ADA ANGUWIYA ku Graz, mu 1899, m’charu cha Austria. Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi yichichitika ndipu ŵeche anyamata. Mu 1939, Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi yati yayamba ŵaka, anguŵikika m’gulu la asilikali a ku Germany. Angufwa mu 1943 po arwananga ndi charu cha Russia. Vachitima kuti ada angufwa nde ndi vyaka viŵi pe vo vinguchitiska kuti ndileki kuŵaziŵa. Ndakhumbilanga ukongwa kuja ndi ada chifukwa ŵana anandi kusukulu ŵenga ndi awiskewu. Nde munyamata, ndinguchiskika ndati ndayamba kusambira vakukwaskana ndi Ada ŵidu akuchanya, wo atufwa cha.

Nde ndi vyaka 7, ndingusere mu Wupu wa Anyamata. Wenuwu ndi Wupu wa pacharu chosi wo Robert Stephenson Smyth Baden-Powell, yo wenga mura wa asilikali ku Great Britain, wangwambisa mu 1908. Mu 1916, wangwambisa so Wupu wa Wolf Cubs (pamwenga Cub Scouts) wo wenga ndi anyamata a msinkhu wangu.

Kukumaliya kwa sabata tachivakachanga, kweniko tagonanga m’mahema, tavwalanga mayunifomu ndipu tachapukanga uku ng’oma zitumba. Ndakondwanga asani ticheza usiku ndi anyamata anyangu, titumba sumu mwakuzunguliya motu kweniso tichita masaza mulisuwa. Tingusambira so vinandi vakukwaskana ndi chilengedu, vo vingundiwovya kuziŵa vo Mulengi widu wakupanga.

Anyamata a mu wupu wenuwu achiskika kuchita vinthu vamampha zuŵa lelosi. Lenili ndilu dangu lawu. Asani titawuzgana, takambanga kuti: “Tijengi Akunozgeka Nyengu Zosi.” Mazu ngenanga ngandikondwesanga ukongwa. Gulu lidu lenga ndi anyamata akujumpha 100, pafupifupi hafu ŵenga Akatolika, hafu ŵenga Apulotestanti ndipu yumoza wenga wachisopa chachibuda.

Kwambiya mu 1920, asani pajumpha vyaka vimanavi kwachitikanga unganu wa pacharu chosi wa Wupu wa Anyamata kweniso kwachitikanga phwandu. Ndinguchitaku nawu Unganu wa Pacharu Chosi wa nambala 7 wo unguchitikiya ku Bad Ischl, Austria, mu August 1951, ndipuso wa nambala 9 wo unguchitikiya ku Sutton Park, pafupi ndi Birmingham, ku England, mu August 1957. Anyamata 33,000 a muvyaru ndi vigaŵa 85, anguza ku unganu wo unguchitikiya ku England. Ndipu penga so ŵanthu pafupifupi 750,000 wo azitiwoneriyanga kusazgapu Fumukazi Elizabeth, ya ku England. Ndawonanga nge kuti ndi ubali wa pacharu chosi. Ndaziŵanga cha kuti pambula kuswera ndijengi mugulu lakunozga la abali la pacharu chosi lo liteŵete Chiuta.

Mu 1958 muchipwepwi, ndenga pafupi kumaliza masambiru ngangu pa Grand Hotel Wiesler ku Graz, ku Austria, nga nchitu yakupereke  vakurya. Rudolf Tschiggerl yo wabikanga kweniso yo ndagwiranga nayu nchitu, wangundipharazgiya. Pa nyengu iyi ndipu ndechendavwepu chechosi chakukwaskana ndi uneneska. Iyu wangwambiska nkhani ya chisambizu cha achiuta ŵatatu ndipu wangukamba kuti chituliya m’ Bayibolo cha. Ndingumukambiya kuti chisambizu cho nchauneneska ndipu ndakhumbanga kuti wawoneki kuti ngwaboza. Munthu mwenuyu ndamuyanjanga ukongwa, ndakhumbanga kumunyengere kuti wawere ku Chisopa Chakatolika.

Rudolf yo tamudananga kuti Rudi, wangundipaska Bayibolo. Ndingumukambiya kuti ndatingi ndikondwengi asani lenga la Katolika. Ndati ndayamba kuliŵerenga, ndingusaniya kuti waŵikamu kapepala ko kangusindikizika ndi Watchtower Society. Ndingukana kukaŵerenga chifukwa ndaŵanaŵananga kuti panyaki kakulembeka m’nthowa yakuti kavwikengi nge kuti kakamba uneneska penipo cha. Kweni ndinguzomera kuti tikambiskanengi ŵaka Bayibolo. Rudi wanguchita vinthu mwazeru ndipu wandipaskanga so cha mabuku nganyaki. Nyengu zinyaki takambiskananga Bayibolo mpaka usiku ndipu tinguchita venivi pafupifupi myezi yitatu.

Ndati ndamaliza masambiru ngangu pa hotela yo yenga kwidu ku Graz, ama angundilutiska so kusukulu yinyaki ku Bad Hofgastein ku mapiri nga Alps, kuti nkhasazgiyeku masambiru. Sukulu yeniyi, yagwiriyanga nchitu limoza ndi Grand Hotel ku Bad Hofgastein ndipu nyengu zinyaki ndachigwiranga nchitu kwenuku kuti nkhasambiri vinandi.

Rudi wangutumiza adiresi yangu yifya ku ofesi ya nthambi ya ku Vienna ndipu nthambi yeniyi yingutumiza adiresi yo kwa azichi ŵaŵi wo ŵenga amishonale, Ilse Unterdörfe ndi Elfried Löhr. aZuŵa linyaki wakulonde alendu pa hotela wangundikambiya kuti kwaza anthukazi ŵaŵi, ŵe mugalimotu ndipu akhumba kukumana nani. Ndinguzizwa chifukwa ndaŵaziŵanga cha ndipu ndinguluta kuti nkhaŵawoni. Pavuli paki ndinguziŵa kuti Akaboni ŵenaŵa ndiwu aperekanga mabuku mwachisisi ku Germany mu muwusu wa chipani cha Nazi, Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi yechendayambi. Pa nyengu yeniyo, angukanizga nchitu yakupharazga. Nkhondu yechendayambi, apolisi achisisi a ku Germany (Gestapo) anguŵako ndipu anguŵatumiza ku musasa wa Lichtenburg. Nkhondu ye mkati, anguŵasamisiya ku musasa wo wenga ku Ravensbrück, kufupi ndi Berlin.

Azichi ŵenaŵa ŵenga nthanga ya ama ndipu ndakhumbikanga kuŵatumbika. Mwaviyo, ndakhumbanga cha kuŵatayiska nyengu mwakusambira nawu kwa masabata pamwenga myezi mbwenu pavuli paki nditiŵakambiya kuti ndikhumba cha kulutirizga kusambira. Ndinguŵapempha kuti azindipaski ŵaka malemba ngakukwaskana ndi ŵanthu wo asere m’malu mwa akutumika chifukwa venivi ndivu Akatolika asambiza. Ndinguŵakambiya kuti malemba ngo ndazamuluta nangu ku wasembi kuti nkhakambiskani  nayu. Ndaŵanaŵananga kuti kuchita viyo kundiwovyengi kuziŵa wo mbuneneska.

Akatolika asambiza kuti kutuliya pa nyengu yo wakutumika Petro wakufwiya, apapa wo aja achisankhika ndiwu asere m’malu mwa akutumika. (Chisopa chenichi chiziŵa cha vo Yesu wang’anamuwanga wachikamba mazu ngo nge pa Mateyu 16:18, 19) Yiwu akamba so kuti papa wapusika cha asani wasambiza. Nani ndagomezganga fundu yeniyi. Ndaŵanaŵananga kuti asani papa yo Akatolika atimudana kuti Ada Akupaturika wasambiza vaboza cha ndipu wakukamba kuti chisambizu chakuti kwe achiuta ŵatatu nchauneneska, ndikuti waneneska nadi. Asani wapusika ndikuti chisambizu cho nachu, nchaboza. Ndichu chifukwa chaki Akatolika anandi awona kuti chisambizu chakuti apapa asere m’malu mwa akutumika, nchakukhumbika ukongwa. Venivi vichitiska kuti agomezgengi kuti visambizu vawu vinyaki vosi vauneneska.

Ndati ndafumba wasembi, wangutondeka kumuka mafumbu ngangu, m’malu mwaki wangundipaska buku lo likonkhoska visambizu va Akatolika vakukwaskana ndi wo asere m’malu mwa akutumika. Ndinguluta nalu kunyumba nge mo wangukambiya, ndinguchiliŵerenga ndipu ndinguweriyaku kuchimufumba mafumbu nganyaki. Wati watondeka kundimuka wangundikambiya kuti: “Yapa tatondana. . . . nditikukhumbiya vamampha vosi!” Kwambiya penipo, wakhumbanga so cha kukambiskana nani nkhani yinyaki.

Mwaviyo, ndinguzomera kusambira Bayibolo ndi Ilse kweniso Elfriede. Yiwu angundisambiza vinandi vakukwaskana ndi Yehova Chiuta wo mbada Akupaturika auneneska. (Yoh. 17:11) Azichi ŵaŵi ŵenaŵa, awungananga munyumba ya banja linyaki lo lasambiranga Bayibolo chifukwa m’chigaŵa chenichi mwengavi mpingu. Pa mawunganu ngenanga pazanga ŵanthu amanavi. Azichi wo, ndiwu achitiskanga maunganu chifukwa kwengavi mubali wakubatizika. Mubali wazanga asani pajumpha nyengu kuzikamba nkhani ndipu malu ngo akambiyangaku nkhani achitanga lendi.

Ilse ndi Elfriede angwamba kusambira nani Bayibolo mu October 1958, ndingubatizika mu January 1959, pati pajumpha myezi yitatu. Ndechendabatiziki, ndinguŵapempha kuti ndiluti nawu kuchipharazga nyumba ndi nyumba kuti nkhawoni mo apharazgiya. (Mac. 20:20) Ndati ndaluta kakwamba, ndinguŵakambiya kuti ndikhumba chigaŵa chakuti nkhapharazgengeku. Angundipaska muzi unyaki ndipu ndalutanga ndija kuchipharazga kweniso kuweliyaku ku ŵanthu akunweka. Mubali wakwamba yo ndinguluta nayu kuchipharazga wenga wakuwonere dera yo pavuli paki wanguzitiyende.

Mu 1960, ndati ndamaliza masambiru pa hotela ndinguwere kwidu kuti nkhayesi kovya abali ŵangu kusambira uneneska. Mpaka sonu palivi yo wakusambira uneneska kweni anyaki alongo kuti akhumba kusambira.

Mu 1961, ofesi ya nthambi yingulembe makalata mipingu yosi ngo ngachiskanga kuchita upayiniya. Pa nyengu yo ndipu ndeche ndato kweniso nde ndi nthazi. Mwaviyo pengavi cho chatingi chinditondekeskengi kuchita upayiniya. Ndingukambiskana ndi wakuwonere dera, Kurt Kuhn, kuti wandiwovyi maŵanaŵanu. Ndakhumbanga kugwira nchitu kwa myezi yinyaki yimanavi kuti ndiguli galimotu nkhayendiyengi ndichichita upayiniya. Iyu wangundifumba kuti: “Kumbi Yesu ndi akutumika angukhumba dankha galimotu kuti achiti uteŵeti wa nyengu zosi?”  Fumbu lenili lingundiwovya ukongwa! Ndinguŵanaŵana kuti ndiyambi upayiniya mwaliŵi. Kweni ndakhumbikanga kusintha vinthu vinyaki chifukwa ndagwiranga nchitu pa hotela kwa maola 72 pa sabata.

Ndingupempha bwana wangu kuti wandizomerezgi kugwira nchitu maola 60. Iyu wangundizomerezga kweni wangutuzgaku cha malipiru ngangu. Pati pajumpha nyengu yimanavi, ndingupempha kuti ndigwirengi maola 48 pe pa sabata. Iyu wanguzomera so ndipu wangutuzgaku cha malipiru. Pavuli paki, ndingupempha so kuti ndigwirengi maola 36 pa sabata pamwenga maola 6 zuŵa lelosi kwa mazuŵa 6 ndipu wanguzomera mbwenu. Ndinguzizwa chifukwa wangutuzgaku mbwenu cha malipiru! Viwoneka kuti bwana wangu wakhumbanga cha kuti ndileki nchitu. Pakuti ndagwiranga nyengu yimanavi ndingwamba upayiniya wa nyengu zosi. Pa nyengu yo, mpayiniya wakhumbikanga kupharazga maola 100 pa mwezi.

Pati pajumpha myezi yinayi, ndingusankhika kuja mpayiniya wapade kweniso mteŵeti wa mu mpingu wo wenga m’chigaŵa cha Carinthia, ku Spittal an der Drau. Pa nyengu yo, mpayiniya wapade wapharazganga maola 150 pa mwezi. Pengavi so mpayiniya munyaki wakuti ndipharazgengi nayu kweni ndenga ndi mwaŵi chifukwa muzichi Gertrude Lobner, ndiyu wandiwovyanga. Iyu wateŵetiyanga nge wakovya mteŵeti wa mu mpingu. b

Mu 1963, angundikambiya kuti nkhayambi kuwonere dera. Nyengu zinyaki ndakweranga sitima asani nditende mipingu ndipu ndapinganga masutikesi ngazitu. Abali anandi ŵengavi magalimotu, mwaviyo atondekanga kuzindito kusiteji ya sitima. Kopa kuti ŵanthu angandiwona nge kuti nde “wakujiwonesa,” ndayendanga pasi pakuluta ko ndatingi nkhajengi.

Mu 1965 ndeche ndato, ndingudanika kuti nkhasere kilasi ya nambala 41 ya Sukulu ya Giliyadi. Anandi wo ndasambiranga nawu ŵenga ŵeche ndato pamwenga kuŵirwa. Ndinguzizwa limu kuti pa nkhori yakumaliza masambiru, angundikambiya kuti ndamulutirizga kuteŵete kwidu ku Austria nge wakuwonere dera. Ndeche ku United States, angundikambiya kuti nditeŵete ndi wakuwonere dera kwa masabata nganayi. Ndingukondwa ukongwa kuteŵete ndi Anthony Conte yo wandiyanjanga, wayanjanga kupharazga ndipu ŵanthu anandi amuvwisiyanga. Tinguteŵete limoza m’chigaŵa cha Cornwall, ku New York.

Ndati ndafika ku Austria, angundituma ku dera ko ndinguchikumana ndi Tove Merete, muzichi wakutowa yo wenga wambula kuyirwa. Iyu wangulereke m’banja la Akaboni aku Yehova kutuliya po wenga ndi vyaka vinkhondi. Asani abali afumba kuti mungukumana wuli? Timuka mwa myati kuti, “Ofesi ya nthambi ndiyu yingunozga kuti tikumani.” Tingutolana mu April 1967, pati pajumpha chaka. Ndipu tingulutirizga kuteŵete m’dera.

Chifukwa cha wezi waku Yehova, chaka chakulondopu, ndinguziŵa kuti wandisankha nge yumoza wa ŵana ŵaki wo amuwusa kuchanya. Mwaviyo, ndingwamba ubwezi wapade ndi Ada ŵangu akuchanya limoza ndi wo adana kuti: ‘Aba, Ada!’ mwakukoliyana ndi Ŵaroma 8:15.

Merete ndi ini tingulutirizga kuteŵete m’dera kweniso kuchigaŵa mpaka mu 1976. Nyengu yinyaki mu  chipwepwi tagonanga m’chipinda chakuzizira ukongwa. Asani tayuka tasaniyanga kuti bulangeti lidu lamila kumutu chifukwa cha mvuchi wo tatutanga. Pavuli paki, tinguŵanaŵana kuti tipingengi kachipangizu kamagesi kakuti katifundiskengi. Kumadera nganyaki ngo talutanga, asani tikhumba kuchijiwovya usiku, tayendanga pamalu ngakuzizira ukongwa kuti tikafiki kuchimbuzi, cho chenga chambula kuzengeka umampha. Tengavi nyumba yidu yakuti tijengemu, mwaviyo pa Mandi tajanga dankha munyumba yo mpingu wo tachezgiyanga sabata yeniyo ungutipaska. Pa Chiŵi mulenji talutanga ku mpingu unyaki.

Nde wakukondwa kuti muwolu wangu wakwanjiwa wandiwovya ukongwa kwa vyaka vinandi. Iyu watanja kupharazga ndipu ndechendamukumbuskepu kuti waluti mu uteŵeti. Watanja abali ndi azichi, watiŵaŵanaŵaniya ndipuso waja wachindiwovya ukongwa.

Mu 1976, tingudanika kuti tikateŵetiyengi ku nthambi ya ku Austria ku Vienna ndipu ndinguŵikika mu Komiti ya Nthambi. Pa nyengu yo, nthambi ya ku Austria ndiyu yawoneriyanga nchitu yakupharazga muvyaru vinandi va ku Eastern Europe kweniso yatumizanga mabuku ku vyaru venivi mwachisisi. Mubali Jürgen Rundel, ndiyu walongozganga nchitu yeniyi ndipu wenga wakujipereka ukongwa. Ndenga ndi mwaŵi wakugwira nayu nchitu, pavuli paki angundipempha kuti ndiwoneriyengi nchitu yakufwatuliya mabuku mu vineneru 10 va ku Eastern Europe. Jürgen ndi muwolu waki Gertrude, alutirizga kuteŵete mwakugomezgeka nge apayiniya apade ku Germany. Kutuliya mu 1978, nthambi ya ku Austria yingwamba kupanga ndi kusindikiza magazini mu vineneru 6 mwakugwiriskiya nchitu makina ngamana. Tatumizanga so magazini muvyaru vakupambanapambana ku ŵanthu wo alembesanga. Otto Kuglitsch yo sonu wateŵete ndi muwolu waki Ingrid, ku nthambi ya ku Germany ndiyu walongozganga nchitu yeniyi.

Abali a muvyaru va ku Eastern Europe angwamba kupanga ŵija mabuku mwakugwiriskiya nchitu makina ngakuchita kupukusa. Kweni akhumbikanga so kuwovyeka ndi abali a muvyaru vinyaki. Yehova wanguvikiriya nchitu yeniyi. Ndipu taŵayanjanga ukongwa abali chifukwa angulutirizga kuteŵete pa nthambi chinanga kuti angukumana ndi masuzgu kwa vyaka vinandi pa nyengu yo anguŵakanizga kupharazga.

Mu 1989, ndenga ndi mwaŵi wakuluta ku Romania limoza ndi Mubali Theodore Jaracz wa mu Wupu Wakulongozga. Tinguluta kuchiwovya abali kuti ayambi so kukoliyana ndi gulu. Kwambiya mu 1949, yiwu angujipatuwa ku gulu laku Yehova pa vifukwa vakupambanapambana ndipu angupanga mipingu yawu. Angulutirizga kupharazga ndi kubatiza ŵanthu. Nawu amangikanga chifukwa chakukana kusere usilikali nge mo achitiyanga abali wo anguzomerezgeka ndi likulu la Akaboni aku Yehova. Pa nyengu iyi ndipu ŵeche kukanizga kupharazga ku Romania. Mwaviyo, tingukumana mwachisisi munyumba ya Mubali Pamfil Albu. Kwenuku tingudaniska ŵara ŵanayi a gulu lo lingujipatuwa ndipuso abali wo angutumika ndi komiti yakuzomerezgeka ya charu cha Romania. Tinguto so mubali Rolf Kellner kutuliya ku Austria, kuti wakafwatuliyengi vo tatingi tikakambiskanengi.

Tichikambiskana pa zuŵa lachiŵi ndi usiku, Mubali Albu wanguŵeyere anyaki ŵanayi kuti ayambi so kukoliyana ndi isi ndipu wangukamba kuti: “Asani tilekengi sonu kukoliyana nawu, tisaniyengi so cha mwaŵi unyaki.” Pavuli paki, abali pafupifupi 5,000 angwamba so kukoliyana ndi gulu laku Yehova. Yehova wangupunda ndipu Satana wangutondeka!

Kukumaliya kwa 1989, Wupu Wakulongozga ungutikambiya kuti tikayambi kuteŵete ku likulu ku New York. Tinguzizwa ukongwa. Tingwamba kuteŵete pa Beteli ku Brooklyn mu July 1990. Mu 1992, angundisankha kuti ndiwovyengi Komiti ya Uteŵeti ya Wupu Wakulongozga kweni kwambiya mu July 1994, ndaja ndichiteŵete mu Wupu Wakulongozga.

Ndikali ukongwa po ndingugwira nchitu yakupereke vakurya mu hotela. Sonu nde ndi mwaŵi wakugwira nchitu yakupanga ndi kugaŵa chakurya kwa abali pacharu chosi chapasi. (Mat. 24:45-47) Asani ndikumbuka kuti ndachita uteŵeti wa nyengu zosi kwa vyaka vakujumpha 50, ndiwonga ndipuso ndikondwa chifukwa cha mo Yehova watumbikiya ubali widu wa pacharu chosi chapasi. Nditanja kuluta ku maunganu ngidu nga vyaru ko achiska kuti tisambirengi zaku Yehova, Awuskefwi akuchanya kweniso uneneska wa m’Bayibolo.

Ndiromba kuti ŵanthu mamiliyoni nganandi ayambi kusambira Bayibolo, kuzomera uneneska ndi kuteŵete Yehova limoza ndi abali pacharu chosi chapasi. (1 Pet. 2:17) Nde kuchanya, ndilindizga so kuziwona ŵanthu achiyuskika pacharu chapasi limoza ndi ada akundibala. Ndigomezga kuti ada, ama ndi abali ŵangu anyaki azamukhumba kusopa Yehova m’Paradayisu.