Chigongwi cha Alinda cha September 15, 1950 chingukonkhoska kuti kanandi nkhani zo zalembekanga m’mabuku ngidu zalongonga kuti vinthu vinyaki vo vizumbulika m’Bayibolo vimiya vinthu vinyaki vakunthazi.

Mwakuyeruzgiyapu, kwa vyaka vinandi mabuku ngidu ngalongonga kuti ŵanthu akugomezgeka nge Debora, Elihu, Jefta, Jobu, Rahabe, Rebeka ndipuso anyaki anandi amiyanga Akhristu akusankhika pamwenga “mzinda ukulu.” (Chiv. 7:9) Mabuku yanga ngakambanga kuti Jefta, Jobu ndi Rebeka amiyanga Akhristu akusankhika ndipu Debora ndi Rahabe amiyanga mzinda ukulu. Kweni mazuŵa nganu mabuku ngidu ngakonkhoska viyo cha. Chifukwa wuli?

Malemba ngalongo kuti ŵanthu anyaki wo azumbulika m’Bayibolo amiya nadi munthu pamwenga vinthu vinyaki vakukhumbika. Mwakuyeruzgiyapu, pa Ŵagalatia 4:21-31, Paulo wangukonkhoska vo vinguchitikiya anthukazi anyaki ŵaŵi. Iyu wangukamba kuti Hagara yo wenga muŵanda munthukazi waku Abrahamu, wamiyanga mtundu wa Yisraele wo wavwiyanga Yehova mwakugwiriskiya nchitu Chilangulu chaku Mosese. Sara, “munthukazi mwanangwa,” wamiyanga munthukazi waku Chiuta pamwenga kuti gulu laki lakuchanya. Mukalata yo wangulembe Ahebere, Paulo wangulongo kuti Fumu Melkizedeke yo wenga so wasembi wamiyanga Yesu, ndipu wangukonkhoska kuyanana kwa ŵanthu ŵenaŵa. (Ŵah. 6:20; 7:1-3) Kweniso, Paulo wangulongo kuti Yesaya ndi ŵana ŵaki amiyanga Yesu ndi Akhristu akusankhika. (Ŵah. 2:13, 14) Tizomerezga fundu zenizi chifukwa chakuti vo Paulo wangulemba venga vakutuliya kwaku Yehova.

Kweni asani Bayibolo lilongo kuti munthu munyaki wamiya munthu munyaki, titenere cha kuŵanaŵana kuti chechosi cho chingumuchitikiya chimiya vinthu vinyaki vikulu vo vichitikengi kunthazi. Mwakuyeruzgiyapu, chinanga kuti Paulo  wangukamba kuti Melkizedeke wamiya Yesu, kweni wakukambapu cha kuti nyengu yinyaki Melkizedeke wanguza ndi chiŵandi ndi vinyu kwaku Abrahamu kuti waryi pavuli pakuti wathereska mafumu nganayi. Malemba ngalongo cha kuti chakuchitika ichi chamiyanga vinthu vinyaki vapade.​—Chiy. 14:1, 18.

Pati pajumpha vyaka vinandi Yesu wati wafwa, akulemba mabuku anandi awonanga nge kuti nkhani yeyosi ya m’Bayibolo yamiyanga chinthu chinyaki. Mwakuyeruzgiyapu, buku linyaki likamba vakukwaskana ndi nkhani zo Origen, Ambrose, ndipuso Jerome alembanga. Buku ili likamba kuti: “M’nkhani zosi zo yiwu alembanga, ayesesanga kuzumbuwa chechosi nge kuti chimiya chinthu chinyaki. Yiwu awonanga so kuti nkhani zinyaki zo zachitikanga zamiyanga chinthu chinyaki chinanga kuti ŵanthu aziziŵanga umampha. . . . Mwakuyeruzgiyapu, awonanga kuti somba 153, zo akusambira angubaya usiku wo Yesu wanguŵawoneke wati wayuskika, zimiya chinthu chinyaki ndipu ŵanthu anandi awona kuti nambala iyi yimiya vinthu vakupambanapambana.”​—The International Standard Bible Encyclopaedia.

Augustine wa ku Hippo wangukamba vinandi vakukwaskana ndi nkhani yaku Yesu yakuti wanguryiska ŵanthu 5,000 mwakuŵapaska viŵandi 5 va barile ndi somba ziŵi. Chifukwa chakuti ŵanthu awonanga kuti barile ngwakusika pakumuyeruzgiya ndi tirigu, iyu wangukamba kuti viŵandi 5 va barile vimiya mabuku 5 nga mu Phanganu Lakali ngo Mosese wangulemba. Iyu wangukamba so kuti somba ziŵi zamiyanga fumu kweniso wasembi. Munthu munyaki so wakwanja kuyeruzgiya nkhani za m’Bayibolo ndi vakuchitika vinyaki, wangukamba kuti vo Esau wanguchita pakugulisa ura waki kwaku Yakobe ndi chiperi chiyera, vamiyanga vo Yesu wanguchita pakugula ŵanthu pacharu ndi ndopa zaki ziyera kuti akawusi nayu kuchanya.

Vo angukamba ŵanthu wosi yaŵa vakusuzga kuvwisa. Kweniso, ŵanthu pakuŵija angaziŵa cha kuti chinthu chinyaki cho chizumbulika m’Bayibolo chimiya chinthu chinyaki. Kweni fundu njakuti: Tingazomerezga kuti chinthu chinyaki chimiya chinthu chinyaki pijapija asani Malemba ngakamba viyo.

Kumbi vakuwoniyapu va m’Malemba vingatiwovya wuli? Pa Ŵaroma 15:4, Paulo wangulemba kuti: ‘Pakuti vo vosi vingulembeke limu, vingulembeke kusambizika kwidu, alinga kuti mu ukunthiya ndi mu uchiska wa Malemba tiŵi ndi chigomezgu.’ Yapa Paulo wang’anamuwanga kuti Akhristu akusankhika a m’nyengu ya akutumika atingi asambirengi vinandi kutuliya mu vo vingulembeka kali. Mwaviyo, ŵanthu wosi aku Chiuta wo ajaku pa nyengu zakupambanapambana, kaya mbakhristu akusankhika pamwenga a “mbereri zinyaki,” ayanduwa ndi fundu za m’Malemba zo zikulembeka kali.—Yoh. 10:16; 2 Tim. 3:1.

M’malu mwakuŵanaŵana kuti fundu zinyaki zikwaska ukongwa gulu limoza pe la ŵanthu, Akhristu wosi, kaya mbakusankhika pamwenga amzinda ukulu, agwiriskiya nchitu fundu zo tisambira. Mwakuyeruzgiyapu, titenere cha kukamba kuti masuzgu ngo Jobu wangukumana nangu ngamiya vo Akhristu akusankhika angukumana navu pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi. Ateŵeti anandi aku Chiuta, anthurumi ndi anthukazi, akusakhika ndi amzinda ukulu, wosi akumana ndi masuzgu ngakuyanana ndi ngaku Jobu ndipu atijiwone ŵija mo Yehova wachitiya vinthu, “pakuti Ambuya mbachitima ukongwa ndi achifundu.”—Yak. 5:11.

M’mipingu mazuŵa nganu musanirika anthukazi arara wo mbakugomezgeka nge Debora, ampupuka wo mbara mumpingu kweniso azeru nge Elihu, apayiniya achiganga ndipuso aphamphu nge Jefta, kweniso anthurumi ndi anthukazi akukunthiyapu masuzgu nge Jobu. Tikondwa ukongwa kuti Yehova wakusunga vosi vo “vingulembeke limu,” kuti “mu ukunthiya ndi mu uchiska wa Malemba tiŵi ndi chigomezgu.”

Malinga ndi vo vakonkhoskeka m’nkhani iyi, mazuŵa nganu mabuku ngidu ngakonkhoska ukongwa vo tisambirapu pa nkhani za m’Bayibolo, m’malu mwakukonkhoska nkhani yeyosi nge kuti yimiya vinthu vinyaki.