1. Kumbi ku ntchitu pamwenga ku kusukulu anyidu angatifumbanji?

 KUMBI mutuvwa wuli asani munthu yo mugwira nayu ntchitu pamwenga yo musambira nayu sukulu wafumba vo mugomezga? Kumbi muchita mantha? Tanandi tichita mantha. Kweni asani mwafumbika vingakuwovyani kuziŵa vo munthu yo waŵanaŵana pamwenga vo wagomezga. Ndipu venivi vingawovya kuti mumupharazgiyi uthenga wamampha. Kweni nyengu zinyaki munthu wangatifumba fumbu chifukwa chakuti wakoliyana cha ndi vo tigomezga pamwenga wakhumba kuti tisuskanengi nayu. Venivi vingatiziziswanga cha. Ziŵani kuti kanandi anyaki viyo chifukwa chakuti ŵanthu akuŵakambiya vinthu vaboza vakukwaskana ndi vo tigomezga. (Machi. 28:22) Ndipuso chifukwa chinyaki ntchakuti tija “mu mazuŵa ngakumaliya” nyengu yo ŵanthu anandi ‘akoliyana cha ndi anyawu’ kweniso ‘mbakofya.’​—2 Timo. 3:1, 3.

2. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuja akuzika?

² Mungajifumba kuti: ‘Asani munthu munyaki wasuska vo ndigomezga, kumbi ndingachita wuli vinthu mwakuzika ndipuso mwalusu?’ Kumbi ntchinthu wuli cho chingakuwovyani? Kuzika kungakuwovyani. Munthu wakuzika wakwiya liŵi cha. Iyu watijiko asani ŵanthu amuyamba pamwenga asani waziŵa cha vakuti wangamuka. (Nthanthi 16:32) Panyaki mungaŵanaŵana kuti ntchipusu kulongoro kweni visuzga kuchita. Kumbi mungachita wuli kuti muje akuzika? Kumbi mungalongo wuli kuti mwe akuzika asani munthu wasuska vo mugomezga? Asani ndimwi mpapi kumbi mungawovya wuli ŵana ŵinu kuziŵa mo angavikiliya vo agomezga kweni mwakuzika? Tiyeni tiwoni.

3. Ntchifukwa wuli tingakamba kuti kuja munthu wakuzika, ving’anamuwa kuti ngwakupo cha? (2 Timote 2:​24, 25 ndipuso mazu ngamumphata.)

³ Asani munthu ngwakuzika, ving’anamuwa kuti ngwakupo cha. Ntchipusu cha kuti munthu waje wakuzika asani wakumana ndi suzgu linyaki. Kuzika ndimoza mwa “mijalidu yo mzimu utuzga.” ( Aga. 5:22, 23) Mazu nga Chigiriki ngo ngakufwatulikiya kuti “kuzika” nyengu zinyaki angagwiriskiyanga ntchitu pakukonkhoska va hachi ya mudondu yo ayiŵeta. Yeruzgiyani kuti muwona hachi ya mudondu ndipu sonu njakuzika. Chinanga kuti hachi yo sonu njakuzika, kweni yeche yanthazi. Nge ŵanthu, kumbi tingachita wuli kuti tije akuzika, kweni ambula kupo? Tingafiska cha kuchita venivi pakutija. Tikhumbika kupempha mzimu waku Chiuta kuti wutiwovyi kuja ndi jalidu lamampha lenili. Ŵanthu anandi asambira kuja akuzika. Mwakuyeruzgiyapu, Akaboni aku Yehova anandi, alongo kuzika asani ŵanthu atiŵasuska. Ndipu venivi vawovya kuti ŵanthu anyaki aŵawonengi mwakwenere Akaboni. (Ŵerengani 2 Timote 2:24, 25 ndipuso mazu ngamumphata.) Kumbi mungachita wuli kuti mulilongongi ukongwa jalidu lakuzika?

4. Kumbi tingasambiranji kwaku Isaki pa nkhani ya kuzika?

⁴ Mu Bayibolu mwe nkhani zinandi zo zilongo kuti jalidu lakuzika ndakukhumbika ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, tiyeni tikambiskani vakukwaskana ndi Isaki. Pa nyengu yo wajanga kuchigaŵa cha Afilisiti ku Gerari, ŵanthu asanji wo wajanga nawu pafupi anguwunda visimi vo ateŵeti awisi angukumba. Mumalu mwakulimbana nawu kuti aleki kuwundiya visimi vaki, iyu limoza ndi banja laki angusamiya kutali ndipu anguchikumba visimi vinyaki. (Gene. 26:12-18) Kweni Afilisiti angukamba so kuti maji ngo ngenga muvisimi vo ngenga ngawu. Chinanga kuti venga viyo, Isaki wanguchita vinthu mwachimangu. (Gene. 26:​19-25) Kumbi ndi vinthu wuli vo vingumuwovya kulutirizga kuja wakuzika chinanga kuti ŵanthu anyaki akhumbisiskanga kuyambana nayu? Iyu watenere kuti wakumbukanga mo apapi ŵaki achitiyanga vinthu. Ndipu wangusambira vinandi kwaku Abrahamu yo wajanga mwachimangu ndi ŵanthu ndipuso Sara yo wenga ndi “mzimu wakufwasa kweniso wakuzika.”​—1 Petu. 3:4-6; Gene. 21:22-34.

5. Kumbi ndi vinthu wuli vo vilongo kuti apapi Achikhristu angasambiza ŵana ŵawu kuti kuzika nkhwakukhumbika?

⁵ Apapi Achikhristu mungasambiza ŵana ŵinu kukhumbika kwakuja wakuzika. Tiyeni tikambiskani chakuwoniyapu chaku Maxence yo we ndi vyaka 17. Ku sukulu ndi mu uteŵeti wakumananga ndi ŵanthu akali. Apapi ŵaki angumusambiza mo wangajaliya munthu wakuzika. Apapi ŵaki angukamba kuti, “Sonu Maxence wavwisa kuti chija chipusu kukalipa pamwenga kuchita ndewu asani ŵanthu akuyamba, kweni munthu wakuzika watiwuko mtima.” Vakukondwesa kuti Maxence wasambira kuja munthu wakuzika.

6. Kumbi pempheru lingatiwovya wuli kuti tijengi akuzika?

⁶ Kumbi tingachita wuli asani takumana ndi ŵanthu wo anyoza zina laku Chiuta widu pamwenga kunyoza Bayibolu? Timupemphengi Yehova kuti watipasi mzimu waki kweniso zeru kuti timukengi mwakuzika. Nanga tingachita wuli asani taziŵa kuti tingumuka umampha cha? Tingayipemphere so nkhani yo ndi kuŵanaŵaniya mo tingazimukiya umampha nyengu yinyaki. Asani tachita viyo, Yehova watipaskengi mzimu waki wakupaturika kuti tiwukongi mtima kweniso kuti tichitengi vinthu mwakuzika.

7. Kumbi kuloŵeza mavesi nganyaki nga mu Bayibolu, kungawovya wuli kuti tilongolongi kweniso kuchita vinthu mwakuzika asani takumana ndi suzgu linyaki? (Nthanthi 15:​1, 18)

⁷ Mavesi nganandi nga mu Bayibolu ngangatiwovya asani vititisuzga kulongoro mwakuzika. Mzimu waku Chiuta ungatikumbusa mavesi ngenanga. (Yoha. 14:26) Mwakuyeruzgiyapu, fundu zo zisanirika mu buku la Nthanthi zingatiwovya  kuti tijengi akuzika. (Ŵerengani Nthanthi 15:​1, 18.) Buku la mu Bayibolu lenili lilongo so vinthu vamampha vo vichitika asani tichita vinthu mwakuzika pa nyengu yo vinthu veumampha cha.​—Nthanthi 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuziŵa chifukwa cho munthu wafumbiya fumbu lakukwaskana ndi vo tigomezga?

⁸ Kuwamu kungatiwovya so. (Nthanthi 19:11) Munthu wakuwamu, watijiko asani ŵanthu asuska vo wagomezga. Maŵanaŵanu nga munthu nge nge maji ngo nge muchisimi chitali. Munthu wangafumba fumbu kweni kanandi tiziŵa cha chifukwa cho wafumbiya. Mwaviyo techendamuki, tingachita umampha kuziŵa chifukwa cho wafumbiya fumbu lo.​—Nthanthi 16:23.

9. Kumbi Gidiyoni wangulongo wuli kuti ngwakuwamu kweniso kuzika pa nyengu yo wakambiskananga ndi ŵanthu aku Efurayemu?

⁹ Tiyeni tikambiskani mo Gidiyoni wangumukiya ŵanthu aku Efurayemu. Yiwu angumufumba mwaukali chifukwa cho wanguleke kuŵadaniya mwaliŵi kuti aziwovyi Ayisirayeli kuchita nkhondu ndi arwani ŵaŵu. Kumbi penga chifukwa chakuvwika chakuti Aefurayemu akwiyiyi? Panyaki yiwu anguguŵa. Kwali ŵenga ndi chifukwa wuli cho anguchitiya viyo, Gidiyoni wangulongo kuti ngwakuwamu. Iyu wanguziŵa chifukwa cho anguguŵiya ndipu wanguŵamuka mwakuzika. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika pavuli paki? Bayibolu  lititikambiya kuti: “Wati wakamba venivi, mitima yawu yinguzika.”​—Ŵeru. 8:1-3.

10. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuziŵa mo tingamukiya ŵanthu wo asuska vo tigomezga? (1 Peturo 3:15)

¹⁰ Panyaki munthu yo mugwira nayu ntchitu pamwenga yo musambira nayu sukulu wangafumba chifukwa cho tigwiriskiya ntchitu fundu za mu Bayibolu pa umoyu widu. Tiyesesengi kuvikiliya vo tigomezga kweniso titumbikengi maŵanaŵanu nga munthu yo tikambiskana nayu. (Ŵerengani 1 Peturo 3:15.) Tingachita umampha kuwona kuti fumbu lo iyu wafumba lingatiwovya kuziŵa maŵanaŵanu ngaki mumalu mwakuwona ŵaka kuti wakhumba kususkana nasi. Kwali iyu wafumba fumbu lo pachifukwa wuli, isi tingachita umampha kumumuka mwakuzika kweniso mwaulemu. Vo isi tingamumuka vingamuwovya kuti waŵanaŵaniyepu so pa vo iyu wagomezga. Chinanga kuti iyu wangaŵa waganyavu pamwenga wachipongu, isi tiyesesi kumumuka mwaulemu.​—Aro. 12:17.

11-12. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo tikhumbika kuŵanaŵaniya techendamuki fumbu lakusuzga? (Wonani so chithuzi.) (b) Kambani chakuwoniyapu cho chilongo mo fumbu lo munthu wafumba lingawovye kuti tikambiskani nayu.

¹¹ Mwakuyeruzgiyapu, asani munthu yo mugwira nayu ntchitu wafumba kuti, ntchifukwa wuli tileka kukondwere zuŵa lakuwiya, jifumbeni kuti: Kumbi panyaki munthu mwenuyu wafumba venivi chifukwa chakuti wawona kuti tichita cha vinthu vakukondwesa? Pamwenga wawona kuti vo tichita pakuleka kukondwere zuŵa lakuwiya, vitimbanyizengi chimangu pa ntchitu? Asani ndivu wafipa navu mtima, tingamuwonga yo tigwira nayu ntchitu chifukwa chakuŵanaŵaniya ŵanthu anyaki. Ndipu pavuli paki, tingamusimikiziya kuti nasi tikondwa kugwira ntchitu ndi ŵanthu wo akoliyana. Venivi vingawovya kuti tikambiskani nayu umampha fundu ya mu Bayibolu yo yilongo kuti tikhumbika cha kukumbukiya zuŵa lakuwiya.

¹² Nasi tingagwiriskiya ntchitu nthowa yeniyi asani munthu munyaki watifumba mafumbu ngakusuzga. Munthu yo tisambira nayu sukulu wangakamba kuti Akaboni aku Yehova akhumbika kusintha mo awone nkhani yakukwaskana ndi ŵanthu wo agonana anthulumi anthulumi pe pamwenga anthukazi anthukazi pe. Kumbi iyu wakamba viyo chifukwa chakuti waziŵa umampha cha vo Akaboni aku Yehova agomezga pa nkhani yeniyi? Kumbi chingaŵa chifukwa chakuti iyu we ndi mubwezi pamwenga mubali waki yo wachita venivi? Kumbi iyu wawona kuti isi titinkha ŵanthu wo achita jalidu lenili? Tingamusimikiziya kuti titanja ŵanthu wosi ndipu titumbika wanangwa wo munthu weyosi wenawu wakusankha vakuchita. b (1 Petu. 2:17) Pavuli paki, tingamukambiya vo Bayibolu likamba pa nkhani yo ndipu tingamukambiya so mo kulondo fundu zenizi kutitiwovye kuti tijengi ndi umoyu wamampha.

13. Kumbi mungamuwovya wuli munthu yo wakamba kuti kugomezga Chiuta nkhuŵavi zeru?

¹³ Asani munthu munyaki wasuska vo tigomezga, tingathaŵiliyanga cha kuŵanaŵaniya ŵaka kuti tiziŵa vo wagomezga. (Tito 3:2) Mwakuyeruzgiyapu, kumbi mungachita wuli asani munthu yo musambira nayu sukulu wakamba kuti nkhuŵavi zeru kugomezga kuti kwe Chiuta? Kumbi mungasachizga ŵaka kuti iyu wagomezga kuti vinthu vikuchita kusambuka ndipu watichiziŵa umampha chisambizu chenichi? Vingachitika kuti iyu wakamba ŵaka vo wakuvwa ku ŵanthu anyaki. Mumalu mwakususkana pa nkhani yakuti vinthu vikuchita kusambuka, mwakuchenje mungamukambiya fundu yinyaki kuti wayiŵanaŵaniyi. Panyaki mungamulongo nkhani yo yikonkhoska kuti vinthu vikuchita kulengeka pa webusayiti yidu ya jw.org. Panyaki wangakhumba kuti tikambiskani nayu vidiyo pamwenga nkhani yo wasaniya pa webusayiti yidu yeniyi. Asani titimumuka mwaulemu, iyu wangakhumba kuziŵa vinandi vo Bayibolu likamba.

14. Kumbi Niall wanguyigwiriskiya wuli ntchitu umampha webusayiti yidu kuti wawovyi munyaki mukilasi kuziŵa uneneska wakukwaskana ndi Akaboni aku Yehova?

 ¹⁴ Wachinyamata munyaki zina laki Niall wagwiriskiya ntchitu webusayiti yidu kuti wawovyi ŵanthu kuziŵa kuti vo ŵanthu anyaki akamba vakukwaskana ndi Akaboni aku Yehova vaboza. Iyu wakamba kuti, “Kanandi munthu yo ndisambira nayu sukulu wakamba kuti nditiyigomezga cha sayansi chifukwa chakuti ndigomezga buku la nthanu mumalu mwakugomezga fundu.” Niall wati wawona kuti munyaki mwenuyu watimuzomereza cha kuti wakonkhoski vo wagomezga, wangumukambiya kuti wawoni pa jw.org pa chigaŵa chakuti “Sayansi Ndipuso Bayibolu.” Pavuli paki, Niall wanguziŵa kuti munyaki mwenuyu waŵerenga nkhani za pa chigaŵa chenichi ndipu wenga wakunozgeka kuti wangakambiskana nayu nkhani yakukwaskana ndi mo umoyu ukwambiya. Panyaki va nge venivi namwi vingakuchitikiyani.

15. Kumbi Apapi angawovya wuli ŵana ŵawu kuziŵa mo angamukiya asani anyawu wo asambira nawu sukulu asuska vo agomezga?

¹⁵ Apapi angasambiza ŵana ŵawu mo angamukiya mwakuzika asani ŵanthu asuska vo agomezga. (Yako. 3:13) Apapi anyaki ayesere mo angachitiya venivi pakusopa kwa pabanja. Yiwu aŵanaŵaniya nkhani zo ŵana ŵawu angakumana nazu ku sukulu, akambiskana kweniso ayesere mo angamukiya ndipuso atiŵasambiza mo angazikonkhoske mwakuzika kweniso mwalusu.—Wonani bokosi lakuti “ Kuyesere Limu Kungawovya Banja Linu.”

16-17. Kumbi kuyesere limu kungaŵawovya wuli achinyamata?

¹⁶ Kuyesere limu kungaŵawovya Akhristu kusimikiza kuti vo agomezga vauneneska kweniso kukonkhoske ŵanthu anyaki vifukwa vo agomezge fundu zo. Nkhani za pa jw.org zakuti “Zimene Achinyamata Amazifunsa” ze ndi chigaŵa chakuti zoti achinyamata achite. Nkhani zenizi zitovya achinyamata kuti asimikizengi kuti vo agomezga  vauneneska kweniso kunozgeke mo angamukiya mafumbu mwakuzika kweniso mwambula kusuzga. Asani tisambira nge banja nkhani zenizi, tosi tingaziŵa mo tingavikiliya vo tigomezga mwakuzika kweniso mwalusu.

¹⁷ Wachinyamata munyaki zina laki Matthew wakonkhoska mo kuyesere limu kwamuwovye. Pakusopa kwa pabanja Matthew limoza ndi apapi ŵaki, kanandi afufuza nkhani zo anyaki angachimufumba mukilasi. Matthew wangukamba kuti: “Tiŵanaŵaniya mafumbu ngo angachifumba ndipu tiyesere mo ndingachimukiya mwakukoliyana ndi vo tafufuza. Asani ndiziŵa umampha vifukwa vo ndigomezge fundu zinyaki za mu Bayibolu, ndichita mantha cha ndipu vitindisuzga cha kulongoro mwakuzika asani ndikambiskana ndi ŵanthu anyaki.”

18. Kumbi lemba la Akolose 4:6 lilongo kuti ntchinthu wuli cho ntchakukhumbika?

¹⁸ Chinanga kuti tingakonkhoska vinthu mwakuvwika umampha kweniso mwakuŵafika pamtima ŵanthu, anyaki angakoliyana navu mbwenu cha. Kweni kulongoro nawu mwalusu kweniso mwakuzika kungawovya. (Ŵerengani Akolose 4:6.) Kukambiskana ndi ŵanthu anyaki vo tigomezga tingakuyeruzgiya ndi kuponya bola. Tingaponya bola kamanavi pamwenga mwanthazi. Asani taliponya umampha munyidu wangasuzgika cha kuliŵankha ndipu tingalutirizga kuseŵe. Mwakuyanana ŵaka, asani tingakambiskana ndi ŵanthu mwalusu kweniso mwakuzika, yiwu angakhumbisiska kuvwisiya ndipu tingalutirizga kukambiskana nawu. Kweni asani munthu munyaki wakhumba kuti tisuskanengi ŵaka, pamwenga kunyoza vo tigomezga tikhumbika cha kulutirizga kukambiskana nayu. (Nthanthi 26:4) Kweni chakukondwesa ntchakuti ŵanthu anandi ŵe viyo cha. Tikamba viyo chifukwa anandi avwisiya.

19. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tichitengi vinthu mwakuzika asani tivikiliya vo tigomezga?

¹⁹ Kukamba uneneska tiyanduwa ukongwa asani tichita vinthu mwakuzika ndi ŵanthu. Pempherani kuti Yehova wakuwovyeni kuti mulutirizgi kuchita vinthu mwakuzika asani mumuka ŵanthu wo atikufumbani mafumbu ngakusuzga pamwenga kukususkani. Kumbukani kuti kumuka mwakuzika kungawovya kuti nkhani yo mususkana yileki kukuwa. Ndipu kumuka mwakuzika ndipuso mwaulemu kungawovya ŵanthu anyaki wo mukambiskana nawu kuti ayambi kutiwona mwakwenere isi Akaboni kweniso kuti ayambi kuwuwona mwakwenere uneneska wa mu Bayibolu. Jani “akunozgeka kumuka munthu weyosi yo watikufumbani” vo mugomezga kweni “muchitengi venivi mwakuzika kweniso ndi ulemu ukulu.” (1 Petu. 3:15) Kukamba uneneska, kuja wakuzika nkhwakukhumbika ukongwa!