NDIKUWA m’chaka cha 1927 mutawuni ya Wakaw, mu chigaŵa cha Saskatchewan, ku Canada. M’banja mwidu tengamu ŵana 7, anthurumi anayi ndi anthukazi atatu. Mwaviyo, ndinguziŵiliya kuja ndi ŵanthu anandi kwambiya pa unamana wangu.

Banja lidu lingukwaskika ndi masuzgu ngo ngengaku mu vyaka va m’ma 1930. Pa nyengu iyi, ndalama yingusika ukongwa. Chinanga wuli tenga akukhupuka cha, kweni tasoŵanga chakurya cha. Chifukwa chakuti tenga ndi ng’ombi ndi nyoli, nyengu zosi taŵanga ndi mazira nganandi, mkaka ndi vinthu vinyaki. Weyosi wenga ndi ntchitu yakuchita, nge kuphwere viŵetu.

Pe vinthu vinandi vo ndikumbuka, nge kafungu kamampha ka vipasu va maapozi mu chipinda cho ndagonanga. Asani ada aluta ku tawuni kuchigulisa vipasu, kanandi awengaku ndi maapozi. Zuŵa lelosi tamwanga juwisi wa maapozi.

Pa nyengu yo banja lidu lingwamba kusambira uneneska, ndenga ndi vyaka 6. Johnny yo wenga mwana wakwamba wangutayika weche munamana. Apapi ŵangu angufumba wasembi wakatolika kuti, “Kumbi Johnny wepani?” Wasembi wangukamba kuti chifukwa chakuti Johnny wenga weche ndabatiziki, ndikwesa wakuluta cha kuchanya. Kweni we ku malu nganyaki ko munthu waluta asani weche ndabatiziki. Wasembi uyu wangukamba so kuti asani apapi ŵangu angamupasa ndalama, mbwenu wamurombiyengi Johnny kuti watuweku ko wali ndi kuluta kuchanya. Kumbi asani mwenga imwi mwatingi muvwengi wuli? Ada ndi Ama anguguŵa ukongwa mwakuti akhumbanga so cha kulongoro nayu. Kweni akhumbanga mbwenu kuziŵa ko Johnny wenga.

Zuŵa linyaki Ama anguwona kabuku kakuti, Kumbi Akufwa Ŵepani? Kabuku yaka kangulembeka ndi Akaboni aku Yehova. Yiwu angukaŵerenga nyengu yeniyo. Ada ŵati awe ko anguluta, ama anguŵakambiya mwakukondwa kuti: “Ndaziŵaku ko kwe Johnny! Iyu we mtulu kweni wazamuyuka zuŵa linyaki.” Zuŵa lenili, ada anguŵerenga kabuku kosi. Ama ndi Ada angupembuzgika ukongwa kuziŵa vo Bayibolu likamba kuti akufwa ŵe mtulu ndipu azamuyuka kunthazi.​—Wak. 9:5, 10; Mac. 24:15.

Vo ama ndi ada anguŵerenga m’kabuku yaka vinguwovya ukongwa banja lidu. Tenga akukondwa ndipuso tingupembuzgika. Yiwu angwamba kusambira Bayibolu ndi Akaboni aku Yehova ndipu angwamba kuwungana ndi mpingu wo wenga mutawuni ya Wakaw. Abali ndi azichi anandi mumpingu uwu angutuliya ku Ukraine. Pambula kuswera, Ama ndi Ada angwamba kupharazga.

Pati pajumpha kanyengu, tingusamukiya ku British Columbia ndipu mpingu wa kwenuku ungutilonde umampha. Ndikondwa asani ndikumbuka mo banja lidu lanozgekiyanga Chigongwi cha Alinda. Weyosi  wayanjanga ukongwa Yehova ndi uneneska. Ndingwamba kuwona mo umoyu widu wasinthiyanga kweniso mo Yehova watitumbikiyanga.

Taŵana tachitanga soni kupharazga. Kweni penga chinthu chinyaki cho chatiwovyanga. Ini ndi mvurwa wangu Eva, tanozgekiyanga masachizgu nga vo tingachikamba mu uteŵeti ndipu tachichitanga chakuwoniyapu pa Unganu wa Uteŵeti ku mpingu. Iyi yenga nthowa yamampha ukongwa yakusambiriya kupharazga. Ndiwonga ukongwa kuti ndingusambira kupharazga.

Chinthu chinyaki cho ndikumbuka pa unamana wangu nchakuti nyengu zinyaki ateŵeti anyengu zosi afikiyanga ku nyumba kwidu. Mwakuyeruzgiyapu, wakuwonere dera munyaki zina laki Jack Nathan wati waza kuzicheze mpingu widu, wangufikiya mu nyumba yidu. a Iyu wangutikonkhoske nkhani zinandi zakukondwesa. Wayanjanga kutiwonga kutuliya pasi pa mtima. Ivi vingutiwovya kuti titeŵetiyengi Yehova mwakugomezgeka.

Ndikumbuka zuŵa linyaki ndaŵanaŵananga kuti, “Asani ndakuwa, ndikhumba kuzija nge M’bali Nathan.” Pa nyengu iyi ndaziŵanga cha kuti vo wachitanga vandiwovyanga kuti nani ndiziyambi uteŵeti wanyengu zosi. Ndati ndafika vyaka 15, ndingusimikizga kwamba kuteŵete Yehova. Mu 1942, Ini ndi Eva tingubatizika.

Pa nyengu yo kwenga Nkhondu Yachiŵi Yapacharu Chosi, ŵanthu ayanjanga ukongwa charu chawu. Musambizi munyaki munthukazi zina laki Scott wenga wakusuzga ukongwa. Iyu wangudikiska sukulu avurwa ŵangu ŵaŵi ndi mzichi wangu yumoza. Wanguŵadikiska chifukwa chakuti akananga kugwadiya mbendela. Wanguchikambiya so asambizi ŵangu kuti nani andidikiski. Kweni asambizi ŵangu angukana, anguti: “M’charu chinu munthu weyosi we ndi wanangwa wakugwadiya mbendela pamwenga cha.” Chinanga kuti Scott wangulimbikiya, asambizi ŵangu angukamba kuti, “Ndisinthengi cha vo ndakamba.”

Scott wangumuka kuti: “Sukulu iyi njaku cha. Ndakukukamba asani ukana kudikiska Melita.” Asambizi ŵangu anguchikambiya apapi ŵangu kuti ntchitu yawu yimalengi asani angaleka kundidikiska sukulu chinanga wuli aziŵanga kuti mbuheni kuchita viyo. Kweni tingusaniya mabuku kuti tikasambiriyengi ku nyumba. Pavuli paki, tingusamukiya kunyaki ndipu kwenuku angutizomerezga kusambira sukulu.

Chinanga wuli magazini ngidu angungakanizga, kweni tapharazganga ku nyumba ndi nyumba mwakugwiriskiya ntchitu Bayibolu. Ivi vinguchitiska kuti tije ndi lusu pakupharazga ndi Bayibolu pe. Kuchita viyo kungutiwovya kuti tikuwi mwauzimu ndipu Yehova wenga nasi.

Ini ndi Eva tati tamaliza sukulu, tingwamba kuchita upayiniya. Pa nyengu iyi, ndagwiranga ntchitu mu sitolu. Pavuli paki, ndinguchita kosi yakunoza sisi kwa myezi 6. Ntchitu iyi ndayiyanjanga ukongwa po ndenga kunyumba. Ndati ndamaliza kosi, ndingusaniya ntchitu yakunoza sisi. Ndagwiranga ntchitu iyi mazuŵa ngaŵi pa sabata ndipu mazuŵa ngaŵi pa mwezi, ndasambizanga ŵanthu kunoza sisi. Ivi vandiwovyanga kuti ndisaniyengi vakukhumbika po ndachitanga uteŵeti wanyengu zosi.

 Mu 1955, ndakhumbanga kuluta ku unganu wa mutu wakuti, “Ufumu wo Upunda” wo unguchitikiya mutawuni ya New York, ku America, kweniso mutawuni ya Nuremberg, ku Germany. Ndechendaluti ku New York, ndingukumana ndi M’bali Nathan Knorr yo wangutuliya ku likulu lidu. Iyu ndi muwolu waki anguza ku unganu wo unguchitikiya mutawuni ya Vancouver, ku Canada. Pa nyengu iyi, ndingupempheka kuti ndinozgi sisi la Mzichi Knorr. M’bali Knorr wangukondwa ukongwa wati wawona kuti ndingulinozga umampha sisi la muwolu waki ndipu wakhumbanga kuti wakumani nani. Po tachezanga, ndingumukambiya kuti ndaŵanaŵananga kuluta ku New York ndechendaluti ku Germany. Iyu wangundipempha kuti nkhagwireku ntchitu ku Beteli ya ku Brooklyn kwa mazuŵa 9.

Ulendu uwu ungusintha umoyu wangu. Ku New York, ndingukumana ndi m’bali Theodore (Ted) Jaracz. Iyu wangundifumba kuti, “Kumbi uchita upayiniya?” Ndingumuka kuti, “Awa.” Munyangu LaVonne wanguvwa vo takambiskananga ndipu wangukamba kuti, “Hinya, ndi mpayiniya.” Ted wanguzizwa ndipu wangufumba LaVonne kuti, “Kumbi ndiyani waziŵa umampha pakati paku iwi ndi mweneku?” Pavuli paki, ndingumukonkhoske kuti ndachitanga upayiniya ndechendazi kunu, ndipu ndikhumba kuti nkhalutirizgi asani ndawe ku unganu.

Ted wanguwa mu 1925 mutawuni ya Kentucky, ku America. Wangubatizika we ndi vyaka 15. Chinanga kuti wenga yija Kaboni m’banja laki, wangwamba upayiniya wanyengu zosi pati pajumpha vyaka viŵi kutuliya po wangubatizikiya. Wanguchita uteŵeti wanyengu zosi kwa vyaka 67.

Mu July 1946 po wenga ndi vyaka 20, Ted wangumaliza Sukulu ya Giliyadi, kilasi la nambala 7. Pavuli paki, wangwamba kuwonere dera mutawuni ya Cleveland, ku Ohio. Pati pajumpha vyaka vinayi, wangupempheka kuti wakawoneriyengi nthambi ya ku Australia.

Ted wenga pa unganu wo unguchitikiya mutawuni ya Nuremberg, ku Germany, ndipu tingucheza limu. Uku kwenga kwamba kwa chibwezi. Ndingukondwa kuti wenga ndi vilatu vakuteŵete Yehova umoyu waki wosi. Wenga wakujipereka ukongwa, walisungu kweniso wakuseka ndi ŵanthu. Kweniso waŵanaŵaniyanga ukongwa anyaki. Unganu wati wamala, Ted wanguwere ku Australia ndipu ini ndinguwere ku Vancouver, kweni talembiyananga makalata.

Ted wati waja vyaka vinkhondi ku Australia, wanguwere ku America. Pavuli paki, wanguza ku Vancouver kuzichita upayiniya. Ndingukondwa kuti ŵanthu a m’banja langu angumuyanja ukongwa. Mchizi wangu mula Michael wandiŵingiliyanga ndipu kanandi asani munthu munyaki watindikhumba wandifipiyanga mtima. Kweni Ted wangumuyanja ukongwa. Michael wangukamba kuti, “Melita wasaniya munthu wamampha. Umukolesi ndipu ungamutayanga cha.”

Nani ndingumuyanja ukongwa Ted. Ndipu tingutorana pa 10 December, 1956. Tinguchita upayiniya ku Vancouver, ndi ku California. Pavuli paki, iyu wangwamba kuwonere dera ku Missouri ndi ku Arkansas m’charu cha America. Iyu wangugwira ntchitu iyi kwa vyaka 18. Ndipu sabata yeyosi tagonanga nyumba yinyaki. Mu uteŵeti uwu, takumananga ndi vinthu vakukondwesa vinandi kweniso tasaniyanga mabwezi nganandi. Chinanga kuti venga vakusuzga kusamasama, kweni takondwanga ukongwa ndi uteŵeti uwu.

Chinthu chikulu cho Ted wandikondwesanga ukongwa nchakuti wawutoliyanga saza cha ubwezi waki ndi Yehova. Iyu wayanjanga ukongwa kuteŵete Yehova. Tayanjanga kuŵerenga ndi kusambiriya limoza Bayibolu. Techendagoni, tajikamanga pamphepeti  pabedi ndipu iyu warombanga. Pavuli paki, weyosi warombanga pakuyija. Nyengu zosi ndaziŵanga asani chinthu chinyaki chitimusuzga. Iyu wasikanga pabedi ndi kujikama ndipu warombanga chisisi kwa nyengu yitali. Ndamukhumbiranga ukongwa chifukwa chakuti warombanga kwaku Yehova, kaya nkhani yije yikulu pamwenga yimana.

Tati taja vyaka kutuliya po tingutoriyana, Ted wangundikambiya kuti wayambengi kurya chiŵandi ndi kumwa vinyu pa Chikumbusku. Iyu wangundikambiya kuti: “Ndayirombe kwa nyengu yitali nkhani iyi kuti ndisimikizgi kuti vo ndichitengi ndivu Yehova wakhumba.” Ndinguzizwa cha kuti wasankhika ndi mzimu waku Chiuta kuti wakateŵetiyengi kuchanya. Ndipu ndinguwona kuti nde ndi mwaŵi kovya m’bali waku Khristu.​—Mat. 25:35-40.

Mu 1974, Ted wangupempheka kuti wakateŵetiyengi mu Wupu Wakulongozga wa Akaboni aku Yehova. Pavuli paki, tingwamba kuteŵete pa Beteli ya ku Brooklyn. Ted wagwiranga ntchitu mu Wupu Wakulongozga ndipu ini ndagwiranga ntchitu yakunoza munyumba ndi yakunoza sisi.

Ted wayendeliyanga maofesi nga nthambi ngakupambanapambana. Iyu wafipiyanga ukongwa mtima ntchitu yakupharazga mu vyaru vinyaki va kuvuma kwa Europe. Nyengu yinyaki, tati tato holidi tinguluta ku Sweden. Ted wangukamba kuti: “Melita, ntchitu yakupharazga njakukanizgika ku Poland, ndipu ndikhumba kuti nkhaŵawovyi abali.” Mwaviyo tinguto mapepala ngakwende ndipu tinguluta ku Poland. Ted wangukumana ndi abali wo awonere ntchitu yidu ku Poland ndipu anguluta kutali kuti ŵanthu aleki kuvwa vo akambiskananga. Abali yaŵa angukambiskana mazuŵa nganayi, kweni ndingukondwa kuwona kuti Ted wenga wakukondwa chifukwa chakuti wanguwovya abali ŵaki auzimu.

Mu November 1977, tinguluta so ku Poland. Tinguluta limoza ndi M’bali F. W. Franz, ndi Daniel Sydlik. Kenga kakwamba kuti abali a mu Wupu Wakulongozga aluti ku Poland. Pa nyengu iyi ntchitu yidu yenga yechekukanizgika. Kweni abali yaŵa angufiska mbwenu kuwonana ndi akuwonere, apayiniya ndipuso abali ndi azichi wo anguteŵete Yehova kwa nyengu yitali.

Mu 1978, m’bali Milton Henschel ndi Ted anguluta so ku Poland. Yiwu angukumana ndi ŵaraŵara aboma wo angwamba kusintha mo awoniyanga ntchitu yidu. Mu 1982 boma la Poland linguzomerezga abali kuti achiti unganu wa zuŵa limoza. Ndipu mu 1983, abali angwamba kuchita maunganu ngakulungakulu ndipu nganandi ngachitikiyanga mumaholu nga lendi. Chinanga kuti tenga techekukanizgika, kweni mu 1985 angutizomerezga kuchita maunganu nganayi ngakulungakulu. Maunganu yanga tinguchitiya mu masitediyamu. Mu May 1989,  pa nyengu yo abali anozganga kuti achiti maunganu ngakulungakulu, boma la Poland linguzomerezga Akaboni aku Yehova kuti asopengi pakweru. Ted wangukondwa ukongwa kuvwa nkhani iyi.

Mu 2007, tenga pa ulendu wakuchijuliya nthambi ku South Africa. Tati tafika ku England, Ted wangusuzgika ndi BP, ndipu dokotala wangumukambiya kuti waleki dankha kuluta South Africa. Ted wati wachira, tinguwere ku America. Pati pajumpha masabata ngamanavi, wanguchita sitiloku ndipu viŵalu vakumaryi vingufwa.

Ted wachiranga kamanakamana ndipu watondekanga kuluta ku ntchitu. Kweni talongoronga nayu umampha. Chinanga kuti watamanga, wayesesanga kuchita vo wachitanga nyengu zosi nge kutomu chigaŵa pa maunganu nga Wupu Wakulongozga sabata yeyosi. Wachitanga ivi pafoni muchipinda cho tajanga.

Ted wanguwonga ukongwa chovyu cha munkhwala cho walondiyanga pa Beteli. Kamanakamana, wangwamba kwenda. Wangwamba so kuchita ntchitu zinandi zo wachitanga kali. Ndipu nyengu zosi wakondwanga.

Pati pajumpha vyaka vitatu, wanguchita so sitiloku ndipu wangutayika pa Chitatu, June 9, 2010. Chinanga kuti ndaziŵanga kuti nyengu yeyosi Ted wangamaliza uteŵeti waki wa panu pasi, kweni vingundipweteka ukongwa kuti wangundisiya. Zuŵa lelosi ndiwonga Yehova chifukwa wangundipasa nthazi kuti ndiwovyi Ted. Tinguteŵete limoza Yehova kwa vyaka 53. Ndiwonga Yehova chifukwa cha mo Ted wangundiwovye kuti ndije pa ubwezi wakukho ndi Ada ŵangu akuchanya. Ndikayika cha kuti Ted wakondwa ukongwa ndi uteŵeti wo wachita sonu.

Vitindisuzga kuja ndija chifukwa chakuti ndinguziŵiriya kuteŵete limoza ndi murumu wangu kwa vyaka vinandi. Ini ndi Ted tayanjanga kucheza ndi alendu ku Beteli ndi ku Nyumba ya Ufumu. Kweni sonu nditondeka kucheza ukongwa ndi alendu chifukwa chakuti Ted palivi ndipuso ndilivi nthazi nge mo ndenge kali. Kweni ndeche kucheza ndi abali ndi azichi pa Beteli ndi ku mpingu. Chinanga wuli uteŵeti wa pa Beteli ngupusu cha, kweni ndikondwa ukongwa kuti nditeŵete Chiuta. Kweniso ndeche kwanja kupharazga. Chinanga kuti ndivuka ndipu ndingayenda mtunda utali cha, kweni ndikondwa kupharazga mumsewu ndi kuchitiska masambiru nga Bayibolu.

Asani ndiwona vinthu viheni vo vichitika m’charu, ndikondwa ukongwa kuti ndateŵetiyanga Yehova ndi munthu wamampha! Yehova wanditumbika ukongwa.​—Nthanthi 10:22.