Ndechendakukonkhoskiyeni vo vinguchitika pavuli paki, agani ndikukambiyeni dankha mo ndingwambiya uteŵeti wa nyengu zosi.

Ndinguwiya pa chilumba cha Curaçao ku Caribbean mu 1942. Ada ŵenga a ku Suriname kweni angusamiya pa chilumba ichi chifukwa cha ntchitu. Vyaka vinandi ndechendaweku, yiwu ŵenga yumoza mwa ŵanthu wo angwamba kubatizika ku Curaçao. a Sabata yeyosi ada atisambizanga Bayibolu chinanga kuti nyengu zinyaki takhumbanga cha kusambira. Ndati ndafika vyaka 14 banja lidu linguwere ku Suriname kuti ada akaphweriyengi anyinawu wo ŵenga akukota.

Ku Suriname, ndingwamba kucheza ndi achinyamata wo ateŵetiyanga Yehova mwaphamphu mumpingu widu. Yiwu ŵenga alaku kamanavi ndi ini ndipu ateŵetiyanga nge apayiniya a nyengu zosi. Asani akonkhoska vinthu vamampha vo vaŵachikiyanga mu uteŵeti, vawonekiyanga limu kuti akondwa. Asani maunganu ngamala, yiwu ndi ini takambiskana so nkhani za mu Bayibolu ndipu nyengu zinyaki tachitanga venivi uku tilereska nyenyezi kuchanya. Mabwezi ngangu ngenanga ngangundiwovya kuziŵa vo ndakhumbanga kuchita pa umoyu wangu; ndakhumbanga kuteŵete Yehova. Mwaviyo, ndingubatizika nde ndi vyaka 16. Ndipu ndati ndafika vyaka 18 ndingwamba kuchita upayiniya wa nyengu zosi.

Pa nyengu yo ndenga mpayiniya ndingusambira vinthu vinandi ndipu venivi vandiwovyanga pakuchita uteŵeti wa nyengu zosi wapade. Mwakuyeruzgiyapu, chinthu chakwamba cho ndingusambira chenga kukhumbika kwa kusambiza ŵanthu anyaki. Ndati ndayamba upayiniya, mumishonale munyaki zina laki Willem van Seijl wandiwovyanga ukongwa. Iyu wangundisambiza mo ndingaphwere maudindu mumpingu. Pa nyengu yeniyi ndaziŵanga cha kuti ndakhumbikanga kusambira vinandi. Chaka chakulondopu,  ndinguŵikika kuja mpayiniya wapade ndipu ndingwamba kovya timagulu takutali ukongwa ta abali ndi azichi wo ajanga mu thundu la Suriname. Ndiwonga ukongwa vo abali angundisambiza. Kwambiya pa nyengu yeniyi nani ndasambizanga ŵanthu anyaki.

Chinthu chachiŵi cho ndingusambira ntchakuti mbumampha kuja umoyu wambula kukhumba vinandi kweniso kunozge limu vo ukhumba kuchita. Kukwambiriya kwa mwezi wewosi ini ndi munyangu yo tachitiyanga limoza upayiniya wapade, talembiyanga limu bajeti ya vinthu vo tigwiriskiyengi ntchitu mwezi wosi. Pavuli paki, yumoza waku isi wayendanga ulendu utali kuluta mutawuni kuchigula vinthu vo tikhumba. Tagwiriskiyanga ntchitu mwazeru ndalama yo gulu latipaskanga kweniso vinthu vo tagulanga kuti tivigwiriskiyi ntchitu mwezi wosi. Tachitanga viyo kuchitiya kuti vingatimaliya chifukwa venga vakukayikisa kuti munthu munyaki wangatiwovya kuvisaniya. Ndigomezga kuti vo ndingusambira ndeche mnyamata kuti ndijengi umoyu wambula kukhumba vinandi kweniso kunozge limu vo ukhumba kuchita, vandiwovya kuti ndiŵikengi maŵanaŵanu ngangu pakuteŵete Yehova pa umoyu wangu.

Chinthu chachitatu cho ndingusambira ntchakuti uteŵeti utenda umampha ukongwa asani ŵanthu utiŵasambiza muchineneru chawu. Ndalongoronga Chidatchi, Chingelezi, Chipapiamento kweniso Chisiranantongo (chiziŵika so kuti Sranan), chineneru cho ŵanthu anandi alongoro ku Suriname. Kweni ku vigaŵa vakutali ukongwa va ku Suriname, ŵanthu ayanduwanga ukongwa ndi uthenga wamampha asani taŵapharazgiya muchineneru chawu. Kweni vandisuzganga kuŵereŵeta vineneru vinyaki nge Chisaramakani cho asani alongoro akweza mazu pamwenga kusisa. Chinanga kuti venga vakusuzga kweni ndingufiska kuchisambira. Kwa vyaka vinandi ndasambiza ŵanthu anandi uneneska chifukwa chakuti ndalongoronga chineneru chawu.

Kweni zuŵa linyaki ndinguchita soni. Mwakuyeruzgiyapu, ndakhumbanga kuziŵa kuti yo ndasambiranga nayu Bayibolu we wuli chifukwa chakuti wangutama mumoyu. Iyu walongoronga Chisaramakani. Kweni mo ndingumufumbiya ndinguziŵa cha kuti ndifumba kuti we ndi nthumbu! Iyu wanguchita soni ndi mo ndingumufumbiya. Chinanga kuti ndanangisanga nge mo ndinguchitiya yapa, kweni nyengu zosi ndayesesanga kulongoro chineneru cha ŵanthu wo ndaŵapharazgiyanga.

Mu 1970, ndinguŵikika kuja wakuwonere dera. Mu chaka chenichi ndingwamba kuwonesa pulogilamu yakuti, “Visiting the World Headquarters of Jehovah’s Witnesses” ku timagulu tinandi takutali ukongwa ta ku Suriname. Kuti tikafiki kwa abali ndi azichi ŵenaŵa, ini ndi abali anyaki takweranga boti ndipu tayendanga pa msinji. Mu boti lidu taŵikangamu jeneleta, ka thanki ka mafuta, nyali kweniso vipangizu va pulojekita. Asani tasika boti tanyamuwanga vinthu vosi kuluta navu ko tamuwonese pulogilamu. Kweni cho ndikumbuka ukongwa ntchakuti ŵanthu aku vigaŵa vakutali, akondwanga ukongwa ndi mapulogilamu ngenanga. Ndakondwanga ukongwa kovya ŵanthu anyaki kuti asambiri vakukwaskana ndi  Yehova kweniso chigaŵa cha pacharu chapasi cha gulu laki. Vitumbiku vauzimu vo ndasaniya viphara chechosi cho ndingusiya kuti nditeŵete Yehova.

Chinanga kuti vandisuzganga cha kuchita uteŵeti wangu po ndenga wambula kuto, kweni ndakhumbanga mbwenu kuto. Mwaviyo, ndingwamba kupemphera kwaku Yehova kuti wandiwovyi kusaniya munthukazi yo wazamudandawulapu cha kuteŵete nani limoza kuchigaŵa chenichi cho chenga mu lisuwa. Pati pajumpha chaka chimoza, ndinguja pa chibwezi ndi mpayiniya wapade zina laki Ethel yo wajiperekanga ukongwa pakuteŵete Yehova chinanga mphanyengu yakusuzga. Kwamba weche msungwana, Ethel wakhumbisiskanga kuteŵete Yehova nge mo wakutumika Paulo wanguchitiya. Tingutorana mu September 1971 ndipu tingwamba kuwonere limoza dera.

Ethel wangukuliya mu banja likavu, mwaviyo wangusuzgika cha kuziŵiliya uteŵeti wo tachitanga ku lisuwa la Suriname. Mwakuyeruzgiyapu, asani tinozgeke kuchicheze mipingu ya kwenuku tapinganga vinthu vinandi cha. Tachapanga kweniso kusamba mumisinji. Kweniso taryanga chechosi cho abali ndi azichi atinozge nge iguanas (chinthu chinyaki chakukozganaku ndi bomphu), somba pamwenga chechosi cho aŵinga mudondu pamwenga kuko mumisinji. Asani po tafika palivi mbali, taryiyanga pa mani nga matochi. Asani palivi masipuni ndi mafoloku taryiyanga manja. Ini ndi Ethel tiwona kuti kujipereka kuti titeŵete Yehova, kwatiwovya kuti tije nadi chingwi cha mitegha yitatu. (Waku. 4:12) Venivi tingaviyeruzgiya ndi chinthu chinyaki chechosi cha!

Zuŵa linyaki tichiwe kuchigaŵa chakutali ko tachicheziyanga abali ndipu vingutichitikiya vinthu vo ndakamba kukwamba kwa nkhani iyi. Boti lati lasere pa mya po penga mweza ukongwa lingubira kweni lingutumphuka mwaliŵiliŵi.  Tiwonga ukongwa kuti pa nyengu iyi tinguvwala malayifijeketi ndipu tingutuwamu cha muboti. Kweni muboti munguzaza maji. Tingutaya mumsinji vakurya vosi vo venga mumapotu ndipu tingugwiriskiya ntchitu mapotu ngenanga kukapiya maji muboti.

Chifukwa chakuti vakurya vosi tingutaya, tingwamba kuŵeja somba po talutirizganga ulendu widu, kweni tawenga bira. Mwaviyo, tingupemphera kwaku Yehova kuti watipaski chakurya cha zuŵa lenili. Tati tapemphera ŵaka, mubali yumoza wanguponya mbeja ndipu wangubaya somba yikulu yo tingurya tosi tankhondi ndipu tinguguta.

Tati tawonere dera kwa vyaka vinkhondi, mwamabuchibuchi Ethel wanguja ndi nthumbu. Ndingukondwa kuvwa venivi, kweni ndaziŵanga cha kuti vinthu vitiyendiyengi wuli. Ini ndi Ethel takhumbisiskanga kulutirizga kuchita uteŵeti wa nyengu zosi. Mu 1976, mwana widu wakwamba Ethniël wanguwaku ndipu wachiŵi Giovanni wanguwaku pati pajumpha vyaka viŵi ndi hafu.

Chifukwa chakuti pa nyengu iyi ku Suriname kwakhumbikanga chovyu, ofesi ya nthambi yingunozga vakuti ndilutirizgi kuteŵete nge wakuwonere dera uku tilera ŵana ŵidu. Ŵana ŵidu ŵeche anamana, angundikambiya kuti ndicheziyengi ŵaka mipingu yimanavi. Venivi vawovyanga kuti kwa masabata ngamanavi mwezi wewosi nditeŵetiyengi nge wakuwonere dera ndipu masabata ngo ngajaku ndachitanga upayiniya pa mpingu wo tingupaskika. Asani ndicheze mipingu yakufupi ndi ko tajanga, Ethel ndi ŵana ŵidu wosi ŵaŵi alutanga nani. Kweni asani ndiluta kuchicheze mipingu yakutali kweniso kuchichitiska unganu wadera ku lisuwa la ku Suriname, ndalutanga ndija.

Ndakhumbikanga kupanga ndondomeku mwakuphwere ukongwa kuti ndifiskengi maudindu ngangu ngosi. Ndawonesesanga kuti sabata yeyosi tichita kusopa kwa pabanja. Asani ndaluta kuchicheze mipingu ku vigaŵa vakutali, Ethel ndiyu wachitiskanga kusopa kwa pabanja. Kweni kanandi tachitiyanga vinthu limoza nge banja. Ini ndi Ethel kanandi tachitiyanga limoza masaza ndi ŵana ŵidu nge kutchaya magemu pamwenga kuchiwona malu ngakutowa. Kanandi ndagonanga mwakuswera chifukwa ndanozgekiyanga ntchitu zakukwaskana ndi uteŵeti wangu. Ndipu chifukwa chakuti Ethel ndi munthukazi wazeru yo wakonkhoskeka pa Nthanthi 31:15, iyu  wayukanga usikusiku ndipu wawonesesanga kuti tachitiya limoza lemba la zuŵa kweniso kuryiya limoza chakurya cha mlenji ndi ŵana ŵidu ŵechendaluti kusukulu. Ndiwonga ukongwa kuja ndi munthukazi wakujipereka viyo yo waja wachindiwovya kufiska maudindu ngo Yehova wandipaska!

Nge apapi, tayesesanga kovya ŵana ŵidu kuti ayanjengi Yehova kweniso kupharazga. Takhumbanga kuti ŵana ŵidu aje ndi vilatu vakuchita uteŵeti wa nyengu zosi. Venga viyo chifukwa chakuti ndivu isi takhumbanga cha kweni ndivu ŵeneku akhumbanga. Chinanga kuti talekanga cha kuŵakambiya masuzgu ngo takumananga nangu, kweni kanandi taŵakambiyanga mo Yehova watiwovyiyanga ndipuso kutitumbika nge banja. Kweniso tawonesesanga kuti ŵana ŵidu acheza ndi Akaboni wo awonanga kuti kuteŵete Yehova ndichu chinthu chakukhumbika ukongwa pa umoyu wawu.

Tichilera ŵana ŵidu Yehova watiwovyanga kusaniya vinthu vakukhumbika pa umoyu. Kweni nyengu zosi ndayesesanga kuchita chigaŵa changu. Vo ndingusambira ndichichita upayiniya wapade ndechendato, vingundisambiza kuti tipangiyengi limu bajeti ya vinthu vo tikhumba kugula. Kweni chinanga kuti tayesesanga, nyengu zinyaki taŵangavi vinthu vinyaki vakukhumbika. Pa nyengu yeniyi ndagomezganga kuti Yehova watiwovyengi. Mwakuyeruzgiyapu, kukumaliya kwa chaka cha 1980 ndi kukwambiriya kwa chaka cha 1990, ku Suriname kunguchitika nkhondu. Mu vyaka venivi, venga vakusuzga ukongwa kusaniya vinthu vakukhumbika. Chinanga kuti venga viyo, Yehova watipaskanga vo takhumbikanga.—Mate. 6:32.

Pa umoyu widu wosi Yehova watiphwere kweniso watiwovya kuti tikondwengi ukongwa ndipuso kukhorwa. Ŵana ŵidu achitiska kuti tikondwengi ukongwa ndipu tiwonga kuti tikuŵalera kuti ateŵetiyengi Yehova. Tikondwa so kuti akusankha kuchita uteŵeti wa nyengu zosi. Ethniël ndi Giovanni wosi akusere sukulu yo sonu yidanika kuti Sukulu ya Apharazgi a Ufumu ndipu pasonu panu ateŵete pa ofesi ya nthambi ya ku Suriname limoza ndi awolu ŵawu.

Ini ndi Ethel sonu takota ukongwa kweni teche kuteŵete Yehova nge apayiniya apade. Ndipu titangwanika ukongwa mwakuti ndilivi nyengu yakuti ndiziŵiyi kusambira mumaji! Kweni ndidandawulapu cha chifukwa cha vo ndingusankha. Asani ndikumbuka vo vandichitikiya pa umoyu, ndiwona kuti ndingusankha umampha ukongwa kuchita uteŵeti wa nyengu zosi pa nyengu yo ndenga mnyamata.