1-3. (a) Kumbi ndi masuzgu wuli ngo ŵanthu akumana nangu pa nkhani ya ndalama ndipu anyaki achitanji kuti ayesi kumalana nangu? (Wonani chithuzi cho che pachanya.) (b) Nanga ndi masuzgu wuli ngo ngajapu pa nkhani yakulera ŵana?

 MARILYN wangukamba kuti: “Zuŵa lelosi murumu wangu James, wawenga ku nchitu wavuka kweni ndalama zo walondiyanga zakwananga kugula chakurya pe. a Ndakhumbanga kumuwovya ndipuso kuguliya mwana wangu Jimmy vinthu vamampha vo anyaki kusukulu ŵenga navu.” Marilyn wakhumbanga kuwovya so abali ŵaki kweniso kusunga ndalama. Anyaki anandi ndipu aluta ku ulendu kuti akasaniyi ndalama zinandi. Nayuso wakhumbanga kuluta kweni wati waŵanaŵaniya nkhani yeniyi, waziŵanga cha chakuti wachiti. Chifukwa wuli?

² Marilyn wafipanga mtima kuti wamuja yija kweniso walekengi kusope limoza ndi banja laki. Chinanga kuti venga viyo, wanguwona kuti anyaki wo ŵe ku ulendu mabanja ngawu ngawoneka kuti ngalutirizga kuteŵete Yehova. Iyu wanguŵanaŵana kuti kwatingi kuŵengi kwakusuzga kulera mwana waki Jimmy, we kutali. Kumbi watingi wafiskengi  ‘kulanga’ mwana waki pa Intaneti kweniso kumusambiza marangu ngaku Yehova?—Ŵaef. 6:4.

³ Marilyn wapenjanga kuti amuwovyi. Murumu waki wakhumbanga cha kuti waluti kweni wangukamba kuti wangamukanizga cha. Ŵara kweniso anyaki mu mpingu angumukambiya kuti wangalutanga cha kweni azichi anandi angumuchiska kuti waluti. Yiwu amukambiyanga kuti: “Asani utanja banja laku, ulutengi. Ungachiteŵete so Yehova kweniko uluta.” Chinanga kuti wadondanga, wangulayira murumu waki kweniso mwana waki ndipu wanguluta ku ulendu kuchigwira nchitu. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Ndamujaku nyengu yitali cha.”

4. Nchifukwa wuli ŵanthu anyaki aluta ku ulendu, nanga mbayani wo atiŵalere ŵana ŵawu?

⁴ Yehova wakhumba cha kuti ateŵeti ŵaki asuzgikengi. Kuluta ku charu chinyaki chifukwa cha ukavu kwayamba sonu cha. (Sumu 37:25; Nthanthi 30:8) Mwakuyeruzgiyapu, Yakobe wangutuma ŵana ŵaki kuchigula chakurya ku Egipiti kuti aleki kufwa ndi nja. b (Chiy. 42:1, 2) Chinanga kuti venga viyo, ŵanthu anandi mazuŵa nganu aluta ku ulendu chifukwa cha nja cha kweni aluta kuchigwira nchitu kuti awezgi ngongoli. Anyaki achita viyo chifukwa chakukhumba kukhupuka. Mwaviyo, aluta ku ulendu kuchigwira nchitu pamwenga agwira m’charu chenicho kweni kutali ndi mabanja ngawu. Ŵanthu ŵenaŵa aleka ŵana ŵawu kuti alerekengi ndi mpapi yumoza, mwana wawu mura, ambuyawu, achibali pamwenga mabwezi ngawu. Chinanga wuli akondwa cha kuti aleka yo akutolana nayu ndipuso ŵana ŵawu kweni aluta mbwenu chifukwa awona kuti palivi cho angachita.

5, 6. (a) Kumbi Yesu wangusambiza kuti tingachita wuli kuti tije ndi umoyu walikondwa kweniso kuti Yehova wativikiriyi? (b) Kumbi Yesu wangusambiza akumulondo ŵaki kuti apemphengenji? (c) Kumbi Yehova watititumbika wuli?

⁵ Mu nyengu yaku Yesu, ŵanthu anandi ŵenga so akavu ndipu panyaki awonanga kuti akhoza kuja akuvikilirika kweniso alikondwa asani angaja ndi ndalama zinandi. (Marko 14:7) Yesu wakhumbanga kuti ŵanthu athembengi Yehova, yo wapereka chuma chambula kumala m’malu mwakuŵika mtima wawu pa ndalama. Pa Upharazgi wa pa Phiri, iyu wangukamba kuti munthu wangaja ndi umoyu walikondwa ndipuso wamampha asani we ndi chuma cha pamwenga chifukwa cha vo watesesa kuchita kweni asani we pa ubwezi ndi Awuskefwi akuchanya.

⁶ Mu rombu laki, Yesu wangusambiza kuti tipemphengi chuma cha kweni vo tikhumbikiya zuŵa ndi zuŵa pamwenga kuti ‘kurya kwidu kwale.’ Iyu wangukambiya wo waŵapharazgiyanga kuti: “Mungajiŵikiya mbiku panu pasi cha. . . . Kweni mujiŵikiyi mbiku kuchanya.” (Mat. 6:9, 11, 19, 20) Tigomezga kuti Yehova watitumbikengi nge mo walayizgiya. Iyu wazomerezga ŵaka cha kuti te ŵanthu ŵaki kweni watitiwovya mwakutipaska vo tikhumbikiya. Kukamba uneneska, m’malu mwakuthemba chuma, tikhumbika kuthemba Awuskefwi akuchanya kuti ndiwu atipaskengi likondwa lenechu kweniso ativikiriyengi.—Ŵerengani Mateyu 6:24, 25, 31-34.

7. (a) Kumbi Yehova wakupaska yani udindu wakulera ŵana? (b) Nchifukwa wuli apapi akhumbika kuwovyana kulera ŵana?

⁷ Kupenja dankha urunji waku Chiuta, kusazgapu kuwona udindu wakuphwere banja nge mo Yehova watiwuwone. M’Chilangulu chaku Mosese mwe fundu yo yikwaska Akhristu yakuti, apapi atenere kusambiza ŵana ŵawu Mazu ngaku Chiuta. (Ŵerengani Marangu 6:6, 7.) Chiuta wakupereka udindu wenuwu kwa ambuyawu a ŵana pamwenga ku munthu munyaki cha kweni kwa apapi ŵawu. Fumu Solomoni yingukamba kuti: ‘Yivwa wa mwana wangu chisambizu  cha awusu; ndipu ungakananga kusambiza kwa anyoku.’ (Nthanthi 1:8) Yehova wakhumba kuti apapi wosi awovyanengi kulongozga ndi kusambiza ŵana ŵawu. (Nthanthi 31:10, 27, 28) Ŵana asambira vinandi asani atuvwa apapi ŵawu akambiskana vaku Yehova kweniso atimuteŵete zuŵa lelosi.

8, 9. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo visintha asani mpapi waja kutali ndi banja laki? (b) Kumbi banja lisaniya masuzgu wuli asani mpapi waja kutali ndi ŵana?

⁸ Ŵanthu anandi ŵechendaluti ku ulendu, atesa kuziŵa masuzgu kweniso vinthu vinyaki vo akhumbika kuchita. Chinanga kuti ve viyo, mbamanavi wo aziŵa masuzgu ngosi ngo angachikumana nangu chifukwa chakuja kutali ndi mabanja ngawu. (Nthanthi 22:3) c Marilyn wati wafika ŵaka ku ulendu, wangwamba kusuzgika maŵanaŵanu chifukwa chakuja kutali ndi banja laki. Venivi vachitikiyanga so murumu waki ndi mwana. Mwana waki Jimmy, wayanjanga kumufumba kuti: “Nchifukwa wuli ama mukundileka?” Marilyn waŵanaŵananga kuti wamujaku myezi yimanavi kweni wangujaku vyaka vinandi. Iyu wanguwona kuti vinthu vingusintha m’banja laki. Mwana waki wanguleka kukambiskana nayu pafupipafupi ndipu pavuli paki wanguleka kumuyanja. Marilyn wangukamba mwachitima kuti: “Mwana wangu wanguleke limu kundiyanja.”

⁹ Ŵana angasuzgika maŵanaŵanu kweniso kusambira nkharu yiheni asani aja ndi apapi ŵawu cha. d Ukongwa ŵana anamana ndiwu anangika asani aja nyengu yitali kwambula apapi. Marilyn wangukambiya mwana waki kuti wagwiranga nchitu chifukwa chaku iyu kweni mwana yo wanguwona nge kuti anyina amujowo. Pakwamba wakwiyanga chifukwa chakuti anyina waŵawonanga cha kweni asani ŵaza kuzimuwona, wakondwanga cha. Nge mo vichitikiya ndi ŵana wo aja kutali ndi apapi ŵawu, Jimmy wawonanga kuti kwenga kwakwenere cha kuŵavwiya anyina kweniso kuŵayanja.—Ŵerengani Nthanthi 29:15.

10. (a) Asani mpapi waja kutali, kumbi kuŵatumiya ŵaka vinthu ŵana ŵaki kungaŵakwaska wuli? (b) Ndi vinthu wuli vo mpapi wangachita cha asani ŵana ŵaki aja kutali ndi iyu?

¹⁰ Chinanga kuti Marilyn watumizanga ndalama ndi vinthu, wanguwona kuti mwana waki wamuyanjanga cha. Ndipu waziŵanga cha kuti wamusambizanga kwanja ndalama m’malu mwa kwanja Yehova kweniso banja laki. (Nthanthi 22:6) Nyengu zinyaki mwana waki wamukambiyanga kuti: “Kuza cha, munditumiyengi ŵaka vinthu.” Marilyn wangwamba kuziŵa kuti wangalera cha mwana waki kuziya mukalata, pa foni  pamwenga pa Intaneti. Iyu wangukamba kuti, “Ungamuvumbatiya cha mwana waku kuziya pa Intaneti pamwenga kumufyofyontha ndi kumukambiya kuti ugoni umampha.”

11. (a) Asani munthu waja kutali ndi yo wakutorana nayu, vikwaska wuli nthengwa yawu? (b) Nchinthu wuli chinguwovya muzichi munyaki kuwere kumuzi kuti wakajengi limoza ndi banja laki?

¹¹ Ubwezi waku Marilyn ndi Yehova ndipuso murumu waki, James, ungutimbanyizgika. Iyu wawungananga ndi kupharazga kamoza pa sabata ndipu nyengu zinyaki walutanga cha. Kanandi bwana waki wakhumbanga kugona nayu kweni wakananga. Chifukwa chakuti Marilyn ndi James asoŵanga munyawu wakuti amukonkhoske masuzgu ngawu, akonkhoskiyanga ŵanthu anyaki. Venivi vinguchitiska kuti aje kamanavi kuchita chigololu. M’Bayibolo mwe ulongozgi wakuti ŵanthu akutorana akambiskanengi mo avwiya kweniso agonanengi. Mwaviyo, Marilyn wanguwona kuti chinanga kuti iyu ndi murumu waki akuchita chigololu cha kweni chifukwa chakuti weyosi wajanga kutali ndi munyaki, alondonga cha ulongozgi wenuwu. Yiwu atingi achitengi cha vinthu nge kulereskana, kumwemwetiyana, kukolana, kuvumbatiyana, kulongo kuti ‘atanjana’ pamwenga kuchita ‘cho nchakwenere’ mu nthengwa. Ndipu atingi achitengi cha vo weyosi wakhumbanga kuti munyaki wamuchitiyi. (Sumu ya. 1:2; 1 Ŵakor. 7:3, 5) Yiwu atingi asopengi cha limoza ndi mwana wawu. Marilyn wangukamba kuti: “Pa unganu wachigaŵa ndinguvwa kuti kusopa kwa pa banja nkhwakukhumbika kuti tizipozomoki pa zuŵa likulu laku Yehova. Mwaviyo, ndinguwona kuti ndakhumbikanga kuwere kumuzi kuchija so pa ubwezi ndi Yehova kweniso banja langu.”

12. Kumbi ndi ulongozgi nuwu wakutuliya m’Malemba wo ungawovya ŵanthu wo aja kutali ndi mabanja ngawu?

¹² Pavuli paki, Marilyn wangusoŵa chakuti wachiti. Ŵara a mu mpingu m’charu cho wajanga, angumulumba chifukwa cha chivwanu kweniso chiganga chaki. Penipo anyaki wo angusiya mabanja ngawu angumuchiska cha. M’malu mwakulondo vo iyu wangusankha, amunyengeriyanga mwakukamba kuti: “Kumuzi ko muluta mungachiswerangaku cha. Asani mwalutiya limu, mwamutuwa nazu pani ndalama zakuti zikakuwovyeningi?” M’malu mwakukamba mazu ngambula kuchiska ngenanga, Akhristu atenere ‘kulanga anyakatema kuŵa akuŵanja arumu ŵawu, akuŵanja ŵana ŵawu, . . . akutakataka kwawu ku nyumba,’ kung’anamuwa kumuzi kwawu “kuti mazu ngaku Chiuta ngangatokoskeka [nganganyozekanga] cha.”—Ŵerengani Tito 2:3-5.

13, 14. Nchifukwa wuli pakhumbika chivwanu kuti munthu wakondwesi Yehova m’malu mwakukondwesa ŵanthu a m’banja laki? Konkhoskani.

¹³ Ŵanthu anandi wo aluta ku ulendu akukuliya muvyaru vo vitumbika midawuku kweniso abali ŵawu, ukongwa apapi. Asani Mkhristu  wakana kulondo midawuku pamwenga vo abali ŵaki akhumba ndi chilatu chakuti wakondwesi Yehova, ndikuti we ndi chivwanu chakukho.

¹⁴ Ŵanaŵaniyani nkhani yaku Carin. Iyu wangukamba kuti: “Ini ndi murumu wangu tagwiranga nchitu ku charu chinyaki, te kweniko ndingubala mwana munthurumi zina laki Don. Pa nyengu iyi, ndipu ndayamba ŵaka kusambira Bayibolo. Ŵanthu a m’banja langu akhumbanga kuti nditumizi Don kumuzi kuti wakalereki ndi apapi ŵangu mpaka po tasaniriya ndalama zinandi.” Carin wati wamiziriya kuti walerengi yija mwana waki m’malu mwakugwira nchitu, abali ŵaki kusazgapu murumu waki amusekanga ndipu akambanga kuti ndi mulesi. Iyu wanguti: “Kukamba uneneska, pa nyengu yo ndaziŵanga cha uheni wakuti mwana wakalereki ndi apapi ŵangu kwa vyaka vimanavi. Pavuli paki, ndinguziŵa kuti Yehova wakupaska isi udindu wakulera mwana widu.” Carin wenga so ndi nthumbu, murumu waki yo wenga Kaboni cha, wangumukambiya kuti watuzgi. Vo wangusankha pakwamba vingumuwovya kuti waje ndi chivwanu chakukho. Iyu wakhumbanga so kukondwesa Yehova ndipu wangukana kutuzga nthumbu. Sonu, iyu, murumu waki ndi ŵana ŵawu ŵaŵi aja limoza mwakukondwa. Asani Carin wangutumiza mwana waki yumoza pamwenga wosi kuti akalereki ndi ŵanthu anyaki, ŵana wo atingi akuwengi umampha cha.

15, 16. (a) Konkhoskani vo vinguchitikiya muzichi munyaki wati walereka ndi ambuyaki. (b) Nchifukwa wuli wanguchita vinthu vakupambana ndi vo apapi ŵaki angumuchitiya?

¹⁵ Muzichi munyaki Vicky, wangukamba kuti: “Ndingulereka ndi ambuya kwa vyaka vimanavi. Apapi ŵangu aleranga mvurwa wangu. Pavuli paki ndinguluta kuchija nawu kweni ndaŵafwatukiyanga cha. Mvurwa wangu waŵafwatukiyanga, waŵavumbatiyanga ndipuso waŵayanjanga. Ndati ndakuwa ndaŵayanjanga cha ndipu vandisuzganga kuti ndiŵakonkhoske maŵanaŵanu ngangu. Ini ndi mvurwa wangu tikulayizga apapi ŵidu kuti tazakuŵaphwere asani akota. Mvurwa wangu wazakuŵaphwere chifukwa watiŵayanja kweni ini yazamuja ŵaka nge nchitu.”

¹⁶ Vicky wangukamba so kuti: “Ama akhumbanga kuti ndiŵatumiziyi mwana wangu kuti akamuleri nge mo anguchitiya ndi ini kweni ndingukana mwaulemu. Murumu wangu ndi ini tikhumba kuti tileri mwana widu mwakulondo ulongozgi waku Yehova. Ndikhumba cha kuti mwana wangu wazileki kundiyanja.” Vicky wakuwona kuti kudanjizga Yehova ndi kugwiriskiya nchitu fundu zaki nkhwakovya kuluska kupenja ndalama ndipuso kukondwesa a m’banja laki. Yesu wakukamba mwakuvwika umampha kuti: “Palivi yumoza waziŵa kuteŵete ambuya ŵaŵi,” Chiuta ndi Chuma.—Mat. 6:24; Chit. 23:2.

17, 18. (a) Kumbi nyengu zosi Akhristu atenere kugomezga malayizgu wuli? (b) Kumbi tikambiskanengi mafumbu wuli m’nkhani yakulondopu?

¹⁷ Yehova walayizga kuti watiwovyengi kusaniya vo tikhumbika pa umoyu widu asani tidanjizga Ufumu ndi urunji waki. (Mat. 6:33) Yehova walayizga so kuti watipaskengi “nthowa yakupozomokiyapu” asani tivwiyengi fundu za m’Bayibolo chinanga kuti tingakumana ndi masuzgu. (Ŵerengani 1 Ŵakorinte 10:13) Asani ‘tilindizga [Yehova] mwakuzika, tigomekezga mwaku iyu,’ tiromba kuti watipaski zeru ndi ulongozgi ndipuso tivwiya marangu ndi fundu zaki, watiwovyengi. (Sumu 37:5, 7) Iyu watitumbikengi asani titimuteŵete ndi mtima wosi nge Mbuya yumoza pe wauneneska. Asani timudanjizgengi pa umoyu widu, watiwovyengi kuti ‘tisakati.’—Yeruzgiyani ndi Chiyambo 39:3.

¹⁸ Kumbi tingachitanji kuti tinozgi ubwezi wo ungunangika chifukwa chakuti tenga kutali ndi banja lidu? Kumbi tingachitanji kuti tiphweriyengi a m’banja lidu kwambula kuchigwira nchitu kutali? Nanga tingachita wuli kuti tichiski anyidu mwaulemu kusankha umampha pa nkhani yeniyi? Nkhani yakulondopu yimukengi mafumbu ngenanga.