1-2. Kumbi mafumu ngaŵi ngapambananga wuli, nanga tikambiskanengi mafumbu nanga?

TIYENI tikambiskani ukongwa vakukwaskana ndi mafumu ngaŵi nga mu nyengu yakali. Fumu yimoza, yinguwusa mafuku 10 nga ufumu wa Ayisirayeli; ndipu fumu yinyaki yinguwusa mafuku ngaŵi nga ufumu wa Ayuda. Chinanga kuti mafumu ngenanga ngangujaku mu nyengu zakupambana, kweni ngayanananga pa vinthu vinandi. Mafumu ngosi ngaŵi ngenanga, ngangugarukiya Yehova ndipu nganguchitiska kuti ŵanthu ŵaki achiti ubudi. Wosi asopanga achiuta aboza kweniso kubaya ŵanthu. Chinanga kuti venga viyo, mafumu ngenanga ngapambananga vinthu vinyaki. Fumu yinyaki yingulutirizga kuchita vinthu viheni mpaka po yingufwiya kweni yinyaki yingulapa ndipu Yehova wanguyigowoke. Kumbi yiwu ŵenga ayani?

² Mazina ngawu ngenga Ahabu, fumu ya ku Isirayeli ndipuso Manasi, fumu ya ku Yuda. Kupambana kwa ŵanthu ŵaŵi ŵenaŵa kutitisambiza fundu yakukhumbika ukongwa pa nkhani yakulapa. (Machi. 17:30; Aro. 3:23) Kumbi kulapa kung’anamuwanji, ndipu munthu wangalongo wuli kuti walapa? Tikhumbika kuziŵa venivi chifukwa tikhumba kuti Yehova watigowokiyengi asani tachita ubudi. Kuti tiziŵi kumuka kwa mafumbu yanga, tikambiskanengi vo mafumu ngaŵi ngenanga ngakuchita kweniso tiwonengi vo tingasambirapu. Pavuli paki, tikambiskanengi vo Yesu wangusambiza pa nkhani yakulapa.

3. Kumbi Ahabu wenga fumu ya mtundu wuli?

³ Ahabu wenga fumu ya nambala 7 ya ufumu wa mafuku 10 nga Ayisirayeli. Iyu wanguto Yezebeli, mwana munthukazi wa fumu ya ku Sidoni, charu chakunkhondi cho chenga chakukhupuka. Chifukwa chakuti Ahabu wangutorana ndi Yezebeli, Ayisirayeli ŵenga  ndi mipata yinandi yakupangiya chuma. Kweni chifukwa cha nthengwa yeniyi angumubudiya ukongwa Yehova. Yezebeli wasopanga Bala ndipu wanguchitiska kuti Ahabu wachiskengi kusopa kwaboza ko kwasazgangapu kuchita ureŵi mumalu ngo asopiyanga achiuta aboza kweniso kupereka sembi ŵana. Umoyu wa achimi wosi aku Yehova, wenga pangozi pa nyengu yo Yezebeli wenga fumukazi. Iyu wangubaya achimi anandi. (1 Mafu. 18:13) Ahabu “wanguchita vinthu viheni ukongwa pa masu paku Yehova kuluska anyaki wosi wo ŵengapu iyu wechendaje fumu.” (1 Mafu. 16:30) Yehova wawonanga vosi vo Ahabu ndi Yezebeli achitanga. Iyu waziŵanga umampha vo yiwu achitanga. Kweni Yehova wangulongo lisungu ndipu wangutuma mchimi Eliya kuti wakatcheŵeski ŵanthu Ŵaki maji ngechendafiki mukhosi. Chinanga kuti venga viyo, Ahabu ndi Yezebeli angukana kuvwiya.

4. Kumbi Yehova wangukamba kuti Ahabu walondiyengi chilangu wuli, nanga Ahabu wanguchita wuli?

⁴ Pakumaliya, Yehova wanguleka kuzizipizga ndipu wanguchitapu kanthu. Iyu wangutuma mchimi Eliya kuti wakakambiyi Ahabu ndi Yezebeli kuti alangikengi. Banja lawu losi latingi libayikengi. Vo Eliya wangukamba vingumumwaza ukongwa Ahabu! Kweni vakuziziswa kuti munthu wakujikuzga mwenuyu ‘wangujiyuyuwa.’—1 Mafu. 21:19-29.

5-6. Kumbi ndi vinthu wuli vo vilongo kuti Ahabu wangulapa ndi mtima wosi cha?

⁵ Chinanga kuti Ahabu wangusintha pa nyengu iyi, kweni vo wanguchita pavuli paki, vilongo kuti wangulapa ndi mtima wosi cha. Iyu wangutuzgamu cha Bala, chiuta waboza mu ufumu waki. Ndipu wanguŵachiska cha ŵanthu anyaki kuti asopengi Yehova. Ahabu wangulongo so kuti ngwambula kulapa mu nthowa zinyaki.

⁶ Ahabu wati wadana fumu yamampha Yehosafati ya ku Yuda kuti yizimuwovyi kuchita nkhondu ndi ŵanthu a ku Siriya, Yehosafati wangusachizga kuti chakwamba afumbi mchimi waku Yehova. Pakwamba, Ahabu wangukana ndipu wangukamba kuti: “Kwaja munthu yumoza yo tingafumbaku vo Yehova wakambengi; kweni nditimutinkha, pakuti iyu wakambapu cha uchimi wamampha wakukwaskana ndi ini, kweni wakamba vinthu viheni pe.” Chinanga kuti venga viyo, yiwu anguchimufumba mchimi Mikaya. Ahabu waneneskanga chifukwa mchimi waku Chiuta wangukambiya limu vinthu viheni vo vichitikiyengi Ahabu! Mumalu mwakuti walapi kweniso kupempha Yehova kuti wamugowoke, munthu muheni Ahabu wangulamula kuti mchimi Mikaya waŵikiki mujeri. (1 Mafu. 22:7-9, 23, 27) Chinanga kuti fumu yingufiska kuŵika mujeri mchimi waku Yehova, kweni yingutondekesa cha vo Yehova wangukambiya limu kuti viyichitikiyengi. Pa nkhondu yo yinguchitika pavuli paki, Ahabu wangubayika.—1 Mafu. 22:34-38.

7. Kumbi Yehova wanguvumbuwanji vakukwaskana ndi Ahabu wati wafwa?

⁷ Ahabu wati wafwa, Yehova wanguvumbuwa mo wamuwoniyanga. Fumu yamampha Yehosafati yati yaweku umampha ku nkhondu, Yehova wangutuma mchimi Yehu kuti wakayichenyi chifukwa chakuti yingukoliyana ndi Ahabu. Mchimi waku Yehova wangukamba kuti: “Kumbi mutenere kuwovya munthu muheni, ndipuso kumbi mutenere kwanja ŵanthu wo atinkha Yehova?” (2 Mbiri 19:1, 2) Ŵanaŵaniyani fundu iyi: Asani Ahabu wangulapa ndi mtima wosi, mchimi waku Yehova watingi wamukambengi cha kuti wenga munthu muheni yo watinkhanga Yehova. Kukamba uneneska, chinanga kuti Ahabu wangulongo kuti wangunangisa kweni wangulapa ndi mtima wosi cha.

8. Kumbi tingasambiranji kwaku Ahabu pa nkhani yakulapa?

⁸ Kumbi tingasambiranji kwaku Ahabu? Wati wavwa uthenga wakutuliya kwaku Eliya wakuti banja laki lilangikengi, Ahabu pakwamba wangujiyuyuwa. Yapa wanguchita umampha. Kweni vo wanguchita pavuli paki vingulongo kuti wangulapa ndi mtima wosi cha. Mwaviyo, kulapa kung’anamuwa kuchita vinandi  kuphara kukamba ŵaka kuti tanangisa. Tiyeni tikambiskani chakuwoniyapu chinyaki cho chingatiwovya kuziŵa kuti kulapa chayiku kung’anamuwanji.

9. Kumbi Manasi wenga fumu ya mtundu wuli?

⁹ Pati pajumpha vyaka pafufupi 200, Manasi wanguja fumu ya ku Yuda. Akhumba iyu wanguchita vinthu viheni ukongwa kuphara Ahabu. Bayibolu likamba kuti: “Manasi wanguchita mwakujumphisa vinthu viheni pa masu paku Yehova, kuti wamukwiyisi.” (2 Mbiri 33:1-9) Manasi wanguzenge maguŵa nga sembi achiuta aboza ndipu wanguŵika chinanga ntchikozgu chakusema cha polu lakupaturika munyumba yakusopiyamu yaku Yehova. Polu lakupaturika lenili litenere kuti lamiyanga chikozgu cha chiuta munthukazi wamwandanu. Iyu wachitanga vamasenga, wagwiriskiyanga ntchitu nyanga kweniso wachitanga ufwiti. “Manasi wangudira so ndopa zinandi zambula kunanga.” Iyu wangubaya ŵanthu anandi ukongwa kusazgapu kujumphisa “ŵana ŵaki anthulumi pamotu” kuti waŵapereki sembi kwa achiuta aboza.—2 Mafu. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Kumbi Yehova wangumulanga wuli Manasi, nanga fumu yeniyi yinguchita wuli?

¹⁰ Nge Ahabu, Manasi wangukana vo Yehova wangumutcheŵeska kuziya mwa achimi Ŵaki. Pakumaliya, “Yehova wangutumiza [ku Yuda] mura wa asilikali wa fumu ya ku Asiriya kuti waziŵayukiyi. Yiwu anguko Manasi ndi vimbeja, ndipu angumumanga ndi simbi ziŵi zamkuŵa, kweniso anguluta nayu ku Babiloni.” We mujeri ku Babiloni, Manasi watenere kuti wanguŵanaŵaniyapu mwakuphwere vo wanguchita. Iyu “wangulutirizga kujiyuyuwa ukongwa pa masu paku Chiuta wa apapi ŵaki akali.” Iyu wanguchita so vinandi. “Manasi wangupempha Yehova Chiuta waki kuti wamuchitiyi lisungu.” Mwakuti Manasi “wangulutirizga kupemphera kwaku Chiuta.” Munthu muheni mwenuyu wangwamba kusintha. Iyu wangwamba kuwona Yehova nge “Chiuta waki” ndipu wangupemphera kwaku Yehova kwambula kulekeza.—2 Mbiri 33:10-13.

11. Mwakukoliyana ndi 2 Mbiri 33:15, 16, kumbi Manasi wangulongo wuli kuti wangulapa ndi mtima wosi?

¹¹ Pati pajumpha nyengu, Yehova wangumuka mapempheru ngaku Manasi. Iyu wanguwona kuti Manasi wasintha chifukwa cha vo wazumbuwanga mumapempheru ngaki. Yehova wangumuka mapempheru ngaku Manasi ndipu wangumuweze so pa ufumu. Manasi wanguyesesa kuchitapu kanthu kuti walongo kuti walapa nadi. Iyu wanguchita vinthu vo Ahabu wanguchita cha. Iyu wangusintha nkharu yaki. Manasi wangumalisa kusopa kwaboza ndipu wanguchiska ŵanthu kuti asopengi Yehova. (Ŵerengani 2 Mbiri 33:15, 16.) Manasi wakhumbikanga kuja ndi chiganga kweniso chivwanu kuti wachiti venivi chifukwa kwa vyaka vinandi iyu wenga chakuwoniyapu chamampha cha ku banja laki, ŵanthu ŵaki akuzirwa kweniso ku ŵanthu ŵaki. Kweni sonu kwati kwaja vyaka vimanavi kuti wafwi, Manasi wanguyesesa kuleka vinthu viheni vo wachitanga. Ivi viwoneke limu kuti wenga  chakuwoniyapu chamampha ku mzuku waki Yosiya, yo pavuli paki wanguzija fumu yamampha ukongwa.—2 Mafu. 22:1, 2.

12. Kumbi tingasambiranji kwaku Manasi pa nkhani yakulapa?

¹² Kumbi tingasambiranji kwaku Manasi? Iyu wangujiyuyuwa ndipuso wanguchita vinandi. Wangupemphera kuti Yehova wamuchitiyi lisungu ndipu wangusintha nkharu yaki. Iyu wangufwiyapu kunozga vinthu vo wangunangisa ndipu wanguyesesa kusopa Yehova kweniso kovya ŵanthu anyaki kuti nawu asopengi Yehova. Chakuwoniyapu chaku Manasi chitovya ŵanthu wo achita vinthu viheni ukongwa. Tiwona ukaboni wanthazi wakuti Yehova ndi Chiuta “wamampha ndipuso wakunozgeka kugowoka.” (Salimo 86:5) Iyu wagowoke ŵanthu wo alapa ndi mtima wosi.

13. Konkhoskani chakuyeruzgiyapu cho chingatiwovya kuvwisa chinthu chakukhumbika ukongwa pa nkhani yakulapa.

¹³ Manasi wanguchita vinandi mumalu mwakukamba ŵaka kuti wachita ubudi. Venivi vititisambiza fundu yakukhumbika ukongwa pa nkhani yakulapa. Tiyeni tikambiskani chakuyeruzgiyapu ichi: Tiyeruzgiyi kuti mwaluta kubekare ndipu mwadanisa keki. Kweni mumalu mwakukupaskani keki, wakugulisa mbwenu watikupaskani zira. Kumbi mungakondwa? Awa! Kumbi vingawovya asani wakugulisa wakukonkhoskiyani kuti zira ndakukhumbika ukongwa pakupanga keki? Yapa napu so vingawovya cha! Mwakuyanana ŵaka, Yehova wakhumba kuti munthu yo wabuda walapi. Asani munthu yo wabuda watijivwa kuti wanangisa ndikuti veumampha. Kuchita venivi ntchigaŵa chakukhumbika ukongwa pa nkhani yakulapa kweni nkhwakukwana cha. Ntchinthu wuli so cho chikhumbika? Tisambira vinandi muntharika yakuchontha yo Yesu wangukamba.

14. Muntharika yaku Yesu, kumbi ndi vinthu wuli vo mwana wakusoŵa wanguchita pakwamba kulongo kuti ngwakulapa?

¹⁴ Yesu wangukamba ntharika yakuchiska ya mwana wakusoŵa yo ye pa Luka 15:11-32. Mnyamata wangugarukiya awisi, wangutuwapu panyumba ndipu wanguluta “kucharu chakutali.” We kwenuku, wanguchita vinthu viheni. Kweni vinthu vati vayamba kumusuzga, wanguŵanaŵaniyapu vo wanguchita. Iyu wanguwona kuti wajanga umoyu wamampha ukongwa pa nyengu yo wajanga panyumba ya awisi. Yesu wangukamba kuti mnyamata mwenuyu wangwamba so “kuŵanaŵana umampha.” Iyu wangusankha kuwere kwawu ndi kuchipempha awisi kuti akamugowoke. Mwana uyu wanguchita umampha kuwamu kuti wangusankha uheni. Kumbi venivi venga vakukwana? Chinanga nkhamanavi. Iyu wakhumbikanga kuchitapu kanthu.

15. Kumbi mwana wakusoŵa wa muntharika yaku Yesu, wangulongo wuli kuti walapa nadi?

¹⁵ Mwana wakusoŵa wangulongo kuti wangulapa ndi mtima wosi vinthu viheni vo wanguchita. Iyu wangwenda mtunda utali kuwere kwawu. Wachikambiskana ndi awisi, wanguŵakambiya kuti: “Ndanangiya kuchanya ndipuso yimwi. Nditenere kudanika mwana winu so cha.”  (Luka 15:21) Vo mnyamata mwenuyu wangukamba kutuliya pasi pa mtima, vinguvumbuwa kuti wakhumbanga so kunozga ubwezi waki ndi Yehova. Iyu wanguziŵa so kuti vo wanguchita, vinguguŵiska awisi. Ndipu wenga wakunozgeka kufwiyapu kuti awisi ayambi so kumuyanja. Kuti wachiti venivi, iyu wenga wakunozgeka kuja nge yumoza wa aganyu ŵa awisi. (Luka 15:19) Ntharika iyi ndi nkhani yakuchiska ŵaka cha. Nkhani iyi njakukhumbika ukongwa ku ŵara mumpingu chifukwa yingaŵawovya pa nyengu yo afufuza kuti aziŵi asani munthu yo wanguchita ubudi ukulu walapa nadi.

16. Ntchifukwa wuli vingaŵa vakusuzga kwa ŵara kuti aziŵi asani munthu yo wanguchita ubudi ukulu walapa nadi?

¹⁶ Ntchipusu cha kuti ŵara aziŵi asani munthu yo wanguchita ubudi ukulu walapa nadi. Ntchifukwa wuli ve viyo? Chifukwa ŵara aziŵa cha vo ve mumtima wa munthu. Mwaviyo, yiwu athemba ŵaka vo munthu wachita vo vilongo kuti wakhumba so cha kuwerezapu ubudi wo wanguchita. Nyengu zinyaki, munthu wangachita ubudi ukulu ukongwa mwambula soni, mwakuti ŵara vingaŵasuzga kusimikiza kuti iyu walapa nadi ndi mtima wosi.

17. (a) Kumbi ntchakuyeruzgiyapu nichi cho chilongo kuti kukamba ŵaka kuti ndanangisa kulongo cha kuti munthu walapa nadi ndi mtima wosi? (b) Nge mo pakambiya pa 2 Akorinto 7:11, kumbi munthu yo walapa ndi mtima wosi wakhumbika kuchitanji?

¹⁷ Wonani chakuyeruzgiyapu ichi. Mubali waja wachichita ureŵi kwa vyaka vinandi. Mumalu mwakuti wapemphi chovyu, iyu wabisa jalidu laki la ureŵi kwa muwolu waki, mabwezi ngaki kweniso ŵara. Pakumaliya, ŵara aziŵa vo wachitanga. Pa nyengu yo ŵara atimukambiya maukaboni, iyu wazomera vo wanguchita mwakuti walongo kuti wangunangisa nadi. Kweni kumbi venivi vilongo kuti iyu walapa? Awa. Ŵara wo aphwere nkhani yeniyi, angakhumbika kuwona vinandi kuluska ŵaka chitima cho walongo. Munthu uyu wanguchita ubudi kamoza pe cha kweni wanguchita ubudi ukulu kwa vyaka vinandi. Iyu wangukamba yija cha kuti wachita ubudi kweni munthu munyaki ndiyu wangukambiya ŵara. Mwaviyo, ŵara angakhumbika kuwona maukaboni ngo ngalongo kuti munthu yo wanguchita ubudi walapa nadi kuziya mu vo waŵanaŵana, mo wavwiya kweniso vo wachita. (Ŵerengani 2 Akorinto 7:11.) Pangato nyengu yitali kuti munthu mwenuyu wasinthi kulongo kuti walapa nadi. Mwaviyo, iyu wangakhumbika kusezgeka mumpingu kwa nyengu yitaliku.—1 Akori. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Kumbi munthu yo wakusezgeka wangalongo wuli kuti walapa nadi? Nanga ndi vinthu wuli vo vingachitika?

¹⁸ Kuti munthu yo wasezgeka walongo kuti walapa nadi, wakhumbika kuwungana nyengu zosi kweniso kulondo ulongozgi wo ŵara amupaska kuti wapempherengi kweniso wasambirengi Bayibolu nyengu zosi. Iyu wangakhumbika so kufwiyapu kuti wakhwechengi vinthu vo vingamuchitiska kuti wachiti so ubudi. Asani wangafwiyapu kuti wanozgi so ubwezi waki ndi Yehova,  wangasimikiza kuti Yehova wamugowokiyengi nadi kweniso kuti ŵara amuweziyengi mumpingu. Pa nyengu yo ŵara afufuza kuti aziŵi asani munthu yo wanguchita ubudi walapa nadi, aziŵa kuti nkhani yeyosi yipambana ndi yinyaki. Mwaviyo, ayeruzga mwakuthaŵiriya cha kweniso mwankhaza cha.

19. Kumbi kulapa chayiku kung’anamuwanji? (Ezekiyeli 33:14-16)

¹⁹ Nge mo tasambiriya, kulapa chayiku kung’anamuwa vinandi kuluska kukamba ŵaka kuti tanangisa asani tachita ubudi ukulu. Kung’anamuwa kusintha mo munthu wavwiya kweniso mo waŵanaŵaniya ndi kuchita vinthu vo vilongo kuti walapa nadi. Venivi visazgapu kuleka kuchita jalidu liheni ndi kwamba so kuvwiya marangu ngaku Yehova. (Ŵerengani Ezekiyeli 33:14-16.) Chinthu chakukhumbika ukongwa cho munthu yo wabuda wangachita, nkhunozga so ubwezi waki ndi Yehova.

20-21. Kumbi tingamuwovya wuli munthu yo wachita ubudi ukulu?

²⁰ Yesu wangukamba va chigaŵa chinyaki chakukhumbika cha uteŵeti waki. Iyu wanguti: “Ini ndikuza kuzidana . . . akubuda kuti alapi.” (Luka 5:32) Venivi ndivu nasi tikhumbika so kuchita. Tiyeruzgiyi kuti taziŵa kuti mubwezi widu wa kanda yapa nani ndikandepu wachita ubudi ukulu. Kumbi tingachita wuli?

²¹ Asani tingabisa ubudi wo mubwezi widu wachita, tingamuŵika pangozi. Kuchita viyo kungawovya cha chifukwa chakuti Yehova wawona. (Nthanthi 5:21, 22; 28:13) Mungamuwovya mubwezi winu mwakumukumbusa kuti ŵara angamuwovya. Asani mubwezi winu wakana kuchikambiya ŵara ubudi wo wachita, mbwenu yimwi mukakambi kwa ŵara vo wachita. Ndipu venivi vingalongo kuti mukhumba nadi kumuwovya. Venivi vakukhumbika chifukwa ubwezi waki ndi Yehova utuŵa pangozi!

22. Kumbi tazamukambiskananji mu nkhani yakulondopu?

²² Kweni kumbi tingachita wuli asani munthu munyaki wachita ubudi ukulu kweniso kwa nyengu yitali ndipu ŵara asankha kuti wakhumbika kusezgeka mumpingu? Kumbi venivi vingalongo kuti achita nayu vinthu mwambula lisungu? Mu nkhani yakulondopu, tazamukambiskana mo Yehova walongore kuti ngwalisungu asani wachenya ŵanthu wo abuda kweniso mo isi tingamuyezge.