AYISIRAYELI ayanjanga ukongwa kumba sumu. Bayibolu likamba kuti ŵanthu anyaki ambanga sumu mwakugwiriskiya ntchitu vipangizu kweniso ambanga ŵaka pamulomu. Ndipu mabuku nganyaki nga mu Bayibolu ndi sumu. Mwakuyeruzgiyapu, mabuku nge buku la Masalimo, Sumu Yaku Solomoni kweniso Chitenje ngakulembeka nge sumu. Ndipu buku linyaki likamba kuti Bayibolu “lilongo kuti Ayisirayeli agwiriskiyanga ntchitu sumu pa vakuchitika vakupambanapambana.”—Music in Biblical Life.

Kumba sumu pa vakuchitika va zuŵa ndi zuŵa. Ayisirayeli ambanga sumu kuti alongo mo akwaskikiya mumtima. (Yesa. 30:29) Anthukazi ambanga ting’oma, ambanga sumu mwakukondwa kweniso avinanga asani achita mwambu wakuvwalika ufumu, maphwandu ngakukwaskana ndi kusopa kweniso asani athereska arwani ŵawu ku nkhondu. (Ŵeru. 11:34; 1 Samu. 18:​6, 7; 1 Mafu. 1:​39, 40) Ayisirayeli ambanga so sumu zakumba pakuliya kuti alongo chitima asani munthu munyaki watayika. (2 Mbiri 35:25) Ndichu chifukwa chaki buku linyaki la Cyclopedia lo likulembeka ndi McClintock ndipuso Strong likamba kuti, “Aheberi aziyanjanga ukongwa sumu.”

Kumba sumu munyumba yachifumu. Mafumu nga Ayisirayeli ngavwanga umampha asani ngavwisiya sumu. Fumu Sauli yingudana Davidi kuti waziyimbiyengi sumu munyumba yachifumu. (1 Samu. 16:​18, 23) Pavuli paki, Davidi wati waja fumu, wangupanga vipangizu vakumbiya sumu, wangupanga sumu zamampha ukongwa kweniso wangujalikiska gulu la ŵanthu kuti ambengi sumu pa nyumba yakusopiyamu yaku Yehova, mwakugwiriskiya ntchitu vidya vakupambanapambana. (2 Mbiri 7:6; Amosi 6:5) Fumu Solomoni nayu yenga ndi anthulumi kweniso anthukazi akumba munyumba yaki yachifumu.—Waku. 2:8.

Kumba sumu pakusopa. Ayisirayeli awonanga kuti kumba sumu pakusopa Yehova chenga chinthu chakukhumbika ukongwa. Mwakuti ŵanthu akumba 4,000 ambanga sumu pa nyumba yakusopiyamu ku Yerusalemu. (1 Mbiri 23:5) Asani atumba, yiwu agwiriskiyanga ntchitu vakumbiya va nge vimbali, vakumbiya va vingwi, mabangu ndipuso mbata. (2 Mbiri 5:12) Kweni ŵanthu ŵenaŵa ndiwu pe cha wo ambanga sumu pakusopa Yehova. Viwoneka kuti Ayisirayeli anandi ambanga Sumu Zakukwere ku Tawuni, asani aluta ku Yerusalemu kuti akachiti maphwandu nga pachaka ngakukwaskana ndi kusopa. (Salimo 120-134) Mwakoliyana ndi mabuku ngo ngakonkhoska mbiri ya Ayuda, Ayisirayeli ambanga Sumu Zakuthamika Yehova a pa mwambu wa Pasika.

Ŵanthu aku Chiuta ŵeche kuwona kuti sumu zakukhumbika ukongwa. (Yako. 5:13) Titumba sumu chifukwa chakuti kumba ntchigaŵa chakusopa. (Aefe. 5:19) Sumu zitovya kuti tikoliyanengi ndi Akhristu anyidu. (Ako. 3:16) Ndipu zititichiska pa nyengu yo takumana ndi masuzgu. (Machi. 16:25) Kumba sumu ndi nthowa yamampha ukongwa yakulongore kuti tigomezga Yehova kweniso kuti titimuyanja.