NKHANI YAKUSAMBIRA YA NAMBALA 20
Kumbi Buku la Chivumbuzi Likamba Kuti ndi Vinthu Wuli vo Vazamuchitikiya Arwani aku Chiuta?
“Nganguŵawunganisiya kumalu ngo mu Chiheberi ngadanika kuti Aramagedoni.”—CHIVU. 16:16.
SUMU 150 Zani Kwaku Chiuta Kuti Muzitaskiki
VO TISAMBIRENGI MU NKHANI IYI *
1. Mwakukoliyana ndi buku la Chivumbuzi, kumbi Satana wachitanji nawu ŵanthu aku Chiuta?
BUKU la Chivumbuzi livumbuwa kuti Ufumu waku Chiuta ukwamba kulamuliya kuchanya ndipu Satana wakuponyeka pacharu chapasi. (Chivu. 12:1-9) Venivi vikuchitiska kuti kuchanya kuŵi chimangu, kweni vikuchitiska kuti isi tikumanengi ndi masuzgu. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti Satana we ndi ukali ukulu ndipu walimbana ndi wo ateŵete Yehova mwakugomezgeka pacharu chapasi.—Chivu. 12:12, 15, 17.
2. Ntchinthu wuli cho chingatiwovya kuti tilutirizgi kuja akugomezgeka kwaku Yehova?
2 Kumbi tingachita wuli kuti tilutirizgi kuja akugomezgeka kwaku Yehova chinanga kuti Satana watitiyukiya? (Chivu. 13:10) Chinthu chimoza cho chingatiwovya nkhuziŵa vo vichitikengi kunthazi. Mwakuyeruzgiyapu, mubuku la Chivumbuzi wakutumika Yohane wakukambamu vitumbiku vinyaki vo tikondwengi navu pambula kuswera yapa. Vinyaki mwa vitumbiku venivi, nkhubayika kwa arwani aku Chiuta. Sonu tiyeni tikambiskani mo buku la Chivumbuzi likonkhoske arwani ŵenaŵa kweniso vo viŵachitikiyengi.
ARWANI AKU CHIUTA AKAMBIKA KUTI AMIYA VINTHU VINYAKI
3. Kumbi ndi vinthu vakumiya vinthu vinyaki nivi vo vikonkhoskeka mubuku la Chivumbuzi?
3 Vesi lakwamba la Chivumbuzi, lilongo kuti nkhani yo tiŵerengengi yikambika mwakugwiriskiya ntchitu “vinthu vo vimiya vinthu vinyaki,” kung’anamuwa vinthu vakuyeruzgiya ŵaka. (Chivu. 1:1) Pavuli paki, tiŵerenga vakukwaskana ndi vinyama vakupambanapambana vakofya vo vimiya arwani aku Chiuta. Mwakuyeruzgiyapu, pe chinyama ‘chakofya cho chituwa munyanja,’ che ndi ‘masengwi 10 kweniso mitu 7.’ (Chivu. 13:1) Pavuli pa chinyama chakofya chenichi patuza “chinyama chakofya chinyaki chichituwa mucharu.” Chinyama chenichi chilongoro nge chinjoka ndipu chichitiska “motu kutuwa kuchanya.” (Chivu. 13:11-13) Pavuli paki, tiwona “chinyama chakofya chiyera ukongwa,” cho pakwera huli. Vinyama vitatu vakofya venivi, vimiya arwani wo aja achilimbana ndi Yehova kweniso Ufumu waki kwa nyengu yitali. Mwaviyo, mbumampha kuŵaziŵa arwani ŵenaŵa.—Chivu. 17:1, 3.
VINYAMA VINAYI VIKULUVIKULU
“Vingutuwa munyanja.” (Dani. 7:1-8, 15-17) Vimiya maboma ngo ngaja ngachilamuliya kweniso kutombozga ŵanthu aku Chiuta kwambiya mu nyengu yaku Daniyeli. (Wonani ndimi 4, 7)
4-5. Kumbi lemba la Daniyeli 7:15-17, lititiwovya wuli kuvwisa vo vinthu vo vimiya vinthu vinyaki ving’anamuwa?
4 Techendaziŵi kuti arwani ŵenaŵa ndi naŵa, tikhumbika dankha kuziŵa kuti vinyama vakofya kweniso huli, vimiyanji. Tingavivwisa umampha venivi asani tingazomerezga kuti Bayibolu likonkhoski lija. Vinthu vinandi vo vimiya vinthu vinyaki vo ve mubuku la Chivumbuzi, vikukonkhoskeka kali mu mabuku nganyaki nga mu Bayibolu. Mwakuyeruzgiyapu, mchimi Daniyeli wangulota malotu nga “vinyama vinayi vikuluvikulu [vo] vingutuwa munyanja.” (Dani. 7:1-3) Daniyeli watitikambiya vo vinthu venivi vimiya. Vinyama vikuluvikulu venivi, vimiya “mafumu” nganayi pamwenga kuti maboma. (Ŵerengani Daniyeli 7:15-17.) Vo buku la Daniyeli likonkhoska vititiwovya kuvwisa kuti vinyama vakofya vo vikonkhoskeka mubuku la Chivumbuzi, vitenere so kuti vimiya maboma ngandali.
5 Sonu tiyeni tikambiskani vinyaki mwa vinthu vo vimiya vinthu vinyaki vo vakonkhoskeka mu Chivumbuzi. Po tikambiskana venivi, tiwonengi mo Bayibolu lingatiwovye kuziŵa vo vinthu venivi ving’anamuwa. Tiyambengi kukambiskana mitundu yakupambanapambana ya vinyama vakofya. Chakwamba, tiziŵengi kuti vimiyanji. Pavuli paki, tiwonengi vo vichitikiya vinyama venivi. Pakumaliya, tikambiskanengi mo venivi vititikwaskiya isi.
ARWANI AKU CHIUTA AVUMBULIKA
CHINYAMA CHAKOFYA CHA MITU 7
Chituwa “munyanja” ndipu che ndi mitu 7, masengwi 10 kweniso visoti vaufumu 10. (Chivu. 13:1-4) Chimiya maboma ngosi ngandali ngo ngaja ngachilamuliya ŵanthu mpaka sonu. Mitu 7 yimiya maufumu 7 nga pacharu chosi ngo ngaja ngachilamuliya kweniso kutombozga ŵanthu aku Chiuta. (Wonani ndimi 6-8)
6. Kumbi chinyama chakofya cha mitu 7 cho chizumbulika mu Chivumbuzi 13:1-4, chimiyanji?
6 Kumbi chinyama chakofya cha mitu 7 ntchinthu wuli? (Ŵerengani Chivumbuzi 13:1-4.) Tawona kuti chinyama chenichi chiwoneka nge nyalubwi, kweni maphazi ngaki nga nyama ya biyere, ndipu mulomu waki we nge wa nkharamu ndipuso che ndi masengwi 10. Umu ndimu viwoneke so vinyama vakofya vinayi vo vizumbulika mu Daniyeli chaputala 7. Kweni mubuku la Chivumbuzi, vinthu vosi venivi ve pachinyama chimoza, pa vinyama vinayi cha. Mwaviyo, chinyama chakofya chenichi chimiya boma limoza cha pamwenga ufumu wa pacharu chosi. Yohane wangukamba so kuti “chingupaskika so mazaza pa mafuku ngosi, ŵanthu wosi, malilimi ngosi kweniso mitundu yosi.” Mwaviyo, chitenere kuti ntchikulu ukongwa kuluska boma limoza. (Chivu. 13:7) Mwaviyo, chinyama chakofya chenichi, chitenere kuti chimiya maboma ngosi ngo ngaja ngachilamuliya ŵanthu mpaka sonu. *—Waku. 8:9.
7. Kumbi mutu wewosi wa mitu 7 wa chinyama chakofya umiyanji?
7 Kumbi mutu wewosi wa mitu 7 umiyanji? Buku la Chivumbuzi chaputala 17, lititiwovya kusaniya kwamuka chifukwa likonkhoska va chikozgu cha chinyama cho chizumbulika mu Chivumbuzi chaputala 13. Pa Chivumbuzi 17:10 tiŵerenga kuti: “Pe mafumu 7: Ngankhondi ngawa, umoza ulipu, unyaki wechendazi; kweni asani waza, utenere kujapu kwa kanyengu kamanavi.” Pa maulamuliru ngosi ngandali ngo Satana wangagwiriskiya ntchitu, maulamuliru 7 ngayeruzgikiya ndi “mitu” chifukwa ngenga ndi nthazi ukongwa. Ŵanthu anandi aku Chiuta ajanga mu vyaru vawu pamwenga maulamuliru ngenanga ngaŵatombozganga. Kuzifika mu nyengu ya wakutumika Yohane, maufumu ngankhondi yanga ndipu ngalamuliyapu kali: Ijipiti, Asiriya, Babiloni, Mediya ndi Peresi, kweniso Girisi. Ufumu wa nambala 6 wapacharu chosi wa Roma, wenga weche kulamuliya pa nyengu yo Yehova wanguvumbuliya Yohane vakukwaskana ndi maulamuliru ngenanga. Kumbi ndi boma nili lo latingi liŵengi la nambala 7 kweniso ufumu wakumaliya wanthazi wapacharu chosi pamwenga kuti mutu?
8. Kumbi mutu wa nambala 7 wa chinyama chakofya umiyanji?
8 Nge mo sonu tiwoniyengi, mauchimi ngo nge mubuku la Daniyeli ngatitiwovya kuziŵa mutu wa nambala 7 kweniso wakumaliya wa chinyama chakofya. Kumbi ndi ulamuliru wanthazi nuwu wo waja uchilamuliya, mu nyengu yidu yinu ya umaliru pamwenga kuti “mu zuŵa la Ambuya”? (Chivu. 1:10) Ufumu wenuwu upangika ndi maboma ngaŵi nganthazi ngo ndi United Kingdom kweniso United States of America pamwenga kuti Ulamuliru wa Britain ndi America. Mwaviyo, tingakamba kuti ndi mutu wa nambala 7 wa chinyama chakofya cho chizumbulika mu Chivumbuzi 13:1-4.
CHINYAMA CHAKOFYA CHO CHE NDI MASENGWI NGAŴI NGE NGA MWANA WA MBERERI
Chituwa “mucharu” ndipu chilongoro “nge chinjoka.” Chidana “motu kutuwa kuchanya kuwa pacharu chapasi “ ndipu chichita visimikizu vikulu nge “mchimi waboza.” (Chivu. 13:11-15; 16:13; 19:20) Pakuŵa chinyama cho che ndi masengwi ngaŵi kweniso mchimi waboza, ufumu wa Britain ndi America ulandizga ŵanthu pacharu chosi chapasi ndipu utiŵakambiya kuti “apangi chikozgu” cha “chinyama chakofya” cho che ndi mitu 7 ndi masengwi 10. (Wonani ndimi 9)
9. Kumbi chinyama chakofya cho che ndi “masengwi ngaŵi nge nga mwana wa mbereri,” chimiyanji?
9 Mu Chivumbuzi chaputala 13 tisambiramu kuti mutu wa nambala 7 wo ndi Britain ndi America, uchita so vinthu nge chinyama chakofya cho che ndi “masengwi ngaŵi nge nga mwana wa mbereri, kweni chingwamba kulongoro nge chinjoka.” Chinyama chenichi, ‘chichita visimikizu vikulu, mpaka kudana motu kutuwa kuchanya kuwa pacharu chapasi ŵanthu achiwona.’ (Chivu. 13:11-15) Chaputala 16 ndi 19, vikonkhoska chinyama chenichi nge “mchimi waboza.” (Chivu. 16:13; 19:20) Daniyeli wanguzumbuwa fundu yinyaki yakuyanana ndi yeniyi, kuti ufumu wa Britain ndi America ‘wazamunanga vinthu vinandi mwakuziziswa.’ (Dani. 8:19, 23, 24) Venivi ndivu vinguchitika nadi pa nyengu ya Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi. Mabomba ngaŵi ngakofya ngo nganguponyeka mucharu cha Japan ngo nganguchitiska kuti nkhondu yimali, ngangupangika ndi asayansi a ku Britain ndi America. Chifukwa chakuti ulamuliru wa Britain ndi America ungupanga mabomba ngenanga, venga nge kuti ‘ungudana motu kutuwa kuchanya kuwa pacharu chapasi.’
CHINYAMA CHAKOFYA CHIYERA UKONGWA
Huli lo ndi Babiloni Mukulu ndilu lakwera pa chinyama chenichi. Chinyama ichi chikonkhoskeka kuti ndi fumu ya 8. (Chivu. 17:3-6, 8, 11) Pakwamba, huli lilamuliya chinyama chakofya kweni pavuli paki libayika ndi chinyama chenichi. Huli limiya visopa vosi vaboza pacharu chapasi. Mazuŵa nganu, chinyama chenichi chimiya wupu wa United Nations, wo utovya maboma ngosi ngandali pacharu chapasi. (Wonani ndimi 10, 14-17)
10. Kumbi “chikozgu cha chinyama chakofya” chimiyanji? (Chivumbuzi 13:14, 15; 17:3, 8, 11)
10 Pavuli paki, tiwona chinyama chinyaki chakofya. Chinyama ichi chiwoneka nge chinyama chakofya cha mitu 7, kweni ichu ntchiyera ukongwa. Chidanika kuti “chikozgu cha chinyama chakofya” kweniso chikonkhoskeka kuti ndi “fumu ya 8.” * (Ŵerengani Chivumbuzi 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) “Fumu” iyi yikonkhoskeka kuti yinguŵaku, ndipu pavuli paki yingusoŵa ndipu pakumaliya yinguwoneka so. Venivi vikonkhoska umampha wupu wa United Nations wo utovya maboma ngandali pacharu chosi! Pakwamba wadanikanga kuti wupu wa League of Nations. Ndipu wupu wenuwu ungumala pa nyengu ya Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi. Pavuli paki, unguwoneke so ndipu uziŵika kuti wupu wa United Nations.
11. Kumbi vinyama vakofya vazamuchiskanji, nanga ntchifukwa wuli tikhumbika cha kuziviwopa?
11 Kuziya mu vinthu vaboza vo akamba, vinyama vakofya pamwenga kuti maboma ngandali, ngazamuchiska ŵanthu kuti asuskengi Yehova ndi ŵanthu ŵaki. Yohane wangukamba kuti ve nge kuti yiwu azamuwunganisiya “mafumu nga pacharu chosi chapasi” ku nkhondu ya Aramagedoni, yo ndi “zuŵa likulu laku Chiuta Wanthazizosi.” (Chivu. 16:13, 14, 16) Kweni tazamukhumbika kopa cha. Chiuta widu mukulu Yehova, wazamuchitapu kanthu mwaliŵi kuti wataski wosi wo atovya ulamuliru waki.—Ezeki. 38:21-23.
12. Kumbi ndi vinthu wuli vo vazamuchitikiya vinyama vosi?
12 Kumbi ndi vinthu wuli vo vichitikiya vinyama vosi? Lemba la Chivumbuzi 19:20 likamba kuti: “Chinyama chakofya chingukoleka limoza ndi mchimi waboza yo wachitanga visimikizu pa masu paki, vo wakulandizga navu wosi wo akulonde chidindu cha chinyama chakofya kweniso wosi wo asopa chikozgu chaki. Chinyama chakofya ndi mchimi waboza, vinguponyeka munyanja yamotu yakukole ndi sulufule, veche vamoyu.” Pa nyengu yo ŵeche kulamuliya, andali ŵenaŵa wo mbarwani aku Chiuta azamubayika kwamuyaya.
13. Kumbi ndi suzgu wuli yo Akhristu akumana nayu chifukwa cha maboma ngacharu?
13 Kumbi venivi ving’anamuwanji kwaku isi? Nge Akhristu, tikhumbika kuja akugomezgeka kwaku Chiuta ndi Ufumu waki. (Yoha. 18:36) Kuti tichiti venivi, tikhumbika kulutirizga kuleka kuseleriyamu mu vakuchitika vandali va charu ichi. Kweni vingaŵa vakusuzga kwaku isi kulutirizga kuleka kuseleriyamu mu vandali, chifukwa maboma nga mucharu ichi ngakhumba kuti tingawovyengi kuziya mu vakukamba kweniso vakuchita. Ŵanthu wo achichizgika kovya maboma ngenanga, alonde chidindu cha chinyama chakofya. (Chivu. 13:16, 17) Kweni weyosi yo walonde chidindu chenichi, wangayanjika cha ndi Yehova ndipu wazamulonde cha umoyu wambula kumala. (Chivu. 14:9, 10; 20:4) Mwaviyo, mbumampha kuti weyosi waku isi, walutirizgi kuleka kuselere mu ndali chinanga maboma ngangatichichizga wuli!
HULI LIKULU LAZAMUMALA MWAKUCHITISKA SONI
14. Nge mo pakonkhoske pa Chivumbuzi 17:3-5, kumbi ntchinthu chakuziziswa nichi cho wakutumika Yohane wanguwona?
14 Wakutumika Yohane wangukamba kuti ‘wanguzizwa ukongwa’ ndi chinthu chinyaki cho wanguwona. Kumbi chenga chinthu wuli? Iyu wanguwona munthukazi yo wangukwera pa chimoza mwa vinyama vakofya venivi. (Chivu. 17:1, 2, 6) Iyu wawoneka nge “huli likulu” ndipu wadanika kuti “Babiloni Mukulu.” Iyu wachita “ureŵi” ndi “mafumu nga charu chapasi.”—Ŵerengani Chivumbuzi 17:3-5.
15-16. Kumbi “Babiloni Mukulu” ndiyani, ndipu tiziŵa wuli?
15 Kumbi “Babiloni Mukulu” ndiyani? Munthukazi uyu wangamiya maboma ngandali cha chifukwa buku la Chivumbuzi likamba kuti iyu wachita ureŵi ndi alongozgi andali a pacharu chosi. (Chivu. 18:9) Ndipu fundu yakuti wakwera pachinyama chakofya chenichi, yilongo kuti watesesa kuŵalamuliya alongozgi ŵenaŵa. Kweniso iyu wangamiya cha amalonda ambunu a mucharu chaku Satana ichi. Yiwu azumbulika mu malu nganyaki mubuku la Chivumbuzi ndipu adanika kuti “Amalonda a pacharu chapasi.”—Chivu. 18:11, 15, 16.
16 Mu malemba, mazu ngakuti “huli,” ngangamiya ŵanthu wo atijikamba kuti ateŵete Chiuta kweni asopa angoza pamwenga mu nthowa yinyaki aja mabwezi ngacharu. (1 Mbiri 5:25; Yako. 4:4) Mwakupambana ndi yiwu, ŵanthu wo asopa Chiuta mwakugomezgeka, akambika kuti ‘mbambula kufipiskika’ pamwenga kuti “mbamwali.” (2 Akori. 11:2; Chivu. 14:4) Babiloni wa munyengu yakali lenga likulu la kusopa kwaboza. Mwaviyo, Babiloni Mukulu, watenere kuti wamiya mtundu wewosi wakusopa kwaboza. Ndipu iyu ndiyu visopa vosi vaboza va pacharu chapasi.—Chivu. 17:5, 18; wonani nkhani yakuti “Kodi Babulo Wamkulu N’chiyani?” pa jw.org.
17. Kumbi ntchinthu wuli cho chazamuchitikiya Babiloni Mukulu?
17 Kumbi ntchinthu wuli cho chazamuchitikiya Babiloni Mukulu? Lemba la Chivumbuzi 17:16, 17 limuka fumbu lenili kuti: “Masengwi 10 ngo unguwona ndipuso chinyama chakofya, vazamutinkha huli lo, ndipu vazakulisakaza ndi kulileka le nkhuli. Vazamukurya mnofu waki ndi kuliwotche limu ndi motu. Pakuti Chiuta waŵika venivi mumitima yawu kuti ngachiti vo iyu waŵanaŵana.” Mwaviyo, Yehova wazamuchiska mitundu kuti yigwiriskiyi ntchitu chinyama chakofya chiyera ukongwa, kung’anamuwa United Nations, kuyukiya visopa vosi vaboza va pacharu chapasi ndi kuvibwanganduliya limu.—Chivu. 18:21-24.
18. Kumbi tingachita wuli kuti tileki kovya Babiloni Mukulu mu nthowa yinyaki yeyosi?
18 Kumbi venivi ving’anamuwanji kwaku isi? ‘Kusopa kwidu kutenere kulutirizga kuja kwakutowa ndipuso kwambula kufipiskika pa masu paku Chiuta widu.’ (Yako. 1:27) Tikhumbika cha kulongozgeka ndi visambizu vaboza, midawuku yo yikwambiya ku visopa vaboza, mijalidu yiheni kweniso kuchita vinthu vamizimu va Babiloni Mukulu! Ndipu tilutirizgengi kutcheŵeska ŵanthu kuti ‘atuweku kwaku iyu’ ndi chilatu chakuti aleki kusangana nayu maubudi ngaki pa masu paku Chiuta.—Chivu. 18:4.
CHERUZGU CHA MURWANI MUKULU WAKU CHIUTA
CHINJOKA CHIYERA UKONGWA NGE MOTU
Satana wapereka mazaza ku chinyama chakofya. (Chivu. 12:3, 9, 13; 13:4; 20:2, 10) Nge murwani mukulu waku Yehova, Satana wazamuponyeka muchizenji kwa vyaka 1,000. Pavuli paki, Satana wazamuponyeka “munyanja ya motu ndi sulufule. (Wonani ndimi 19-20)
19. Kumbi “chinjoka chikulu chiyera ukongwa nge motu” ndiyani?
19 Buku la Chivumbuzi likonkhoska so va “chinjoka chikulu chiyera ukongwa nge motu.” (Chivu. 12:3) Chinjoka chenichi chilimbana ndi Yesu kweniso angelu ŵaki. (Chivu. 12:7-9) Chiyukiya ŵanthu aku Chiuta ndipuso chipereka nthazi ku vinyama vakofya pamwenga maboma nga ŵanthu. (Chivu. 12:17; 13:4) Kumbi chinjoka chenichi ndiyani? Ndi “njoka yakali ukongwa, yo yidanika Dyaboli kweniso Satana.” (Chivu. 12:9; 20:2) Iyu ndiyu walongozga arwani anyaki wosi aku Yehova.
20. Kumbi ntchinthu wuli cho chazamuchitikiya chinjoka?
20 Kumbi ndi vinthu wuli vo vichitikiya chinjoka? Lemba la Chivumbuzi 20:1-3, likonkhoska kuti mungelu wazamuponya Satana muchizeji, vo vazamuja nge kuti we mujeri. Pa nyengu yo wazamukuŵa muchizeji chenichi, Satana wazamuleka “kulandizga mitundu ya ŵanthu, mpaka po vyaka 1,000 vamaliya.” Pakumaliya, Satana ndi viŵanda vaki, azamuponyeka “munyanja ya motu ndi sulufule” kung’anamuwa kuti azamubayikiya limu kwamuyaya. (Chivu. 20:10) Aŵanaŵaniyani ŵaka mo vazamuŵiya kuja mucharu cho mulivi Satana ndi viŵanda vaki. Yeniyi yazamuja nyengu yakukondwesa ukongwa!
21. Ntchifukwa wuli titenere kukondwa chifukwa cha vo tasambira mubuku la Chivumbuzi?
21 Vakuchiska ukongwa kuziŵa kuti vinthu vo vimiya vinthu vinyaki vo vikulembeka mubuku la Chivumbuzi ving’anamuwanji! Taziŵa kuti arwani aku Yehova mbayani, kweniso tawona vo vazakuŵachitikiya. Kukamba uneneska, “ngwakukondwa munthu yo waŵerenga mwakukweza, kweniso mbakukondwa ŵanthu wo atuvwa mazu nga uchimi uwu”! (Chivu. 1:3) Kweni asani arwani aku Chiuta azituzgikapu, kumbi ndi vitumbiku nivi vo ŵanthu akugomezgeka azamukondwa navu? Tazamukambiskana venivi mu nkhani yakumaliya pa nkhani zitatu zo zikonkhoska buku la Chivumbuzi.
SUMU 23 Ufumu Waku Yehova Wayamba Kulamuliya
^ Buku la Chivumbuzi livumbuwa arwani aku Chiuta mwakugwiriskiya ntchitu “vinthu vo vimiya vinthu vinyaki.” Buku la Daniyeli lititiwovya kuziŵa kuti vinthu venivi ving’anamuwanji. Mu nkhani iyi, tiwonengi kukoliyana kwa mauchimi nganyaki ngo nge mubuku la Daniyeli ndi mauchimi ngakuyanana ndi ngenanga ngo nge mubuku la Chivumbuzi. Venivi vitiwovyengi kuziŵa kuti arwani aku Chiuta mbayani. Pavuli paki, tikambiskanengi vo vazakuŵachitikiya.
^ Chinthu chinyaki cho chilongo kuti chinyama cha mitu 7 chimiya maulamuliru ngosi ngandali, ntchakuti che ndi “masengwi 10.” Kanandi mu Bayibolu, nambala ya 10, yimiya chinthu chakukwana.
^ Mwakupambana ndi chinyama chakofya chakwamba, chikozgu ichi chilivi “visoti” pamasengwi ngaki. (Chivu. 13:1) Ve viyo chifukwa ‘chituliya mu mafumu nganyaki 7’ kweniso mafumu ngenanga ndingu ngatichipasa nthazi.—Wonani nkhani yakuti, “Kodi Chilombo Chofiira Kwambiri Chomwe Chimatchulidwa M’chaputala 17 cha Chivumbulutso Chimaimira Chiyani?” pa jw.org.
