Chaka chakulondopu banja la Beteli lingulonde chipharazgu chakuti pakhumbika ŵanthu anyaki akujipereka kuti akateŵetiyengi pa ofesi ya nthambi ya ku South Africa ko kwatingi kukaŵikikengi makina ngasonu ngakusindikiziya. Ndingujipereka kuti ndilutengi ndipu ndingukondwa kuti angundisankha. Abali atatu nawu wo ateŵetiyanga pa Beteli ya ku Canada angusankhika. Abali yaŵa ŵenga Dennis Leech, Bill McLellan kweniso Ken Nordin. Abali angutikambiya kuti tamuteŵete ku South Africa kwa nyengu yitali!

Ndinguŵambiya foni ama ndipu ndinguŵakambiya kuti: “Ama, nde ndi kankhani kakukondwesa. Ndiluta ku South Africa!” Ama ŵenga akufwasa kweni ŵenga ndi chivwanu chakukho ndipuso ŵenga pa ubwezi wakukho ndi Chiuta. Yiwu angukamba vinandi cha, kweni ndinguziŵa kuti akoliyana navu. Chinanga kuti ada ndi ama angukwaskika kuti ndiluta kutali ukongwa, kweni yiwu angudandaulapu cha ndi vo ndingusankha.

Ku Beteli ya ku Brooklyn, kwa myezi yitatu, tosi tanayi tingusambizika mo tingagwiriskiya ntchitu makina nganyaki ngakusindikiziya ngapade. Pavuli paki, tingukwera sitima yo yalutanga ku Cape Town ku South Africa. Pa nyengu iyi ndipu ndakwanisa ŵaka vyaka 20. Ndi mazulu tingukwera sitima yapamtunda kutuwa ku Cape Town kuluta ku Johannesburg. Ndipu uwu wenga mtunda utali ukongwa. Ndi mlenji, malu ngakwamba kuma ngenga mutawuni yimana ya Karoo. Malu yanga ngachiparamba ndipu mwenga fuvu linandi kweniso kwafundanga ukongwa. Tosi tanayi tingulereska pawindu ndipu tinguzizwa ndi mo malu yanga ngawonekiyanga. Chifukwa cha venivi, tingufipa mtima kuti uteŵeti widu wasonu wamukuŵa wuli. Pati pajumpha vyaka, tati talutaku so ku malu yanga tinguziŵa kuti matawuni ngenanga ngenga ngakukondwesa kweniso ngenga nga phee!

Kwa vyaka vimanavi, ntchitu yangu yenga yakugwiriskiya ntchitu makina nga Linotype ngo ngawovyanga pa ntchitu yakusindikiza Chigongwi cha Alinda ndi Jani Masu! Ofesi ya nthambi yasindikizanga magazini mu vineneru vinandi va ku South Africa kweniso mu vineneru vinyaki va ku Africa. Tingukondwa ukongwa kuti makina ngasonu ngo tingutuwa nangu ku Canada, ngagwiranga ntchitu ukongwa.

Pavuli paki ndingwamba kugwira ntchitu mu ofesi yo yawoneriyanga ntchitu zakupambanapambana zakusindikiza, kutumiza mabuku kweniso ntchitu yakufwatuliya. Ndatangwanikanga ukongwa kweni ndenga ndi umoyu wakukhorwesa ndipuso wakukondwesa.

Mu 1968, ndinguto Laura Bowen yo wajanga kufupi ndi ku Beteli. Iyu wachitanga upayiniya kweniso wateŵetiyanga pa Beteli mu Dipatimenti Yakufwatuliya Mabuku ndipu walembanga vo afwatuliya. Pa nyengu iyi, ŵanthu wo atorana ŵaka sonu azomerezekanga cha kuja pa Beteli kweniso kuteŵete mazuŵa ngosi. Mwaviyo, ofesi ya nthambi yingutikambiya kuti tikachitengi upayiniya wapade. Ndenga ndi mantha. Kwa vyaka 10 vo ndinguteŵete pa Beteli, ndapaskikanga chakurya kweniso malu ngakugona. Mwaviyo, ndingujifumba kuti, ‘kumbi tamufiska wuli kulipira vinthu vosi vo tamukhumbikiya ndi ndalama yimanavi yo tamupaskika nge apayiniya apade?’ Weyosi watingi wakalondiyengi 25 rand ya ku South Africa (yo pa nyengu iyi ngenga madola 35 nga ku America) pijapija asani tafiska maola ngo ngakhumbikiyanga, maulendu ngakuweriyaku kweniso kugaŵiya mabuku. Ndalama zenizi ndizu talipirangaku lendi, kugula chakurya, kugwiriskiya ntchitu asani tituwapu, kulipiriya kuchipatala kweniso kuguliya vinthu vinyaki vo takhumbikiyanga.

Angutikambiya kuti tikateŵetiyengi ku kagulu kamana kufupi ndi tawuni ya Durban ku Indian Ocean. Kuchigaŵa chenichi, kwenga ŵanthu anandi a ku India ndipu anandi aku yiwu ŵenga ŵana a ŵanthu wo anguza ku South Africa kuzigwira ntchitu ku kampani yo yapanganga shuga cha m’ma 1875. Pa nyengu iyi anandi agwiranga ntchitu zinyaki kweni angulutirizga kulondo mudawuku wa kwawu kweniso mo abikiyanga vakurya kusazgapu vakurya vakunowa vakusazgaku tinthu takunowese vakupambanapambana. Yiwu alongoronga Chingelezi, mwaviyo, mwakuti venga vambula kusuzga kuŵapharazgiya.

Apayiniya apade akhumbikanga kupereka maora 150 mwezi wewosi. Mwaviyo, ini ndi Laura, tingunozga vakuti zuŵa lelosi tipharazgengi maora 6. Pa zuŵa ili kungufunda ukongwa kweniso kwenga vimitambu. Tengavi maulendu ngakuweriyaku kweniso masambiru nga Bayibolu. Mwaviyo takhumbikanga kupharazga nyumba ndi nyumba kwa maora 6. Tati tapharazga kwa nyengu yimanavi, ndinguwona pawachi yangu ndipu ndinguwona kuti pajumpha ŵaka maminiti 40 pe! Mwaviyo, ndingujifumba kuti, kumbi tifiskengi nadi uteŵeti wenuwu?

Pavuli paki, tingunozga vinthu. Zuŵa lelosi tapinganga chakurya ndipuso khofi mufulasiki. Asani tikhumba kupumuwa, tamikanga kagalimotu kidu pa mduzi pafupi ndi chimiti. Nyengu zinyaki tiŵana takutowa ta ku India, tatizunguliyanga ndipu tatilereseskanga chifukwa tawonekanga mwakupambana ndi yiwu. Kwa mazuŵa ngamanavi, tinguwona kuti asani pajumpha maora ngaŵi pamwenga ngatatu kutuliya pa nyengu yo tayambiya uteŵeti, zuŵa lamalanga liŵi ukongwa.

Venga vakukondwesa kusambira Bayibolu ndi ŵanthu a muchigaŵa chenichi wo ayanjanga kulonde alendu. Tinguwona kuti ŵanthu a ku India, ŵenga aulemu, alisungu kweniso awopanga Chiuta. Ŵanthu anandi achisopa cha Chihindu, avwisiyanga uthenga wo taŵapharazgiyanga. Yiwu akondwanga kusambira vakukwaskana ndi Yehova, Yesu, Bayibolu, charu chifya chachimangu kweniso chilindizga chakukwaskana ndi ŵanthu akufwa. Pati pajumpha chaka, tenga ndi masambiru nga Bayibolu ngakukwana 20. Zuŵa lelosi, taryiyanga limoza chakurya cha msana ndi limoza mwa mabanja ngo tasambiranga nangu Bayibolu. Ndipu takondwanga ukongwa.

Pambula kuswera, tingulonde uteŵeti unyaki. Angutikambiya kuti tikawoneriyengi dera mumphepeti mwa nyanja yakutowa ya Indian Ocean. Sabata yeyosi, tajanga kunyumba kwa banja limoza la mpingu wo tacheziyanga ndipu tapharazgiyanga limoza ndi abali ndi azichi mu mpingu kuti tiŵachiski. Yiwu atiwonanga nge te ŵanthu a mubanja lawu, ndipu takondwanga kucheza ndi ŵana ŵawu kweniso viŵetu vawu. Vyaka viŵi vingujumphapu. Ndipu mwamabuchibuchi, tingulonde foni kutuliya ku ofesi ya nthambi. Yiwu angutikambiya kuti: “Tikhumba kuti muwere ku Beteli.” Ndinguŵamuka kuti: “Tikondwa kuteŵete kunu.” Kweni tenga akunozgeka kuchiteŵete kwekosi ko angatikambiya.

Ku Beteli, ndateŵetiyanga ku Dipatimenti ya Uteŵeti ndipu ndenga ndi mwaŵi wakuteŵete limoza ndi abali anandi akukhwima mwauzimu kweniso akuziŵa vinandi. Pa nyengu iyi, asani wakuwonere dera wacheze mpingu, watumizanga lipoti ku ofesi ya nthambi. Ndipu pavuli paki, Dipatimenti ya Uteŵeti yatumizanga kalata ku mpingu yakukoliyana ndi vo wakuwonere dera wangulemba mu lipoti laki. Makalata yanga ngalembekanga kuti ngachiski kweniso kupereka ulongozgi wakwenere. Masekilitare  ngagwiranga ntchitu mwaphamphu kufwatuliya malipoti nga akuwonere dera kutuwa mu Chityosa, Chizulu kweniso mu vineneru vinyaki kuluta mu Chingelezi. Ndipu pavuli paki afwatuliyanga makalata ngo ofesi ya nthambi yalemba, kutuwa mu Chingelezi kuluta mu vineneru vinyaki va ku Africa. Ndiwonga ukongwa ntchitu yo akufwatuliya ŵenaŵa agwiranga yo yingutiwovya kuziŵa masuzgu ngo abali ndi azichi afipa a ku Africa akumananga nangu.

Pa nyengu iyi, ŵanthu a ku South Africa alamulirikanga ndi boma lo lachitiskanga kuti ŵanthu asankhanengi. Mtundu wewosi wajanga kuchigaŵa chaki. Ŵanthu a mitundu yinyaki achezanga viŵi cha ndi ŵanthu a mtundu unyaki. Abali ndi azichi ŵidu afipa a ku Africa, alongoronga vineneru vawu, apharazganga mu vineneru vawu kweniso awungananga ndi mipingu ya vineneru vawu.

Ndaziŵanga abali anandi cha afipa a ku Africa chifukwa ndawungananga mpingu wa Chingelezi. Kweni ndenga ndi mwaŵi wakuziŵa vakukwaskana ndi abali ndi azichi afipa a ku Africa kweniso midawuku yawu. Ndinguziŵa masuzgu ngo abali akumananga nangu chifukwa cha midawuku kweniso visambizu va visopa. Abali yaŵa ŵenga achiganga ukongwa. Yiwu akananga kuchitaku midawuku yambula kukoliyana ndi malemba kweniso akananga kuchitaku vinthu va mizimu chinanga kuti asuskikanga ukongwa ndi ŵanthu a mubanja lawu kweniso ŵanthu a muchigaŵa chawu. Muvigaŵa vakumizi, ŵanthu ŵenga akavu ukongwa. Anandi angusambira sukulu cha kweni alitumbikanga Bayibolu.

Ofesi ya nthambi yingundigwiriskiyapu ntchitu pa milandu yinyaki yakukwaskana ndi wanangwa wakusopa kweniso kuleka kuseleriyamu mu vacharu. Venga vakuchiska ukongwa kuwona kugomezgeka kweniso chiganga cho achinyamata wo ŵenga Akaboni angulongo ŵati adikisika sukulu chifukwa chakukana kupempheraku kweniso kumbaku sumu za visopa.

Abali angukumana so ndi suzgu yinyaki mucharu chinyaki ku Africa cho pa nyengu yo chadanikanga kuti Swaziland. Fumu Sobhuza II yati yafwa, ŵanthu wosi mucharu chenichi akhumbikanga kuchitaku midawuku yinyaki yakukwaskana ndi maliru. Anthulumi akhumbikanga kumeta phala ndipu anthukazi akhumbikanga kumetapu limanavi sisi lawu. Abali ndi azichi anandi atombozgekanga chifukwa chakukana kuchitaku midawuku yeniyi yo yakoliyananga ndi kusopa apapi akali. Kugomezgeka kwawu kwaku Yehova kwatikondwesanga ukongwa! Tingusambira vinandi kwa abali ŵidu a ku Africa pa nkhani yakugomezgeka kweniso kuzikira. Ndipu venivi vinguzenga chivwanu chidu.

Mu 1981, ndingwamba so kuteŵete ku dipatimenti yakusindikiza mabuku kuti nkhawovyi pa ntchitu yakugwiriskiya ntchitu makompyuta pakusindikiza mabuku. Iyi yenga nyengu yakukondwesa ukongwa! Nthowa zakusindikiziya mabuku, zasinthanga ukongwa pacharu chapasi. Munthu munyaki wabizinesi wangupereka ku ofesi ya nthambi makina ngakulembe kuti ayesere kwambula kulipira. Venivi vinguchitiska kuti tileki kugwiriskiya ntchitu makina 9 ngakali ngo tenga nangu ndi kwamba kugwiriskiya ntchitu makina 5 ngasonu. Tinguŵika so makina ngasonu ngakusindikiziya. Ndipu makina yanga, ngasindikizanga mabuku nganandi ukongwa kuluska ngo tenga nangu pakwamba!

Makompyuta ngatiwovya kuti tinozgi nthowa yasonu yakupangiya kawonekeru ka mabuku mu vineneru vakupambanapambana ndipu nthowa yeniyi yidanika kuti MEPS. (Multilanguage Electronic Publishing System) Tekinoloje yaluta panthazi ukongwa pa nkhani yakusindikiza mabuku kutuliya po isi tanayi tingutuliya ku Beteli ya ku Canada kuza ku South Africa. (Yesa. 60:17) Pa nyengu iyi, tosi tanayi ndipu tato azichi wo achitanga upayiniya, wo amuyanjanga ukongwa Yehova. Ini ndi Bill tenga techekuteŵete pa Beteli. Kweni Ken ndi Dennis ndipu ayamba kulera ŵana. Yiwu ajanga kufupi ndi ku Beteli.

Ntchitu za pa Beteli zasazgikiyangaku. Mabuku ngakukonkhoska Bayibolu ngafwatulikiyanga mu vineneru vinandi ndipu ngatumizikanga ku maofesi nga nthambi nganyaki. Mwaviyo, nyumba yinyaki ya Beteli yakhumbikanga kuzengeka. Abali anguzenga nyumba yeniyi ku malu ngakutowa kuzambwi kwa Johannesburg ndipu anguyipatuliya mu 1987. Ndingukondwa ukongwa kuteŵete nge yumoza wa mu Komiti ya Nthambi ku South Africa kwa vyaka vinandi kweniso kuwovyaku pa nyengu yo nthambi ya South Africa yasazgikiyangaku.

Tinguzizwa ukongwa chifukwa mu 2001, angundidana kuti nkhateŵetiyengi mu Komiti ya Nthambi ya ku United States yo yingupangika ŵaka sonu. Chinanga kuti tingukwaskika kuleka ntchitu yo tachitanga kweniso mabwezi ngidu ku South Africa, kweni tingukondwa kwamba umoyu wasonu mubanja la Beteli la ku United States.

Kweni tafipanga mtima chifukwa tatingi tikaŵengi kutali ndi anyina aku Laura wo ŵenga akukota. Chifukwa chakuti tatingi tiŵengi ku New York, tatingi tichitengi vinandi cha pakuŵawovya. Kweni avurwa ŵaki atatu aku Laura angujipereka kuti aŵawovyengi mwakuliŵavu kweniso mwauzimu. Yiwu angukamba kuti: “Tingafiska cha kuchita uteŵeti wanyengu zosi kweni asani tiphwere ama, vikuwovyeningi kuti mulutirizgi kuchita uteŵeti winu.” Titiŵawonga ukongwa.

Ini so nani, mku wangu pamoza ndi muwolu waki wo ajanga ku Toronto, Canada, aphweriyanga ama wo ŵenga choko. Pa nyengu iyi, ndipu aja nawu kwa vyaka vakujumpha 20. Titiŵawonga ukongwa chifukwa cha chanju kweniso kuŵaphwere ko anguchita mpaka po angufwiya tati tafika ŵaka ku New York. Ndi mwaŵi ukulu kuja ndi abali wo mbakunozgeka kusintha umoyu wawu kuti aphwere apapi akukota ndipu kuchita venivi nyengu zinyaki nkhwakusuzga!

Kwa vyaka vinandiku, ntchitu yangu yakwamba ku United States, yenga yakusindikiza mabuku yo pasonu panu yigwirika mu nthowa yasonu kweniso yambula kusuzga. Pambula kuswera yapa, ndaja ndichiteŵete ku Dipatimenti Yakugula Vinthu. Ndi mwaŵi ukulu ukongwa kuja pa ofesi ya nthambi yikulu viyo kwa vyaka 20, yo pasonu panu ye ndi abali ndi azichi 5,000 wo ajaliya pa Beteli kweniso anyaki pafufupi 2,000 wo atende!

Vyaka 60 vo vajumpha, ndaziŵanga cha kuti umu ndimu umoyu wangu wazamuŵiya. Laura wandiwovya ndi mtima wosi vyaka vosi venivi. Umoyu wangu waja wakukondwesa ukongwa! Tiwonga ukongwa mauteŵeti ngakupambanapambana ngo tachita kweniso ŵanthu wosi wo tagwiriya nawu limoza ntchitu, kusazgapu so ŵanthu wo takumananga nawu mumaofesi nga nthambi nganandi ngo tatumizikangaku muvyaru vakupambanapambana. Pakuti sonu nde ndi vyaka vakujumpha 80, ndichita vinandi cha chifukwa chakuti abali achinyamata asambizika kugwira ntchitu zenizi.

Munthu munyaki yo wakulembaku buku la Masalimo wangukamba kuti: “Ngwakukondwa mtundu wo Chiuta wawu ndi Yehova.” (Salimo 33:12) Mazu yanga ngauneneska nadi! Nde wakukondwa ukongwa chifukwa ndaja ndichiteŵete Yehova ndi ŵanthu ŵaki akukondwa.