MWENGA mu chipwepwi m’chaka cha 1931. Ŵanthu anandi akutuliya mu vyaru 23 aserenga mu holu yinyaki yakutchuka mutawuni ya Paris m’charu cha France. Holu iyi yenga yakumbiyamu sumu. Magalimotu ngazanga ndi ŵanthu anandi ndi kuŵasisiya kumasu kwa holu. Ndipu pambula kuswera, ŵanthu pafupifupi 3,000 anguzaza mu holu iyi. Ŵanthu yaŵa anguza kuzivwisiya sumu cha, kweni anguza kuzivwisiya nkhani ya M’ bali Joseph F. Rutherford yo pa nyengu iyi walongozganga ntchitu yidu yakupharazga. Nkhani zaki zingufwatulika mu Chifulenchi, Chijelemani ndi Chipolishi. Mazu nga M’ bali Rutherford ngavwikanga mwanthazi mu holu yosi.

Unganu uwu unguwovya kuti vinthu visinthi pa ntchitu yakupharazga ku France. M’bali Rutherford wangupempha Akhristu wosi wo anguza pa unganu uwu, ukongwa achinyamata kuti ayambi kuteŵete nge apayiniya (kali adanikanga kuti akopotala). John Cooke wanguluwa cha mazu ngakuchiska ngo M’bali Rutherford wangukamba ngakuti: “Palivi cho chitenere kukutondekeskani achinyamata kuchita upayiniya!” *

Kupatuwaku John Cooke yo pavuli paki wanguja mumishonale, anyaki so anandi anguzomera pemphu ili. (Mac. 16:9, 10) Chiŵerengeru cha apayiniya chingukuwa ukongwa ku France. Mwakuyeruzgiyapu, mu 1930 kwenga apayiniya 27 kweni mu 1931 angufika 104. Anandi mwa apayiniya yaŵa aziŵanga cha kulongoro Chifulenchi. Kumbi anguchita wuli kuti amalani ndi suzgu ili? Kumbi anguchita wuli kuti amalani ndi suzgu lakusoŵa vakukhumbika ndi kuchita phukwa?

Chifukwa chakuti atondekanga kulongoro Chifulenchi, apayiniya a mu vyaru vinyaki athembanga makadi ngakupharazgiya pakupharazga uthenga wa Ufumu. Mwakuyeruzgiyapu, m’bali munyaki yo walongoronga Chijelemani wapharazganga mwaphamphu ku Paris. Iyu wangukamba kuti: “Tinguziŵa kuti Chiuta widu ngwanthazi. Tachitanga mantha mu uteŵeti chifukwa chakopa ŵanthu cha kweni tawopanga kuluwa mazu ngakuti: ‘Voulez-vous lire cette carte, s’il vous plaît? [Kumbi mungayanja kuŵerenga kadi ili?]’ Taziŵanga kuti ntchitu yidu yenga yakukhumbika ukongwa.”

Asani apayiniya apharazga mu nyumba zikuluzikulu, kanandi alonda aŵadikisanga. Zuŵa linyaki azichi ŵaŵi wo aziŵanga mazu ngamanavi nga Chifulenchi, angukumana ndi mulonda mukali ukongwa. Wanguŵafumba kuti akambi yo apenja. Kuti mulonda waleki kuŵakalipiya, mzichi yumoza wanguwona mazu ngo ngangulembeka pakhomu. Mazu ngaki ngenga ngakuti: “Tournez le bouton [Mbani belu].” Pakuŵanaŵana kuti lenga zina la mweneku wa nyumba, wangumuka kuti: “Tikhumba kukumana ndi Madamu ‘Tournez le bouton.’” Chifukwa chakuti apayiniya yaŵa ŵenga ndi myati vinguŵawovya ukongwa.

Mu vyaka va m’ma 1930, ŵanthu anandi ku France kusazgapu wo angutuliya mu vyaru vinyaki asuzgikanga kusaniya vakukhumbika. Pakukamba za vo iyu ndi mpayiniya munyaki angukumana navu, mzichi Mona Brzoska wangukamba kuti: “Nyumba yo tajangamu yenga yachimizi. Suzgu yinyaki yikulu yenga yakuti mu nyumba mwidu mwazizilanga ukongwa mu chipwepwi. Asani tayuka ndi mulenji, tasaniyanga kuti maji ngo tasunganga mu jagi ngakhoma mwakuti tachitanga kungaphwanya kuti tisambi kumasu.” Kumbi apayiniya akwambiriya anguleka kupharazga chifukwa cha masuzgu ngenanga? Awa! Mpayiniya munyaki wangukamba kuti: “Tengavi chechosi, kweni tasoŵanga kanthu cha.”—Mat. 6:33.

Apayiniya achiganga yaŵa achitanga so phukwa. Kukwambiriya kwa vyaka va m’ma 1930, apharazgi a Ufumu ajumphanga cha 700 ku France. Ndipu anandi mwaku yiwu, ajanga kutalikutali. Nchinthu wuli cho chinguwovya apayiniya kuti akondwengi? Mona ndi mpayiniya munyaki angukumana ndi suzgu ili. Mona wangukamba kuti: “Kuti tileki kuchita phukwa, taŵerenganga mabuku nga gulu kaŵikaŵi. Pakuti mu nyengu zakuvuli taweliyangaku cha ku ŵanthu akunweka pamwenga kuchitisa masambiru nga Bayibolu, mazulu taŵanga ndi nyengu yakulembe makalata ŵanthu a mu banja lidu kweniso apayiniya anyidu. Taŵakambiyanga vo vatichitikiyanga ndipu tachiskananga.”—1 Ŵat. 5:11.

Chinanga kuti apayiniya yaŵa angukumana ndi masuzgu, kweni awonanga vinthu mwakwenere. Tikamba viyo chifukwa cha vo angulemba mu makalata ngo angutumiza ku ofesi ya nthambi pa nyengu yo achitanga upayiniya ku France. Annie Cregeen yo ndi Mkhristu wakusankhika wanguchita upayiniya ku France limoza ndi murumu waki kutuwa mu 1931 mpaka mu 1935. Yiwu angwenda m’malu nganandi m’charu ichi. Annie wangukamba kuti: “Iyi yenga nyengu yamampha ukongwa kweniso yambula kuluwika! Tachitanga vinthu mwakukoliyana. Nge mo wakutumika Paulo wangukambiya, ‘Ini ndingupanda, Apolu wangudiriya kweni Chiuta ndiyu wangukulisa.’ Mazu yanga ngenga ngakuchiska ukongwa kwa abali ndi azichi wo apharazganga nyengu yo.”—1 Ŵakor. 3:6.

Abali ndi azichi wo akhumba kusazgiyaku uteŵeti wawu angasambira vinandi kwa apayiniya akwambiriya ŵenaŵa pa nkhani ya kukunthiyapu ndi kujipereka. Mazuŵa nganu, ku France kwe apayiniya a nyengu zosi pafupifupi 14,000. Anandi aku yiwu ateŵete mu timagulu pamwenga mumipingu ya vineneru vinyaki. * Nge mo apayiniya akwambiriya achitiyanga, nawu akhumba cha kuti chinthu chinyaki chiŵatondekesi!—Yatuliya munkhani zidu zakali ku France.