Ndinguwa pa May 19, 1940, mu tawuni ya Amioûn ku Lebanon. Pati pajumpha vyaka vimanavi, banja lidu lingusamiya ku tawuni ya Tripoli. Ndingulereka mubanja lo layanjananga ukongwa, lakondwanga ndipuso lo laziŵanga ndi kwanja Yehova Chiuta. Mubanja lidu tengamu ŵana ankhondi, anthukazi atatu, anthulumi taŵaŵi ndipu ini ndini ndenga wakumaliya. Apapi ŵangu ayanjanga ukongwa Yehova kuluska vinthu vakuliŵavu. Tayanjanga ukongwa kusambira Bayibolu, kuwungana kweniso kuwovya ŵanthu anyaki kuziŵa Chiuta.

Mumpingu mwidu mwenga Akhristu akusankhika anandi. Yumoza mwa akusankhika ŵenaŵa wenga mubali Michel Aboud yo wachitiskanga sambiru la Bayibolu la mpingu lo pa nyengu yo ladanikanga kuti sambiru la buku. Mubali mwenuyu wangusambira uneneska ku New York ndipu ndiyu wangwamba kupharazga uneneska ku Lebanon mu 1921. Ndikumbuka kuti mubali mwenuyu waŵatumbikanga ukongwa kweniso kuwovya azichi ŵaŵi wo angumaliza Sukulu ya Giliyadi. Azichi yaŵa ŵenga Anne ndi Gwen Beavor. Azichi ŵenaŵa ŵenga anyidu ukongwa. Pati pajumpha vyaka vinandi, ndingukondwa ukongwa kukumana ndi Anne ku United States. Pavuli paki, ndingukumana ndi Gwen yo wangutorana ndi Wilfred Gooch ndipu wateŵetiyanga pa Beteli mutawuni ya London ku England.

Pa nyengu yo ndenga mwana, ku Lebanon kwenga Akaboni amanavi. Kweni tachitanga phamphu kukambiyaku anyidu vo tikusambira mu Bayibolu. Tachitanga viyo chinanga kuti alongozgi anyaki avisopa atisuskanga. Kweni ndiluwa cha vinthu vinyaki vo vingutichitikiya.

Zuŵa linyaki, ini ndi mzichi wangu Sana, tapharazganga uthenga wa mu Bayibolu pa nyumba yinyaki. Wasembi munyaki wanguza po takambiskananga ndi mweneku wanyumba. Iyu watenere kuti wangudanika ndi munthu munyaki. Wasembi mwenuyu wangwamba kushawuta mzichi wangu. Iyu wangukwiya ndi kuwisiya Sana pamasitepusi ndipu wangupwetekeka. Munthu munyaki wangumbiya foni apolisi ndipu yiwu ŵati ŵaza anguwonesesa kuti Sana wawovyeka. Yiwu angutole wasembi mwenuyu kupolisi ndipu angusaniya kuti we ndi futi. Mura wa apolisi wangumufumba kuti: “Kumbi yiwi ndiwi yani? Ndiwi mulongozgi wachisopa pamwenga mulongozgi wa vigeŵenga?”

Nkhani yinyaki yo nditiyikumbuka umampha ndi yo yinguchitika pa nyengu yo mpingu widu unguchita hayala basi kuti tiluti kuchigaŵa chakutali kuti tikapharazgi uthenga wamampha. Pakwamba vinthu venga umampha mpaka po wasembi munyaki wa kwenuku wanguvwiya vo tachitanga ndipu wanguwunganisa ŵanthu anandi kuti atiyukiyi. Yiwu angutichitiya nkhaza, angutiponya mya ndipu ada anguŵapweteka. Ndikumbuka kuti ada kumasu kosi kunguzaza ndopa. Ada ndi ama anguluta kuchikwera basi yo tinguchita hayala ndipu tanyaki tosi tinguŵalondo. Kweni ndiluwa cha mazu ngo ama angukamba achisambisa ada kumasu. Yiwu angukamba kuti: “Yehova, agowokiyeni. Aziŵa cha vo achita.”

Nyengu yinyaki tinguluta kuchiwona abali ŵidu ku muzi kwidu. Kwenuku, tingusaniyaku bishopu munyaki wakutchuka panyumba ya agogu. Bishopu mwenuyu wanguziŵa kuti apapi ŵangu Mbakaboni aku Yehova. Iyu wangudanapu ini pe chinanga kuti ndenga ndi vyaka 6. Iyu wangukamba kuti: “Yiwi, ntchifukwa wuli wechendabatiziki?” Ini ndingumumuka kuti ndechemwana ndipuso kuti ndibatiziki, ndikhumbika kuziŵa vinandi vo Bayibolu likamba kweniso kuja ndi chivwanu chakukho. Chifukwa chakuti wangukondwa cha ndi vo ndingumumuka, wangukambiya agogu kuti ndilivi ulemu.

Chinanga kuti tingukumana ndi masuzgu ngamanavi ngenanga, kweni ŵanthu a ku Lebanon mbamampha ndipuso atanja kulonde alendu. Mwaviyo, tapharazgiyanga ŵanthu anandi kweniso tachitiskanga masambiru nganandi nga Bayibolu.

Ndechekusambira sukulu, mubali munyaki wa ku Venezuela wanguza ku Lebanon. Iyu wawungananga mumpingu widu ndipu wangwamba kwanjana ndi mzichi wangu Wafa. Pati pajumpha nyengu yiwu angutorana ndipu anguluta kuchija ku Venezuela. Makalata ngosi ngo Wafa watilembiyanga, wachiskanga ada kuti banja losi lisamiyi ku Venezuela. Iyu wanguchita venivi chifukwa chakuti watisoŵanga ukongwa. Pati pajumpha nyengu, vo iyu wakhumbanga vinguchitika ndipu tingusama!

 Tingufika ku Venezuela mu 1953 ndipu tajanga ku Caracas kufupi ndi nyumba yaku puresidenti. Chifukwa chakuti pa nyengu iyi ndenga mwana, ndakondwanga kuwona puresidenti wachijumpha muchigalimotu chaki chakudula. Kweni chenga chipusu cha kuti apapi ŵangu aziŵiliyi charu chasonu, chineneru, mudawuku, chakurya kweniso nyengu. Yiwu ŵati ayamba ŵaka kuziŵiriya umoyu wa kwenuku, chinthu chinyaki chakofya chinguchitika.

Ada angwamba kutama. Venivi venga vachilendu kwaku isi chifukwa ada ŵenga ndi liŵavu lamampha kweniso ŵenga ndi nthazi. Yiwu atamangatamanga cha. Pavuli paki, anguŵasaniya ndi chakutupa pakapamba ndipu anguŵachita upaleshoni. Vachitima kuti pati pajumpha sabata yimoza, angutayika.

Vakusuzga kukonkhoska mo tingukwaskikiya ndi venivi. Pa nyengu iyi ndenga ŵaka ndi vyaka 13 pe. Tinguguŵa ukongwa ndipu tawonanga kuti tikondwengi so cha. Kwa nyengu yitali, ama vaŵasuzganga kuvwisa kuti alumu ŵawu akutayika. Kweni tingusintha mo tawoniyanga vinthu. Ndipu Yehova wangutiwovya kuti tikunthiyepu. Ndingumaliza masambiru nga ku sekondale nde ndi vyaka 16 ku Caracas ndipu ndakhumbisiskanga kovya banja lidu.

Pati pajumpha nyengu, mzichi wangu Sana wangutorana ndi Rubén Araujo yo wangumaliza Sukulu ya Giliyadi ndipu wanguwere ku Venezuela. Yiwu angusamiya ku New York. Banja lidu lingusankha kuti ndiluti ku yunivesite ya ku New York ndipu ndachijanga ndi mzichi wangu. Mzichi wangu ndi mlamu wangu, angundiwovya ukongwa kuti ndiluti panthazi mwauzimu pa nyengu yo ndajanga nawu. Kusazgiyapu yapa, mumpingu widu wa ku Brooklyn wa chineneru cha Chisipanishi, mwenga abali anandi akukhwima mwauzimu. Ndingukondwa kuziŵana ndi mubali Milton Henschel kweniso Frederick Franz ndipu wosi ateŵetiyanga ku Beteli ya ku Brooklyn.

Chaka chakwamba pa yunivesite che pafupi kumala, ndingwamba kuŵanaŵaniya vo ndachitanga ndi umoyu wangu. Ndinguŵerenga kweniso kuŵanaŵaniyapu mwakuphwere nkhani za mu Chigongwi cha Alinda zakukwaskana ndi vilatu vauzimu. Ndawonanga kuti apayiniya kweniso ŵanthu wo ateŵete pa Beteli akondwa ndipu nani ndakhumbiranga. Kweni pa nyengu iyi ndipu ndechendabatiziki. Ndinguziŵa kuti ndakhumbikanga kujipereka kwaku Yehova. Mwaviyo, ndingujipereka kwaku Yehova ndipu pavuli paki, ndingubatizika pa March 30, 1957.

Ndati ndabatizika, ndingwamba kuŵanaŵana kuti ndichitengi upayiniya. Ndakhumbisiskanga kuti ndiyambi upayiniya. Kweni ndawonanga kuti venga vakusuzga. Venga vakusuzga kupapika upayiniya ndi masambiru nga ku yunivesite. Talembiyananga makalata ndi ama kweniso abali ŵangu ndipu takambiskananga kuti ndileki sukulu ndi kuwere ku Venezuela kuti nkhayambi upayiniya.

Mu June 1957, ndinguwere ku Caracas. Kweni vinthu venga umampha cha pabanja pidu. Yiwu akhumbikanga munthu munyaki kuti waŵawovyengi pa nkhani za ndalama. So kumbi ndatingi ndiŵawovyengi wuli? Ndingwamba kugwira ntchitu  ku banki kweni ndakhumbisiskanga ukongwa kuchita upayiniya. Ndipu chifukwa chikulu cho ndinguziya, chenga kuzichita upayiniya. Mwaviyo, ndingusimikiza kuchita vosi viŵi. Kwa vyaka vinandi, ndagwiranga ntchitu ku banki kweniso ndachitanga upayiniya. Nyengu zosi ndatangwanikanga kweniso ndakondwanga!

Ndingukondwa so ukongwa kukumana ndi kutorana ndi Sylvia. Iyu wenga mzichi wakutowa wa ku Germany ndipu wamuyanjanga ukongwa Yehova. Sylvia wangusamiya ku Venezuela ndi apapi ŵaki. Pati pajumpha nyengu, tingubala ŵana ŵaŵi. Mwana widu munthulumi wenga Michel (Mike), ndipu munthukazi wenga Samira. Pa nyengu iyi ndingwamba so kuphwere ama. Yiwu ajanga ndi isi. Chinanga kuti ndinguleka upayiniya kuti ndiphweriyengi banja langu, kweni ndingulutirizga mbwenu kulongo mzimu wa upayiniya. Kanandi asani te pa holidi, ini ndi muwolu wangu Sylvia tachitanga upayiniya wakovya.

Ŵana ŵangu ŵenga ŵeche pa sukulu pa nyengu yo ndingukumana ndi vinthu vo ndavizumbuwa kukwamba kwa nkhani iyi. Kukamba uneneska, ndajanga umoyu wapachanya ukongwa ndipu ŵanthu andipaskanga ulemu chifukwa chakuti ndagwiranga ntchitu ku banki. Kweni ini ndakhumbikanga kuziŵika kuti nde mteŵeti waku Yehova. Maŵanaŵanu ngo ndenga nangu nyengu yeniyiya ngangumala cha. Mwaviyo, ini ndi muwolu wangu tinguja pasi ndipu tingukambiskana pa nkhani za ndalama. Asani ndinguleka ntchitu ku banki, atingi andipaskengi ndalama zinandi zakuleke ntchitu. Chifukwa chakuti tengavi ngongoli, tinguwona kuti asani tingasintha vinthu pa umoyu, tingaja ndi ndalama zakukwana zakuti tizigwiriskiyi ntchitu kwakanyengu.

Chenga chipusu cha kuchita venivi, kweni muwolu wangu wakwanjiwa ndi ama angukoliyana navu. Pa nyengu iyi, ndatingi ndiyambengi so kuchita upayiniya. Venivi venga vakukondwesa ukongwa! Yapa nthowa yingujulika. Kweni venivi vechendachitiki, vinthu vinyaki vo takhazanga cha vinguchitika.

Zuŵa linyaki adokotala angutikambiya kuti Sylvia we ndi nthumbu. Tinguzizwa ukongwa ndi venivi! Ndipu tingukondwa ukongwa. Kweni ndingwamba so kuŵanaŵaniya vo ndingusankha kuti ndiyambi upayiniya. Mwaviyo, ndingujifumba asani ndingafiska kuchita so upayiniya. Tinguswera cha kusintha mo taŵanaŵaniyanga kweniso mo tavwiyanga ndipu tingwamba kulindizga mwana munyaki yo watingi  wawengeku. Kweni ndaziŵanga cha kuti ndingafiska kwamba so upayiniya.

Tati takambiskana vilatu vidu, tingusankha so kuti tiyambi kuchita upayiniya. Mwana widu munthulumi Gabriel, wanguwaku mu April 1985. Kweni ndinguleka kugwira ntchitu ku banki ndipu ndingwamba kuchita upayiniya mu June 1985. Pati pajumpha nyengu, ndenga ndi mwaŵi wakugwira ntchitu limoza ndi a mu Komiti ya Nthambi. Kweni ofesi ya nthambi yenga ku Caracas cha. Venivi ving’anamuwa kuti ndakhumbikanga kwende kwa mazuŵa ngaŵi pamwenga ngatatu pa sabata, pa mtunda wa makilomita pafufupi 80.

Ofesi ya nthambi yenga mutawuni ya La Victoria. Mwaviyo, banja lidu lingusankha kuti lisamiyi ku La Victoria kuti tikaje kufupi ndi Beteli. Kwenuku kwenga kusintha kukulu ukongwa. Nditiliwonga ukongwa banja langu chifukwa linguzomereza venivi. Yiwu angundiwovya ukongwa. Mzichi wangu Baha, wanguzomera kuti waphweriyengi ama. Pa nyengu iyi, Mike wanguto kweni Samira ndi Gabriel ŵenga ŵeche kuja ndi isi. Mwaviyo, chifukwa chakuti tingusamiya ku La Victoria, yiwu angusiya mabwezi ngawu ku Caracas. Muwolu wangu wakwanjiwa Sylvia, nayu wakhumbikanga kuziŵiriya umoyu wa ku tawuni yimana ko tingusamiya yo yenga yakupambana ukongwa ndi tawuni yikulu yo tajanga kali. Ndipu tosi takhumbikanga kuziŵiriya kuja munyumba yimana. Kukamba uneneska, takhumbikanga kusintha vinthu vinandi kuti tisami ku Caracas kuluta ku La Victoria.

Kweni vinthu vingusintha so. Gabriel wanguto ndipu Samira wangwamba kuja pakuyija. Pavuli paki, ini ndi Sylvia tingwamba kuteŵete pa Beteli mu 2007 ndipu teche kuteŵete kwenuku mpaka sonu. Mwana widu wakwamba Mike, wateŵete nge mura kweniso wachita upayiniya limoza ndi muwolu waki Monica. Gabriel nayu ndi mura ndipu wateŵete ku Italy limoza ndi muwolu waki Ambra. Samira wachita upayiniya kweniso wateŵete pa Beteli ndipu wachitiya uteŵeti wenuwu kunyumba kwaki.

Kukamba uneneska, ndasintha vinthu vinandi vikuluvikulu pa umoyu wangu. Kweni ndidandawulapu cha. Ndikondwa ndi vo ndikusankha. Ndiwonga ukongwa chifukwa cha mauteŵeti nganandi ngo ndapaskika kweniso mwaŵi wakuteŵete Yehova wo nde nawu. Kwa vyaka vinandi, ndawona kuti kuja paubwezi wakukho ndi Yehova ndiku kwakukhumbika ukongwa. Kwali vo tikhumba kusankha vimanavimana pamwenga vikuluvikulu, iyu wangatipaska chimangu cho “chiluska kuziŵa vinthu kosi.” (Afi. 4:6, 7) Ini ndi Sylvia tikondwa kuteŵete pa Beteli ndipu tiwona kuti Yehova watitumbika chifukwa cha vo tasankha pa umoyu widu. Venivi vachitika chifukwa nyengu zosi taŵikanga Yehova pakwamba pa vosi vo tasankhanga.