Kumbi Muziŵa?
Kumbi ŵanthu mu nyengu yakali agwiriskiyanga ntchitu gumbwa pakupanga maboti?
Vakume va gumbwa
ŴANTHU anandi aziŵa kuti kwa vyaka vinandi vo vajumpha, ŵanthu a ku Ijipiti alembanga pamapepala ngo ngapangika kutuliya ku vakume vo vidanika kuti gumbwa. Agiriki ndipuso Aroma, alembanga pamapepala ngo ngapangikanga ndi gumbwa. * Kweni mbanthu anandi cha wo aziŵa kuti gumbwa wagwiriskiyanga so ntchitu pakupanga maboti.
Maboti ngaŵi ngakupangika ndi gumbwa ngakusanirika mumiwunda ya ku Ijipiti
Kwa vyaka 2,500, vo vajumpha, mchimi Yesaya wangulemba kuti ŵanthu wo ajanga “muchigaŵa cha misinji ya ku Ifiyopiya” angutumiza “nthumi pa nyanja, kuti ziyambuki pamaji mumaboti ngakupangika ndi gumbwa.” Pati pajumpha nyengu, mchimi Yeremiya wangukambiya limu kuti asani Amedi ndi Aperesi aziyukiya tawuni ya Babiloni, azamuwotcha “maboti ngakupangika ndi gumbwa” nga Ababiloni kuti azitondeki kuthaŵa.—Yesa. 18:1, 2; Yere. 51:32.
Bayibolu likukambirika ndi Chiuta. Mwaviyo, ŵanthu wo asambira Bayibolu azizwa cha kuti ŵanthu wo afukuwa vinthu vakali akusaniya vinthu vo vilongo kuti gumbwa wagwiriskikiyanga nadi ntchitu pakupangiya maboti mu nyengu yakali. (2 Timo. 3:16) Kumbi ndi vinthu wuli vo ŵanthu wo afukuwa vinthu vakali akusaniya? Yiwu akusaniya maukaboni ngo ngalongo kuti ku Ijipiti apangangaku maboti nga gumbwa.
KUMBI MABOTI NGA GUMBWA NGAPANGIKANGA WULI?
Mumiwunda yo ye ku Ijipiti, mwe vithuzi vo vikujambulika kweniso kujobeka, vo vilongo mo ŵanthu asaniliyanga gumbwa ndi kupanga maboti kutuliya ku gumbwa. Anthulumi acheketanga gumbwa, kumumanga chifinga ndipu pavuli paki amanganga vifinga vosi pamoza. Phesi la gumbwa le ndi makona ngatatu. Mwaviyo, asani angamanga pamoza mwakuchita kufyeka, ngamira ndi kuja ngakulama. Buku linyaki lo likamba vakukwaskana ndi mbiri ya ku Ijipiti lingukamba kuti maboti nga gumbwa ngaŵanga ngatali panyaki mamita 17 ndipu ngaŵanga ndi malu ngakukwana nkhafu 10 pamwenga 12 kurwandi limoza.—A Companion to Ancient Egypt.
Chithuzi cha ku Ijipiti cho chilongo mo apangiya boti mwakugwiriskiya ntchitu gumbwa
NTCHIFUKWA WULI ŴANTHU WO APANGANGA MABOTI AGWIRISKIYANGA NTCHITU GUMBWA?
Gumbwa wasanirikanga mwambula kusuzga Mudambu la Nayelu. Kweniso, maboti nga gumbwa ngenga ngambula kusuzga kupanga. Chinanga mphanyengu yo ŵanthu angwamba kugwiriskiya ntchitu vimiti pakupanga maboti ngakulungakulu, alovi kweniso achiŵinda agwiriskiyanga ntchitu mbwenu maboti ngamanangamana nga gumbwa.
Kwa nyengu yitali, ŵanthu angulutirizga kugwiriskiya ntchitu maboti ngakupangika ndi gumbwa. Plutarch waku Greece yo walembanga mabuku ndipu wangujaku mu nyengu ya akutumika, wangukamba kuti ŵanthu alutirizganga kugwiriskiya ntchitu maboti ngakupangika ndi gumbwa mu nyengu yaki.
^ ndimi 3 Vakume va gumbwa vikuwa umampha mudambu mo maji ngatenda kamanakamana. Vakume venivi vingakuwa mamita 5 mu utali, ndipu maphesi ngaki ngangakuwa masentimita pafufupi 20 mu usani.
