1. Kumbi ndi mazu nanga ngo ŵanthu anandi akamba?

 ŴANTHU anyaki akamba kuti: ‘Chisimi chiziŵika kuti nchitali asani maji ngaphwa.’ Kumbi namwi mukuŵanaŵanapu viyo? Mwakuyeruzgiyapu, ŵanthu anyaki ativitole kanthu cha vinthu vo ŵenavu chifukwa chakuti akukuliya m’banja lakukhupuka. Ivi ndivu so vingachitikiya wampupuka yo watondeka kuziŵa vinthu vakukhumbika ukongwa pa umoyu.

2, 3. (a) Kumbi Akhristu ampupuka atenere kutcheŵa ndi vinthu wuli? (b) Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tiwongengi vo tapaskika?

² Asani ndimwi wampupuka, kumbi ndi vinthu wuli vo muwona kuti vakukhumbika ukongwa pa umoyu winu? Anandi m’charu ichi aŵika ukongwa mtima wawu pa vinthu vakuliŵavu nge kulonde ndalama zinandi kunchitu, kuja ndi nyumba yamampha ndipuso kuja ndi vipangizu vapachanya va mazuŵa nganu. Asani tiŵika ukongwa mtima pa vinthu venivi ndikwesa tinanga ubwezi widu ndi Yehova. Vakuchitiska chitima ukongwa kuwona kuti ŵanthu mamiliyoni nganandi atondeka kuja pa ubwezi ndi Yehova. Asani ndimwi wampupuka yo wakulereka ndi apapi wo Mbakaboni, mutenere kuyesesa kuwona kuti ubwezi winu ndi Yehova  ngwakuzirwa. (Mat. 5:3) Kuleka kuwonga kungachitiska kuti mukumani ndi masuzgu pa umoyu winu wosi.

³ Kweni imwi mungayigwentha suzgu yeniyi. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingakuwovyani kuti muwonengi kuti ubwezi winu ndi Yehova ngwakukhumbika ukongwa? Tiyeni tikambiskani vakuwoniyapu va m’Bayibolo vo vingatiwovya kuziŵa chifukwa cho tikhumbikiya kuti ubwezi widu ndi Yehova ngwakuzirwa. Vakuwoniyapu vo tikambiskanengi viwovyengi ampupuka pe cha kweni Mkhristu weyosi kuti wakondwengi chifukwa cha kuteŵete Yehova.

4. Kumbi lemba la 1 Samuele 8:1-5 likambanji vakukwaskana ndi ŵana aku Samuele?

⁴ M’Bayibolo mwe nkhani za ŵanthu wo angupaskika mwaŵi wakuteŵete Chiuta kweni angutondeka kuwonga. Ivi ndivu vinguchitikiya banja la mchimi Samuele yo wangutiŵete Yehova kwambiya pa unyamata waki ndipu wenga pa ubwezi wakukho ndi Chiuta. (1 Sam. 12:1-5) Samuele wangulongo chakuwoniyapu chamampha ku ŵana ŵaki Yoele ndi Abija. Kweni yiwu anguwonga cha mwaŵi wenuwu ndipu angwamba kuchita vinthu viheni. Bayibolo lititikambiya kuti yiwu angupambana ndi awuskewu chifukwa “angutimbanyizga” cheruzgu.​—Ŵerengani 1 Samuele 8:1-5.

5, 6. Kumbi ŵana aku Josiya ndipuso mzuku waki anguchita nawu wuli mwaŵi wo angupaskika?

⁵ Ndimu so venge ndi ŵana a Fumu Josiya. Iyu wangulongo chakuwoniyapu chamampha pa nkhani yakusopa Yehova. Pa nyengu yo Marangu ngaku Chiuta ngangusanirikiya ndipuso ŵati amuŵerenge, Josiya wanguyesesa kugwiriskiya nchitu ulongozgi waku Yehova. Iyu wanguyesesa kuwovya ŵanthu kuti aleki kusopa angoza ndipuso mizimu. Kweniso, waŵachiskanga kuti avwiyengi Yehova. (2 Ŵaka. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Kumbi ŵana ŵaki angupaskika mwaŵi wuli? Pati pajumpha nyengu, ŵana ŵaki atatu ndipuso mzuku waki anguja mafumu, kweni palivi yo wanguwonga vo wangupaskika.

⁶ Mwana waku Josiya zina laki Jehoahazi, ndiyu wanguja fumu m’malu mwaki kweni iyu “wanguchita cho chenga chiheni mu masu nga Ambuya.” Iyu wanguwusa kwa myezi yitatu pe ndipu Farao wa ku Egipiti wangumumanga. Jehoahazi wangufwiya ku ukapolu. (2 Ŵaka. 23:31-34) Pavuli paki, muku waki Yehoyakimu wanguwusa kwa vyaka 11. Nayu wanguwonga cha vo awiski angumupaska. Chifukwa chakuti Yehoyakimu wachitanga vinthu viheni, Yeremiya wangukambiya limu vakukwaskana ndi iyu kuti: “Wakaŵikikanga nge ndi mbunda.” (Yer. 22:17-19) Mwana waku Josiya zina laki Zedekiya ndipuso mzuku waki Yehoyakini wo anguwusa m’malu mwaki anguchita vinthu viheni ukongwa ndipu palivi yo wangulondo chakuwoniyapu chamampha chaku Josiya.​—2 Ŵaka. 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Kumbi Solomoni wangutaya wuli vinthu vauzimu vo wangupaskika? (b) Kumbi tingasambiranji pa vakuwoniyapu va m’Bayibolo va ŵanthu wo angutondeka kuwonga vinthu vauzimu vo angupaskika?

⁷ Fumu Solomoni nayu wangupaskika vinthu vinandi ndi awiski a Davidi. Solomoni wangulereka ndi banja lakwanja Chiuta ndipu wangwamba umampha ufumu waki. Kweni pavuli paki wanguleka kuwonga vo wangupaskika. “Penipo Solomoni wangukota awolu ŵaki angupuruskiya mtima waki kukurondo achiuta amwenga; ndipu mtima waki kuti wenga wakuneneska kwakufikapu cha ku Ambuya Chiuta waki, nge ndi mo wenge mtima waku Davidi awiski.” (1 Ŵaka. 11:4) Ivi vinguchitiska kuti Yehova waleki kumuyanja.

⁸ Vakuchitiska chitima ukongwa kuwona kuti anthurumi wo angupaskika vinthu vauzimu pavuli paki angwamba kuchita vinthu viheni. Kweni mbanyamata wosi cha wo achitanga vinthu viheni m’nyengu yakali. Mazuŵa nganu so, mbanyamata wosi cha wo achita vinthu  viheni. Tiyeni tikambiskani vakuwoniyapu vamampha vo ampupuka achikhristu angalondo.

9. Kumbi ŵana aku Nowa angulongo wuli chakuwoniyapu chamampha? (Wonani chithuzi papeji 27.)

⁹ Ŵana aku Nowa nchakuwoniyapu chamampha ukongwa cho tingalondo. Awuskewu angupaskika mwaŵi wakuti akhomi chingaraŵa ndipuso kuti aserezemu ŵanthu wosi a m’banja lawu. Viwoneke limu kuti ŵana aku Nowa anguwonga ukongwa mwaŵi wo ŵenga nawu wakuchita khumbu laku Yehova. Yiwu achitanga vinthu mwakukoliyana ndi awuskewu. Kweniso, anguŵawovya kukhoma chingaraŵa ndipu pavuli paki anguseremu. (Chiy. 7:1, 7) Nchifukwa wuli anguchita venivi? Lemba la Chiyambo 7:3 likamba kuti angusereza nyama muchingaraŵa ndi chilatu cha “kusunga yamoyu mitundu yawu pacharu.” Ŵanthu nawu angutaskika. Chifukwa chakuti ŵana aku Nowa angutumbika vo awuskewu anguŵapaska, ŵenga ndi mwaŵi wakuwovya kuti pacharu chapasi paje mtundu wa ŵanthu ndipuso kuti kusopa kwa uneneska kuyambi so pacharu chapasi.​—Chiy. 8:20; 9:18, 19.

10. Kumbi anyamata anayi achiheberi angulongo wuli kuti awonganga vo angusambira?

¹⁰ Pati pajumpha vyaka vinandi, Aheberi anayi ampupuka angulongo kuti vo angusambira venga vakukhumbika ukongwa. Hananiya, Mishaele, Azariya ndi Danyele angukoleka ukopolu ku Babiloni mu 617 B.C.E. Yiwu ŵenga akutowa ndipuso ŵenga ndi zeru ndipu vatingi viŵengi vambula kusuzga kuti ayambi kulondo mijalidu ya ŵanthu a ku Babiloni. Kweni yiwu anguchita ivi cha. Vo yiwu anguchita vilongore limu kuti awonganga vo angusambizika. Yiwu angutumbikika ukongwa chifukwa chakugwiriskiya nchitu vo angusambira ŵeche anamana.​—Ŵerengani Danyele 1:8, 11-15, 20.

11. Kumbi vo Yesu wangusambira kwa Awiski vinguŵawovya wuli ŵanthu?

¹¹ Yesu yo ndi mwana waku Chiuta nchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani ya ŵanthu wo awonga vo apaskika. Awiski angumusambiza vinthu vinandi ndipu iyu wawonanga kuti vakukhumbika ukongwa. Tiziŵa kuti iyu wawonganga vo wangusambira chifukwa cha mazu ngo wangukamba ngakuti: ‘Nge ndimo andisambizgiya Ada, ndilongoro venivi.’ (Yoh. 8:28) Ndipu wakhumbisiskanga kuti wakambiyeku anyaki vo wangusambizika. Iyu wangukambiya gulu la ŵanthu kuti: “Kutindenere kutawula makani ngakunozga nga Ufumu waku Chiuta m’mizi yamwenga so: pakuti ndatumikiya chenichi.” (Luka 4:18, 43) Iyu wanguwovya ŵanthu wo amuvwisiyanga kuti aleki kuja “ŵa charu,” cho kanandi chiwona kuti vinthu vauzimu vakuzirwa cha.​—Yoh. 15:19.

12. (a) Kumbi lemba la 2 Timote 3:14-17 lingaŵawovya wuli ampupuka mazuŵa nganu? (b) Kumbi ndi mafumbu nanga ngo ampupuka angajifumba?

¹² Nge mo venge ndi ampupuka anayi wo takambiskana, panyaki namwi mukulereka ndi apapi wo Mbakaboni aku Yehova Chiuta. Asani ndi viyo, vo Malemba ngakamba vakukwaskana ndi Timote vingakuwovyani. (Ŵerengani 2 Timote 3:14-17.) Apapi ŵinu ndiwu ‘akukusambizani’ vakukwaskana ndi Chiuta wauneneska ndipuso vo mungachita kuti mumukondweski. Panyaki angwamba kukusambizani mweche anamana. Ivi vitenere kuti vakuwovyani ukongwa kuti muje ‘azeru’ ndipuso akunozgeka mwakukwana kuteŵete Chiuta. Kweniso, vazakukuwovyani kuti muzitaskiki chifukwa chakugomezga Yesu Khristu. Fumbu lakukhumbika ukongwa ndakuti, Kumbi muwonga vo mwapaskika? Fumbu lenili lingachitiska kuti muyambi kujifufuza ndipu mungajifumba kuti: ‘Kumbi nditiwuwona wuli mwaŵi wakuja  m’gulu la Akaboni akugomezgeka? Kumbi nditiwuwona wuli mwaŵi wakuja m’gulu la ŵanthu amanavi wo aziŵika ndi Chiuta? Kumbi ndiwonga ukongwa kuti ndikusambira uneneska?’

13, 14. Kumbi ampupuka achikhristu ateseka wuli, nanga nchifukwa wuli nkhuŵavi zeru kuthera ku mayeseru ngenanga? Kambani chakuwoniyapu.

¹³ Achinyamata anyaki wo akulereka ndi apapi wo mbakaboni, awona cha kupambana pakati pa paradayisu wauzimu yo tilimu ndi charu chiheni chaku Satana. Anyaki ayesekapu kuchita vinthu viheni kuti awoni mo vijaliya. Kweni, kumbi mungamiya dala pamsewu kuti muwoni mo vinthu vijaliya asani munthu yamuganya galimotu? Kukamba uneneska, mungachita cha ivi. Mwakuyana ŵaka, nasi tikhumbika cha kuchita “mauheni nga utayisi” kuti tiwoni masuzgu ngo tingakumana nangu.​—1 Pet. 4:4.

¹⁴ Gener yo waja ku Asia, wangulereke m’banja lachikhristu ndipu wangubatizika we ndi vyaka 12. Pa nyengu yo wenga ndi vyaka vapakati pa 13 ndi 19, wangwamba kukopeka ndi mijalidu yiheni. Iyu wangukamba kuti: “Ndakhumbanga kuja ndi ‘wanangwa’ m’charu ichi.” Mwaviyo, Gener wangwamba kuchita mijalidu yiheni kumphepeti. Iyu wati wafika vyaka 15 ndipu wayamba kali kuchita vinthu viheni vo anyaki achitanga nge kumwa moŵa ndipuso kutuka. Kanandi wazanga usiku kunyumba ndipu wachitanga masaza nga viwawa pakompyuta ndi anyaki. Kweni pati pajumpha nyengu, iyu wangwamba kuwamu kuti vinthu va m’charu ichi vitovya cha ndipu kulimbana navu nkhujisuzga ŵaka. Pa nyengu yo wakhumbanga kuwere mumpingu wangukamba kuti: “Chinanga kuti ndechekukumana ndi masuzgu nganandi kweni vitumbiku vo Yehova watindipaska vinandi ukongwa kuruska masuzgu ngenanga.”

15. Kumbi Akhristu ampupuka wo akulereka ndi apapi wo mbakaboni cha akhumbika kuŵanaŵaniyanji?

¹⁵ Pe so Akhristu anyaki ampupuka wo akulereka ndi apapi wo Mbakaboni cha. Asani ndimu viliri ndi imwi, ŵanaŵaniyani mwaŵi ukulu wo mwe nawu wakuziŵa Mulengi ndipuso kumuteŵete. Pacharu chapasi pe ŵanthu mabiliyoni nganandi. Mwaviyo, ndi mwaŵi ukulu ukongwa kuja m’gulu la ŵanthu wo Yehova waŵawovya kuti aje nayu pa ubwezi ndipuso kuti asambiri uneneska wa m’Bayibolo. (Yoh. 6:44, 45) Mazuŵa nganu, munthu yumoza pa ŵanthu 1,000 ndiyu waziŵa uneneska ndipu namwi mwe m’gulu lenili. Mwaviyo, ichi nchifukwa chakuvwika chakuti tikondwiyengi  mwambula kuphwere kanthu mo tikusambiriya uneneska. (Ŵerengani 1 Ŵakorinte 2:12.) Gener wangukamba kuti: “Asani ndiŵanaŵaniya nkhani iyi, ndikwaskika ukongwa ndipu nditijifumba kuti, kumbi ini nde yani kuti ndiziŵiki ndi Yehova, Mweneku wa chilengedu chosi?” (Sumu 8:4) Mzichi munyaki yo waja kumoza ndi Gener wangukamba kuti: “Ŵana asukulu akondwa ukongwa asani aziŵika ndi msambizi wawu. Asani yiwu ndiwu achita viyo, kwe wuli kuziŵika ndi Yehova, yo ndi Msambizi Mura!”

16. Kumbi Akhristu ampupuka akhumbika kuchitanji?

¹⁶ Kuŵanaŵaniya mwaŵi wo mwenawu kungakuwovyani kusimikizga ndi mtima wosi kuti mulutirizgengi kuja m’gulu la ŵanthu amanavi wo akusankha nthowa yamampha pa umoyu wawu. Kweniso, kungachitiska kuti muje m’gulu la ateŵeti aku Chiuta akugomezgeka. Kuchita ivi, kungalongo kuti mwe ndi zeru ukongwa kuruska kulondo ŵaka ampupuka wo achita vinthu kwambula kuŵanaŵana umampha ndipuso wo achita vinthu viheni vo vingazichitiska kuti azibayiki.​—2 Ŵakor. 4:3, 4.

17-19. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingakuwovyani kuti muje ndi maŵanaŵanu ngamampha m’charu ichi?

¹⁷ Mbuneneska kuti kukana vinthu va m’charu ichi nkhupusu cha. Kweni tingavikana asani tichita vinthu mwazeru. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani munthu yo we ndi lusu lakutchimbiya. Kuti waje ndi lusu lenili, wakhumbika kuchita vinthu mwakupambana ndi anyaki. Kweniso, wakhumbika kukana vinthu vo vingamutimbanyizga pamwenga vo vingachitiska kuti waje ndi nyengu yimanavi yakuyesere. Ivi vingachitiska kuti wayeseriyengi ukongwa ndi chilatu chakuti waje ndi lusu.

¹⁸ Ŵanthu m’charu ichi aziŵa umampha cha kukhumbika kwa umoyu. Mwaviyo, asani mutesesa kukana mijalidu yiheni yo yingananga ubwezi winu ndi Yehova, mwazamusaniya ‘umoyu weniweni.’ (1 Tim. 6:19) Mzichi yo tamuzumbuwa kali wangukamba kuti: “Asani utesesa kugwiriskiya nchitu vo usambira, ukondwa ukongwa. Ivi vingalongo kuti we ndi nthazi zakulimbana ndi charu chaku Satana. Kuruska vosi, vija nge kuti uwona Yehova Chiuta wachikondwa nawi kweniso wasekere chifukwa cha vo uchita.”

¹⁹ Umoyu ungaja wambula chanduru asani munthu waŵanaŵaniya ukongwa vo wangasaniya sonu. (Wak. 9:2, 10) Asani ndimwi wampupuka ndipu muŵanaŵaniya chilatu cha umoyu winu kweniso muziŵa kuti umoyu winu ngufupi, mungachita umampha kuleka kwenda nge mo “atende amitundu.” Ivi vingakuwovyani ukongwa pa umoyu winu.​—Ŵaef. 4:17; Mal. 3:18.

20, 21. Kumbi tazamusaniya vitumbiku wuli asani tisankha umampha vakuchita, nanga tikhumbika kuchitanji kuti tizisaniyi vitumbiku venivi?

²⁰ Asani tisankha umampha vakuchita, tijengi ndi umoyu wakukondwa kweniso tazamulonde umoyu wamuyaya “panu pasi.” Tazamusaniya vitumbiku vinandi ukongwa vo Chiuta watisungiya. (Mat. 5:5; 19:29; 25:34) Chiuta wangatipaska vinthu asani tichita vo iyu wakhumba. (Ŵerengani 1 Yohane 5:3, 4.) Mwaviyo, sonu ndiyu nyengu yamampha yakumuteŵete mwakugomezgeka!

²¹ Te ndi mwaŵi ukulu ukongwa kuti Chiuta wakutipaska vinthu vinandi. Sonu titingaziŵa umampha Mazu ngaki, titimuziŵa umampha Chiuta ndipuso vilatu vaki. Nge Akaboni aku Yehova, tikondwa ukongwa kuti tiziŵika ndi zina laki. Chiuta watitilayizga kuti watiwovyengi. (Sumu 118:7) Mwaviyo, tiyeni tosi tilutirizgi kuwonga mwakuchita vinthu vakulongo kuti tikhumbisiska kupereka “unkhankhu” kwaku Yehova mpaka “muyaya.”​—Ŵar. 11:33-36; Sumu 33:12.