davidi chifukwa chakuti wenga wachiganga kweniso wathembanga Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, Davidi wati wabaya Goliyati, Yonatani wangwamba kumuyanja ukongwa Davidi nge mo wajiyanjiyanga mweneku. Kumbi nasi, tingalongo wuli kuti titiŵayanja ndi mtima wosi abali ndi azichi?

10. Kumbi mazu ngakuti “muyanjanengi ukongwa kutuliya mumtima” ngang’anamuwanji?

¹⁰ Bayibolu lititikambiya kuti ‘tiyanjanengi ukongwa kutuliya mumtima.’ (1 Petu. 1:22) Yehova ntchakuwoniyapu chamampha ukongwa kwaku isi. Chanju chaki ntchikulu ukongwa, mwakuti asani tingaja akugomezgeka kwaku iyu, palivi cho chingamutondekesa kuti waleki kutiyanja. (Aro. 8:38, 39) Mazu nga Chigiriki ngo akungafwatuliya kuti “ukongwa” ngang’anamuwa kwesesa ndi mtima wosi kuti munthu ulongo chanju. Nyengu zinyaki ntchipusu cha kuti tiŵalongo chanju abali ndi azichi ŵidu. Asani anyidu atinangiya, tikhumbika kulutirizga ‘kuzizipizgiyana mwachanju. Kuyesesa kusunga umoza wa mzimu, mwakuja ndi chimangu cho chimanga pamoza.’ (Aefe. 4:1-3) Asani titesesa kuja ‘mwachimangu cho chimanga,’ tiŵanaŵaniyengi ukongwa cha vo abali ŵidu anangisa. Ndipu tiyesesengi kuwona abali ŵidu nge mo Yehova watiŵawone.​—1 Samu. 16:7; Sali. 130:3.

11. Ntchifukwa wuli nyengu zinyaki vingatisuzga kwanja anyidu ndi mtima wosi?

 ¹¹ Nyengu zosi ntchipusu cha kuŵayanja ndi mtima wosi abali ndi azichi, ukongwa asani tiziŵa vo anangisa. Viwoneka kuti Akhristu anyaki a munyengu ya akutumika, nawu ŵenga ndi suzgu lenili. Mwakuyeruzgiyapu, viwoneka kuti pa nyengu yo Yudiya ndi Suntuke agwiranga ntchitu yakupharazga limoza ndi Paulo, pengavi suzgu lelosi. Kweni pa vifukwa vinyaki, yiwu angupambana maŵanaŵanu. Mwaviyo, Paulo wanguŵachiska “kuti aje ndi maŵanaŵanu ngamoza mwa Ambuya.”​—Afi. 4:2, 3.

12. Kumbi tingachita wuli kuti tiŵayanjengi ukongwa abali ndi azichi ŵidu?

¹² Kumbi tingachita wuli kuti tiŵayanjengi ndi mtima wosi abali ndi azichi ŵidu mazuŵa nganu? Asani taŵaziŵa umampha abali ndi azichi, chingaŵa chipusu kuŵavwisa kweniso kuŵayanja ukongwa. Kupambana nawu vyaka pamwenga mudawuku, vingatitondekesanga cha kuja nawu pa ubwezi. Kumbukani kuti Yonatani wapambananga vyaka pafufupi 30 ndi Davidi, kweni venivi vingumutondekesa cha kuja nayu pa ubwezi wakukho. Asani mumpingu mwinu mwe munthu mura pamwenga munamana kwaku yimwi, kumbi mungaja nayu pa ubwezi? Asani muchitengi viyo, mungalongo kuti mutanja “gulu losi la abali.”​—1 Petu. 2:17.

13. Ntchifukwa wuli tingayanja ukongwa abali ndi azichi anyaki kuluska anyaki mumpingu?

¹³ Kumbi kuŵayanja ukongwa abali ndi azichi, kung’anamuwa kuti weyosi wangaŵa mubwezi widu wa kanda yapa nani ndikandepu mumpingu? Awa. Ndipu venivi vingachitika cha chinanga nkhamanavi. Nkhunanga cha kwanja ukongwa ŵanthu anyaki kuluska anyaki chifukwa chakuti mutanja vinthu vakuyanana. Akutumika ŵaki wosi, Yesu waŵadananga kuti “abwezi” ŵaki. Kweni wayanjanga ukongwa Yohane. (Yoha. 13:23; 15:15; 20:2) Chinanga kuti venga viyo, Yesu wamuyanjiyanga cha Yohane. Mwakuyeruzgiyapu, Yohane ndi mku waki Yakobe ŵati apempha kuti Yesu wakaŵapaski udindu wapachanya mu Ufumu waku Chiuta, Yesu wanguŵakambiya kuti: “Nkhwaku ini cha kusankha kuti uyu waje kujanja langu lamaryi, uyu kujanja langu lamazge.” (Mariko 10:35-40) Mwakuyanana ndi Yesu, nasi tikhumbika cha  kuŵayanjiya abwezi ŵidu a kanda yapa nani ndikandepu kuluska mo titanjiya anyaki. (Yako. 2:3, 4) Asani titanjiya, tingachitiska kuti ŵanthu agaŵikani mumpingu ndipu lenili ndi jalidu lambula kwenere mumpingu wachikhristu.​—Yuda 17-19.

14. Mwakukoliyana ndi Afilipi 2:3, kumbi ntchinthu wuli cho chingatiwovya kuti tileki kuja ndi mtima wa maphara?

¹⁴ Asani titanja ukongwa munthu weyosi, titovya kuti mumpingu muŵevi mzimu wa maphara. Kumbukani kuti Yonatani wamuchitiyanga sanji cha Davidi ndipu wanguchita cha vinthu vakuti waje fumu mumalu mwaku Davidi. Tosi tingayezga chakuwoniyapu chaku Yonatani. Tikhumbika cha kuŵachitiya sanji abali ndi azichi chifukwa cha malusu ngo ŵe nangu, ‘kweni mwakujiyuyuwa, tiwonengi kuti anyidu atitiluska.’ (Ŵerengani Afilipi 2:3.) Tikumbukengi kuti weyosi waku isi wangachita chinthu chinyaki cho chingawovya mpingu. Asani tilutirizga kuja akujiyuyuwa, tiwonengi vinthu vamampha mwa abali ndi azichi ŵidu, ndipu tiyanduwengi ukongwa ndi chakuwoniyapu chawu chamampha.​—1 Akori. 12:21-25.

15. Kumbi musambiranji pa vo vinguchitikiya Tanya ndi banja laki?

¹⁵ Asani takumana ndi masuzgu mwamabuchibuchi, Yehova watitipembuzga. Iyu wagwiriskiya ntchitu abali ndi azichi wo atitiyanja ukongwa kweniso kutiwovya. Wonani vo vinguchitikiya banja linyaki lo linguluta ku Unganu wa Pacharu Chosi wa 2019 wa mutu wakuti “Chanju Chimala Cha!” wo unguchitikiya ku United States. Achiwe ku unganu pa Chisulu, yiwu anguchita ngozi. Tanya yo we ndi ŵana atatu wangukamba kuti: “Tichiwere ku hotelu, galimotu yinyaki yingutuwa kurwandi laki ndi kuza kurwandi lidu, ndipu yingumwanya galimotu yidu. Palivi yo wangupwetekeka  kweni tingutimbanyizgika ukongwa mwakuti tingutuwa mugalimotu ndi kuma mumphepeti mwa msewu. Munthu munyaki yo wayendanga rwandi linyaki, wangutidaniya mugalimotu yaki kuti tikaje pamalu ngamampha. Munthu mwenuyu, wenga yumoza mwa abali ndipu nayu watuwanga ku unganu. Kweni ndiyu pe cha wanguma penapa. Akaboni aku Yehova ankhondi akutuliya ku Sweden, nawu so anguma. Azichi wo ŵenga pa gulu lenili, angutihaga mwachanju ini ndi mwana wangu munthukazi ndipu tinguvwa umampha. Ndinguŵasimikiziya kuti tijengi umampha kweni yiwu angutileka tija cha. Yiwu anguja nasi mpaka po tingulonde chovyu cha ku chipatala ndipu anguwonesesa kuti te ndi chechosi cho takhumbikiyanga. Pa nyengu yosi yakusuzga yeniyi, tinguwona kuti Yehova watitiyanja. Vo vingutichitikiya, vinguwovya kuti tiŵayanjengi ukongwa abali ndi azichi kweniso kuti timuyanjengi ukongwa Yehova ndi kumuwonga chifukwa cha vo watitichitiya.” Kumbi mungakumbuka nyengu yo mwakhumbikiyanga chovyu ndipu abali ndi azichi angulongo kuti atikuyanjani ndi mtima wosi?

16. Ntchifukwa wuli tikhumbika kulongo kuti titanjana ndi mtima wosi?

¹⁶ Ŵanaŵaniyani vinthu vamampha vo vichitika asani tilongo kuti titanjana ukongwa. Titiŵapembuzga abali ndi azichi ŵidu pa nyengu yo akhumbikiya chovyu. Titovya kuti ŵanthu aku Chiuta akoliyanengi ukongwa. Kweniso tilongo kuti te akusambira aku Yesu ndipu venivi vitovya ŵanthu a mtima wamampha kuti ayambi kuteŵete Yehova. Kweni chakuluska vosi, tikankhuska Yehova yo “Mbada alisungu likulu kweniso ndi Chiuta wakupembuzga ukongwa.” (2 Akori. 1:3) Mwaviyo, tiyeni tosi tilutirizgi kulongo kuti titanjana ndi mtima wosi!