Julani

Lutani pa vo ve mukati

Kumbi Muziŵa?

Kumbi Muziŵa?

Kumbi Modikayi wengaku nadi?

MYUDA munyaki zina laki Modikayi wazumbulika ukongwa mu nkhani zo ze mubuku la Esiteri. Iyu wenga Myuda yo wangutoleke ku ukapolu ndipu wagwiranga ntchitu munyumba yachifumu ku Peresi. Mwenumu mwenga “mu mazuŵa nga [Fumu] Ahasiweru” yo wangwamba kulamuliya chaka cha 500 B.C.E. chati chajumphapu waka. (Mazuŵa nganu ŵanthu anandi agomezga kuti fumu yeniyi wenga Zekisisi Wakwamba.) Modikayi wangutondekesa chiŵembu chakubaya fumu. Kuti fumu yiwongi Modikayi pa vo wanguchita, yingunozga kuti watumbikiki pakweru. Pavuli paki Hamani yo wenga murwani waku Modikayi kweniso Ayuda anyaki wati wafwa, fumu yingumukweza Modikayi kuti waje nduna yira. Venivi vinguwovya Modikayi kujalikiska dangu lo lingutaska Ayuda kuti aleki kubayika mu Ufumu wa Peresi.—Esite. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Akulemba mbiri anyaki a mu vyaka va mu m’ma 1900 akambanga kuti buku la Esiteri ndi nthanu waka ndipuso kuti Modikayi kwengavi. Kweni mu 1941, akaswiri akufukuwa vinthu vakali, angusaniya ukaboni wo ukoliyana ndi vo Bayibolu likamba vakukwaskana ndi Modikayi. Kumbi yiwu angusaniyanji?

Akufufuza vinthu angusaniya mwa wo pakulembeka zina lakuti Marduka (mu Chingelezi Mordecai). Iyu wenga ndi udindu ukulu, akhumba wenga musungi chuma ku Shushani. Kaswiri wakulemba mbiri Arthur Ungnad yo wayiziŵanga umampha mbiri ya ku Peresi, wangulemba kuti yaka kenga kakwamba kuti zina laku Modikayi lisaniriki mumalifalensi nganyaki.

Kutuliya po Ungnad wangulembe venivi, akaswiri afwatuliya vinthu vinyaki vinandi va muvilembu vakali va ku Peresi. Vinyaki mwa vinthu venivi nthimya timanatimana to tingusanirika ku mahami nga tawuni ya Perisepolisi. Yiwu angutisaniya mu Chakusungiyamu Chuma pafupi ndi mipanda ya tawuni. Mya yeniyi yingulembeka mu nyengu yo Zekisisi Wakwamba walamuliyanga. Yikulembeka mu chineneru cha Elamite ndipu pakulembeka mazina nganandi ngo nge mubuku la Esiteri. a

Zina laku Modikayi (Marduka) lo likulembeka mu vilembu vakali va ku Peresi

Pa mya yinandi yo yikulembeka ndi vilembu va ku Perisepolisi pakulembaka zina lakuti Marduka, yo wateŵetiyanga nge mlembi ku nyumba yachifumu ku Shushani pa nyengu yo Zekisisi Wakwamba walamuliyanga. Pa mwa unyaki pakulemba kuti Marduka wagwiranga ntchitu nge wakufwatuliya. Venivi vikoliyana ukongwa ndi vo Bayibolu likamba vakukwaskana ndi Modikayi. Iyu wangusankhika kuja mteŵeti wa Fumu Ahasiweru (Zekisisi Wakwamba) ndipu walongoronga vineneru pafufupi viŵi. Modikayi kanandi wajanga pageti la nyumba yachifumu ku Shushani. (Esite. 2:19, 21; 3:3) Geti lenili yenga nyumba yikulu mo ŵanthu wo ateŵetiyanga pa nyumba yachifumu agwirangamu ntchitu.

Vinthu vakukwaskana ndi Marduka vo vikulembeka pa mya, viyanana ŵaka ndi vaku Modikayi yo wazumbulika mu Bayibolu. Wosi ŵaŵi angujaku mu nyengu yimoza, pamalu ngamoza ndipuso wosi ateŵetiyanga munyumba yachifumu. Fundu zosi zenizi zilongo kuti Marduka ndiyu Modikayi.

a Mu 1992, Pulofesa Edwin M. Yamauchi wangulemba nkhani yo mwe mazina 10 nga mu vilembu va ku Perisepolisi ngo ngasanirika so mu buku la Esiteri.