1. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika mu 66 C.E.? (Wonani chithuzi cho che pachanya.)

 YERUZGIYANI kuti mwe mumsumba wa Yerusalemu mu 66 C.E. Muwona vinthu vinandi vo vichitika. Chakwamba, nduna ya ku Roma zina laki Florus yato ndalama zakukwana matalenti 17 mu nyumba yakupaturika. Pambula kuswera, Ayuda agarukiya boma la Roma. Yiwu atamba kubaya asilikali achiroma wo ŵe mu Yerusalemu ndi kwamba kujiwusa ŵija. Pavuli paki, Aroma achitapu kanthu mwaliŵi. Pati pajumpha myezi yitatu, asilikali 30,000 atuza mu Yerusalemu. Yiwu alongozgeka ndi nduna ya ku Siriya, zina laki Seshasi Galasi. Asilikali yaŵa asere mwaliŵi mu Yerusalemu. Ayuda akugaruka athaŵa ndi kuchibisama ku nyumba yakusopiyamu. Pavuli paki, asilikali achiroma atamba kugumuwa mpanda wa nyumba yakusopiyamu. Ŵanthu wosi mu Yerusalemu ŵe ndi mantha. Kumbi muchitengi wuli pakuwona vinthu ivi?

2. Kumbi Akhristu akhumbikanga kuchitanji mu chaka cha 66 C.E., ndipu nchinthu wuli chinguŵawovya kuti athaŵi?

 ² Akhumba mukumbuka mazu ngaku Yesu ngo Luka wangulemba. Iyu wangulemba kuti: “Asani mwaziwona kuti magulu ngankhondu ngazunguliya Yerusalemu, muziziŵi kuti wepafupi kubwangandulika.” (Luka 21:20) Kweni panyaki mutijifumba kuti, ‘Kumbi ndingavwiya wuli ulongozgi waku Yesu wo wangukamba pa lemba ili?’ Yesu wangukamba so kuti: “Penipo wo ŵe mu Yudeya aziyambi kuthaŵiya kumapiri, ndipu wo ŵe mkati mwa msumba angazituwangamu cha.” (Luka 21:21) Kumbi mutuwengemu wuli mu Yerusalemu chifukwa kubwalu kwe asilikali anandi? Pavuli paki, chinthu chinyaki chakuziziswa chichitika. Muwona asilikali achiroma atamba kuwerere. Nge mo Yesu wangukambiya, mazuŵa ngo Aroma anguyukiya Ayuda ngangufupiskika. (Mat. 24:22) Sonu mwe ndi mpata wakuti muvwiyi ulongozgi waku Yesu. Mwaliŵi, muthaŵiya kumapiri kusirya linyaki la Msinji wa Yorodani pamoza ndi Akhristu anyinu akugomezgeka wo ŵe mu Yerusalemu ndi madera nganyaki ngakuzunguliya. a Mu chaka cha 70 C.E., gulu linyaki la asilikali achiroma lituza so ndi kubwanganduwa msumba wa Yerusalemu. Kweni imwi mwapona chifukwa mwavwiya ulongozgi waku Yesu.

3. Kumbi ndi vinthu wuli vo Akhristu akumanengi navu pambula kuswera, nanga tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

³ Pambula kuswera yapa, nasi tikumanengi ndi vinthu vakuyana waka. Yesu wangutcheŵeska Akhristu za kubwangandulika kwa Yerusalemu. Iyu wangukamba so kuti vinthu vo vinguchitika mu nyengu iyi ndivu vazamuchitika so asani ‘chisuzgu chikulu’ chaziyamba. (Mat. 24:3, 21, 29) Nkhani yamampha njakuti ‘mzinda ukulu’ wazamupona chisuzgu chikulu. (Ŵerengani Chivumbuzi 7:9, 13, 14.) Kumbi Bayibolu lititikambiyanji pa nkhani iyi? Titenere kuziŵa vo vazamuchitika chifukwa vingazitiwovya kuti tiziponi. Sonu tiyeni tiwoni mo vinthu vo vazamuchitika kunthazi vazakutikwaskiya.

4. Kumbi chisuzgu chikulu chazamukwamba wuli, nanga ivi vazamuchitika wuli?

⁴ Kumbi chisuzgu chikulu chazamukwamba wuli? Buku la Chivumbuzi lititi chisuzgu chikulu chazamukwamba asani “Babiloni mukulu” wabwangandulika. (Chiv. 17:5-7) Bayibolu liyeruzgiya visopa vosi vaboza ndi huli. Ivi vauneneska chifukwa alongozgi avisopa achita ureŵi pamwenga kuti akoliyana ndi alongozgi andali. M’malu mwakovya Yesu ndi Ufumu waki, yiwu atovya alongozgi andali. Aleka fundu zaku Chiuta chifukwa cha kukhumba udindu mu boma. Yiwu apambana ukongwa ndi Akhristu akusankhika aku Chiuta. (2 Ŵakor. 11:2; Yak. 1:27; Chiv. 14:4) Kumbi ndiyani yo wazamubwanganduwa huli ili? Yehova Chiuta wazamuŵika maŵanaŵanu ngaki m’mitima ya ‘masengwi 10 nga chikoku chakufyuŵara.’ Masengwi yanga ngamiya maboma ngosi nga pacharu chapasi ngo ngakoliyana ndi wupu wa United Nations. Wupu uwu ndiwu ‘chikoku chakufyuŵara.’​—Chivumbuzi 17:3, 16-18.

5, 6. Nchifukwa wuli tikamba kuti ŵanthu amuvisopa vaboza azamukufwa wosi cha pa Chisuzgu Chikulu?

⁵ Kumbi tingakamba kuti ŵanthu wosi amuvisopa vaboza azamukufwa pa Chisuzgu Chikulu? Viwoneka kuti ndimu viliri cha. Mchimi Zekariya wangulemba vo vazamuchitika pa nyengu iyi. Iyu wangukamba za munthu yo kali wenga muchisopa chaboza kuti: “Kweni watingi, ‘Ini kuti nde mchimi cha, nde mlimi; chifukwa munthu munyaki wangundigula pa unamana wangu kuti ndije kapolu waki.’ Ndipu asani yumoza watimufumba kuti, ‘Kumbi ndi vilonda wuli vo ve ku msana waku?’ wamukengi kuti, ‘Vilonda ivi  ndingupumika mu nyumba ya ŵanthu wo atindanja.’” (Zek. 13:4-6) Mwaviyo, viwoneka kuti alongozgi anyaki avisopa vaboza azakuvikana visopa vawu.

⁶ Kumbi ŵanthu aku Chiuta vazakuŵayende wuli pa nyengu iyi? Yesu wangukamba kuti: “Kukamba uneneska, asani mazuŵa yanga ngengavi kufupiskika, palivi yo watingi wataskikengi. Kweni chifukwa cha akusankhika, mazuŵa yanga ngazamufupiskika.” (Mat. 24:22) Nge mo takonkhoskiyapu kali, mazuŵa nga chisuzgu chikulu cho chinguchitika mu chaka cha 66 C.E. ‘ngangufupiskika.’ Ivi vinguwovya Akhristu ‘akusankhika’ kuti atuwemu mu Yerusalemu ndi m’madera nganyaki. Mwakuyana waka, mazuŵa nga chisuzgu chikulu cho chichitikengi kunthazi ‘ngazamufupiskika’ chifukwa cha ‘akusankhika.’ Masengwi 10 ngazamuzomerezgeka cha kuti ngazibayi ŵanthu aku Chiuta. Chisuzgu chikulu chazamuleka dankha kwa nyengu yimanavi.

7, 8. Kumbi ndi vinthu wuli vo vazamuchitika asani chisuzgu chikulu chazileka dankha kwa nyengu yimanavi, nanga ŵanthu aku Chiuta azamulongo wuli kuti mbakupambana ndi ŵanthu amuvisopa vaboza?

⁷ Kumbi ndi vinthu wuli vo vazamuchitika asani visopa vosi vaboza vazibwangandulika? Iyi ndi nyengu yo tazamulongore vo ve mumtima widu. Ŵanthu anandi azamuthaŵiya ku mawupu nga ŵanthu ngo Bayibolu litingayeruzgiya ndi ‘majarawi nga m’mapiri.’ (Chiv. 6:15-17) Kweni ŵanthu aku Chiuta azamuthaŵiya ku malu ngo Yehova wazamupereka. Malu yanga ndi malu chayingu cha, ngakuyeruzgiya waka. Mu nyengu ya Akhristu akwamba, mazuŵa ngo chisuzgu chikulu chingufupiskika ngenga ngakuti Ayuda asinthi ndi kuja Akhristu cha. Kweni yenga nyengu yakuti Ayuda wo ŵenga Akhristu kali avwiyi vo Yesu wangukamba. Ivi ndivu vazamuchitika so kunthazi asani nyengu ya mazuŵa nga chisuzgu chikulu ngazifupiskika. Iyi yazamukuŵa nyengu yakuti ŵanthu azisinthi chisopa chawu cha. Kweni yazamuwovya Akhristu wosi auneneska kulongo kuti atanja nadi Yehova ndipuso atovya abali aku Khristu.​—Mat. 25:34-40.

⁸ Chinanga kuti tiziŵa vosi cha vo vazamuchitika pa nyengu yakweseka iyi, kweni viwoneka kuti tazamukhumbika kuzileka vinthu vinyaki vo titanja. Akhristu akwamba akhumbikanga kuleka katundu wawu kweniso kukunthiyapu masuzgu kuti ataskiki. (Marko 13:15-18) Kumbi nasi tazamukhumbisiska kuleka katundu widu kuti tizije akugomezgeka? Kumbi tazamuchita vosi vo vikhumbika kuti tizivwiyi Yehova? Pa nyengu yo, ndisi pe tazamuchita vo mchimi Danyele wanguchita. Tazamulutirizga kusopa Chiuta kwali vinthu vingazisuzga wuli.​—Dan. 6:10, 11.

9, 10. (a) Kumbi ŵanthu aku Chiuta azamupharazga uthenga wuli pa nyengu yo? (b) Kumbi arwani ŵidu azamuchitanji?

⁹ Iyi yazamukuŵa nyengu yakupharazgiya ‘uthenga wamampha wa Ufumu’ cha. Nyengu yakuchitiya ivi yazamukuŵa kuti yamala kali. ‘Umari’ wazamuja kuti wafika. (Mat. 24:14) Kweni yazamukuŵa nyengu yakupharazgiya uthenga wacheruzgu. Tazamukambiyanga ŵanthu kuti charu chaku Satana ichi chepafupi kumala. Bayibolu liyeruzgiya uthenga uwu ndi mya ya matalala. Likamba kuti: ‘Ndipu mya yikulu ya matalala ya uzitu wa makilogilamu pafupifupi 20 yinguwiya ŵanthu kutuwa kuchanya, ndipu ŵanthu angutuka Chiuta chifukwa cha mulili wa matalala, pakuti mulili waki wenga wakofya ukongwa.’​—Chiv. 16:21.

¹⁰ Arwani ŵidu azamuwona vosi ivi. Yehova wangukambiya mchimi Ezekiele kulemba vo Gogi wa ku Magogi wazamuchita. Gogi wa ku Magogi wamiya vyaru vosi vo vazamukoliyana kuti viyukiyi ŵanthu aku Chiuta. Ezekiele wanguti:  ‘Yehova, Fumu Yanthazizosi, wanguti: “Pa zuŵa lo maŵanaŵanu ngazengi mumtima waku, ndipu wazamukhumba kuchita chiŵembu chiheni. Wazamukamba kuti: ‘Ndilutengi kuchiyukiya mizi yambula mipanda ndi ŵanthu wo aja mwakufwasa. Ndiyukiyengi wosi wo aja mwambula mipanda, alivi mipiringizgu pamwenga visasa.’ Wazamuluta kweniko kuti ukaphangi vinthu vinandi kweniso kuti ukayukiyi charu chakubwangandulika cho sonu muja ŵanthu. Wazamuluta kuchiyukiya ŵanthu wo awunganiskika kutuwa ku mitundu yinyaki, wo awunjika chuma ndi katundu ndipuso wo aja pakatikati pacharu chapasi.”’ (Ezek. 38:10-12) Ŵanthu aku Chiuta azamuja apade ukongwa. Ndichu chifukwa chaki Bayibolu likamba kuti azamuja “pakatikati pacharu chapasi.” Maboma nga charu ngazamumwazika ukongwa kuziwona ivi, ndipu ngazamuyukiya Akhristu akusankhika ndi a mbereri zinyaki.

11. (a) Kumbi titenere kukumbukanji pa nkhani ya mo vinthu vazamuchitikiya pa chisuzgu chikulu? (b) Kumbi arwani aku Chiuta azamuchita wuli ndi vinthu vo vazamuchitika kuchanya?

¹¹ Po sonu tikambiskanengi vinthu vinyaki vo vazamuchitika pavuli paki, titenere kukumbuka kuti Mazu Ngaku Chiuta ngakamba cha ndondomeku ya mo vinthu venivi vazamuchitikiya. Viwoneka kuti vinthu vinyaki vazamuchitika pa nyengu yimoza. Po Yesu wakambanga za kumala kwa charu, iyu wangukamba kuti: ‘Ndipu muŵengi visimikizgu mu lumwi, mwezi ndi nyenyezi. Ndipu panu pasi mitundu yazamusuzgika ndi kumala zeru chifukwa chakuwuruma ndi kuvunduka kwa nyanja. Ŵanthu azamukufwa chipoyu chifukwa cha mantha ndi vinthu vo vituza pacharu, chifukwa nthazi zakuchanya zazamusukunyika. Ndipu azamuwona Mwana wa munthu wachiza mumtambu ndi nthazi ndi unkhankhu ukulu.’ (Luka 21:25-27; ŵerengani Marko 13:24-26.) Po uchimi uwu wazamufiskikiya, kumbi kuchanya kwazamuchitika nadi vinthu vakofya? Tiyeni tilindizgi kuti tiziwoni vo vazamuchitika. Kweni mosi mo vinthu vazamuŵiya, arwani aku Chiuta azamuchita mantha ukongwa chifukwa cha vinthu vo vazamuchitika kuchanya.

12, 13. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo vazamuchitika po Yesu waziyengi ‘ndi nthazi ndi unkhankhu ukulu’? (b) Kumbi ateŵeti aku Chiuta azamuchitanji pa nyengu iyi?

¹² Kumbi ndi vinthu wuli vo vazamuchitika po Yesu waziyengi ‘ndi nthazi ndi unkhankhu ukulu’? Pa nyengu iyi, Yesu wazamupereka mphotu kwa ateŵeti ŵaki akugomezgeka ndi kulanga ŵanthu aheni. (Mat. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) Mu buku la Mateyu, Yesu wangumalizga ndi ntharika ya mbereri ndi mbuzi pakukonkhoska vakuchitika vo vazamulongo kuti charu che pafupi kumala. Iyu wanguti: ‘Asani Mwana wa munthu waza mu unkhankhu waki pamoza ndi angelu ŵaki wosi, wazamuja pampandu waki wa ukhankhu. Mitundu yosi yazamuwungana pa masu paki ndipu wazamupatuwa ŵanthu nge mo mliska wapatuliya mbereri ndi mbuzi. Iyu wazamuŵika mbereri ku janja laki lamaryi, kweni mbuzi wazakuziŵika ku mazge.’ (Mat. 25:31-33) Kumbi mbereri ndi mbuzi zazamulonde cheruzgu wuli? Ntharika iyi yimala ndi mazu ngakuti: ‘Ndipu yiwu [mbuzi] azamuluta ku cheruzgu chamuyaya, kweni arunji ku umoyu wamuyaya.’​—Mat. 25:46.

¹³ Kumbi ŵanthu wo Bayibolu litiŵayeruzgiya ndi mbuzi azamuchita wuli asani aziziŵa kuti akengi ku ‘cheruzgu chamuyaya’? Yiwu azamuchita chitima ukongwa. (Mat. 24:30) Kweni kumbi Akhristu akusankhika ndi a mbereri zinyaki azamuchita wuli pa nyengu iyi? Chifukwa cha kugomezga ukongwa Yehova Chiuta ndi Mwana waki, Yesu Khristu, yiwu azamuvwiya ulongozgi waku Yesu wakuti: ‘Asani vinthu ivi vaziyamba kuchitika, muzimi jo ndi kuyunuska mitu yinu, chifukwa utaski winu uŵandika.’ (Luka 21:28)  Kukamba uneneska, tazamuchita mantha cha chifukwa tiziŵa kuti tazamutaskika.

14, 15. Kumbi ndi vinthu wuli vo vazamuchitika asani Gogi wa ku Magogi waziyamba kuyukiya ŵanthu aku Chiuta, nanga Yesu wakambanga kuwunganiska wuli?

¹⁴ Kumbi ndi vinthu wuli vo vazamuchitika asani Gogi wa ku Magogi waziyamba kuyukiya ŵanthu aku Chiuta? Mateyu ndi Marko angukamba fundu zakuyanana waka. Yiwu anguti: ‘[Mwana wa munthu] wazamutuma angelu, ndipu azamuwunganiska akusankhika ŵaki kutuwa ku mphepu zinayi, kutuwa kukumaliya kwa charu chapasi mpaka kukumaliya kwa machanya.’ (Marko 13:27; Mat. 24:31) Lemba ili likamba za kuwunganiska kwakwamba kwa akusankhika cha, pamwenga kudindika chidindu chakumaliya cha akusankhika wo ŵeche pacharu chapasi cha. (Mat. 13:37, 38) Kudindika chidindu uku kwazamuchitika chisuzgu chikulu chechendayambi. (Chiv. 7:1-4) Nanga Yesu wakambanga kuwunganiska wuli? Iyu wakambanga nyengu yo a 144,000 wo azamukuŵa kuti ŵeche pacharu chapasi, azamulutiya kuchanya. (1 Ŵat. 4:15-17; Chiv. 14:1) Ivi vazamuchitika asani Gogi wa ku Magogi waziyamba kuyukiya ŵanthu aku Chiuta. (Ezek. 38:11) Pavuli paki, mazu ngaku Yesu ngazamufiskika, ngakuti: ‘Pa nyengu yo arunji azamuŵara ukongwa nge lumwi mu Ufumu wa Awuskewu.’​—Mat. 13:43. b

¹⁵ Kumbi ivi ving’anamuwa kuti akusankhika ‘azamukwamphulikiya’ mumitambu? Ŵanthu anandi wo atiti mbakhristu, agomezga kuti mazu yanga ngang’anamuwa kuti Akhristu amukumana ndi Yesu mumitambu. Pavuli paki, yiwu atiti Yesu wazamuwe kuti waziyambi kuwusa charu chapasi ndipu ŵanthu azakumuwona.  Kweni Bayibolu likamba kuti ‘chisimikizgu cha Mwana wa munthu’ chazamuwoneka kuchanya ndipu Yesu wazengi ‘pamitambu yakuchanya.’ (Mat. 24:30) Ivi vilongo kuti ŵanthu azakumuwona cha Yesu. Kweniso, ‘nyama ndi ndopa vingahara cha Ufumu waku Chiuta.’ Mwaviyo, wo azamuluta kuchanya azamukhumbika dankha ‘kusanduka mu kanyengu kamanavi, mu kukupiya kwa jisu, pakuliya kwa mbata yakumaliya.’ c (Ŵerengani 1 Ŵakorinte 15:50-53.) Akhristu akusankhika wo ŵeche pacharu chapasi azamuwunganiskikiya pamoza mu nyengu yimanavi.

16, 17. Kumbi nchinthu wuli cho chazamuchitika nthengwa ya Mwana wa mbereri yechendachitiki kuchanya?

¹⁶ Asani a 144,000 wosi aziluta kuchanya, amumaliza kunozgeke nthengwa ya Mwana wa mbereri. (Chiv. 19:9) Kweni nthengwa iyi yechendachitiki, pazamuchitika dankha chinthu chinyaki. Nge mo takambiyapu kali, asani kwazija nyengu yimanavi kuti a 144,000, wo azamukuŵa kuti ŵeche pacharu chapasi, aluti kuchanya, Gogi wazamuyukiya ŵanthu aku Chiuta. (Ezek. 38:16) Kumbi ndi vinthu wuli vazamuchitika asani Gogi waziyukiya ŵanthu aku Chiuta? Ŵanthu aku Chiuta pacharu chapasi azamuwoneka kuti mbambula kuvikilirika. Yiwu azamuvwiya ulongozgi wo unguperekeka mu nyengu ya Fumu Yehoshafati, wakuti: ‘Nkhwinu cha kuchita nkhondu. Mumi waka jo m’malu nginu, ndi kuwona Yehova wachikutaskani. Imwi Ayuda ndi ŵanthu a ku Yerusalemu, mungawopanga cha pamwenga kutenthema.’ (2 Mik. 20:17) Kweni Yesu ndi Akhristu akusankhika azamukuma waka jo cha. Lemba la Chivumbuzi 17:14 likamba vo arwani aku Chiuta azamuchita asani Akhristu wosi akusankhika aziluta kuchanya. Likamba kuti: ‘Yaŵa azamuchita nkhondu ndi Mwana wa mbereri, kweni chifukwa chakuti Mwana wa mbereri ndi Mbuya wa Ambuya, ndi Fumu ya mafumu, wazakuŵathereska. Kweniso, akudanika wo mbakusankhika ndi kugomezgeka, azamuchita nawu’ nkhondu iyi. Yesu ndi a 144,000 azamutaska ŵanthu aku Chiuta pacharu chapasi.

¹⁷ Iyi yazamukuŵa nkhondu ya Aramagegoni. Nkhondu iyi yazamuwovya kuti zina lakupaturika laku Yehova litumbikiki. (Chiv. 16:16) Pa nyengu yo, ŵanthu wosi wo ŵenge mbuzi ‘azamuluta ku cheruzgu chamuyaya.’ Ŵanthu aheni azamumala pacharu chapasi ndipu mzinda ukulu wazamupona pakumaliya pa chisuzgu chikulu. Asani vosi vakunozgeke nthengwa vamala, nthengwa ya Mwana wa mbereri yazamuchitika. (Chiv. 21:1-4) d Ŵanthu wosi wo azamutaskika pacharu chapasi azamukondwa ukongwa kuja pa ubwezi wakukho ndi Chiuta. Tikhumbisiska kuti vinthu ivi vizichitiki. Nthengwa ya Mwana wa mbereri yazamukuŵa yakukondwesa ukongwa!​—Ŵerengani 2 Petro 3:13.

18. Chifukwa cha vinthu vakukondwesa vo tilindizga kunthazi, kumbi weyosi watenere kuchitanji sonu?

¹⁸ Chifukwa cha vinthu vakukondwesa venivi, kumbi weyosi watenere kuchitanji sonu? Wakutumika Petro wangulemba kuti: ‘Pakuti vinthu vosi ivi vazamusongonoka, ŵanaŵaniyani mtundu wa munthu yo mutenere kuja. Mutenere kuja ndi nkharu yakupaturika ndipu muchitengi vinthu vakulongo kuti mukujipereka kwaku Chiuta. Muchitengi ivi po mulindizga ndi kukumbuka nyengu zosi zuŵa laku Yehova, . . . Mwaviyo, akwanjiwa, pakuti mulindizga vinthu ivi, chitani chechosi kuti iyu wazikusaniyeni ambula banga, kalema kweniso muchimangu.’ (2 Pet. 3:11, 12, 14) Tiyeni tosi tisimikizgi mtima kuti tilutirizgi kuja ndi nkharu yamampha ndipuso kuwovya Fumu ya Chimangu.