1. (a) Kumbi Chiuta wangumupasa ntchitu wuli Adamu? (b) Kumbi ŵanthu aku Chiuta agwiriskiya wuli ntchitu mphasu yakulongoro?

YEHOVA CHIUTA wakupasa ŵanthu mphasu yakulongoro. Chiuta wati waŵika Adamu mu munda wa Edene, wangumupasa ntchitu yakudana mazina nyama. Adamu wangugwiriskiya ntchitu lusu ndi zeru zaki kudana zina lakwenere nyama yeyosi. (Chiy. 2:19, 20) Kwambiya nyengu yaku Adamu, ŵanthu aku Chiuta agwiriskiya ntchitu mphasu yakulongoro kuti atumbiki Yehova ndi kukambiyaku anyawu khumbu laki. Mazuŵa nganu, ŵanthu aku Chiuta agwiriskiya ntchitu mphasu yeniyi kuti afwatuliyi Bayibolu. Achita viyo kuti ŵanthu anandi aziŵi Yehova.

2. (a) Kumbi abali wo angufwatuliya Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi angulondo fundu nizi? (b) Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

² Mazuŵa nganu, kwe Mabayibolu nganandi. Nganyaki ngakufwatulikiya mwakulondo, kweni nganyaki cha. Mu vyaka va m’ma 1940, abali wo angusankhika kuti afwatuliyi Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi angupanga fundu kuti ziwovyi pakufwatuliya. Ndipu abali wo afwatuliyanga Bayibolu mu vineneru vinyaki vakujumpha 130 alondonga fundu zenizi. Fundu zaki ndi izi: (1) Kutumbika zina laku Chiuta mwakuliweze m’malu ngakwenere m’Bayibolu.  (Ŵerengani Mateyu 6:9.) (2) Kufwatuliya mazu ngengosi asani vivwika. Po vileka kuvwika, kufwatuliya waka fundu. (3) Kugwiriskiya ntchitu mazu ngambula kusuza kuvwa ndi kuŵerenga. * (Ŵerengani Nehemiya 8:8, 12.) Mu nkhani iyi, tikambiskanengi mo fundu izi zinguwovye pakusintha Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi lo lingutuwa mu 2013 kweniso mo ziwovye wo afwatuliya mu vineneru vinyaki.

3, 4. (a) Kumbi ndi mipukutu niyi yo ye ndi vilembu vo vimiya zina laku Chiuta? (b) Kumbi Mabayibolu nganandi ngachita nalu wuli zina laku Chiuta?

³ Vilembu vinayi va Chihebere vo vidanika Tetragrammaton ndivu vimiya zina laku Chiuta. Vilembu ivi visanirika mumipukutu yakali ya Chihebere nge mupukutu wo ungusanirika ku Nyanja ya Kufwa. Visanirika so mu Mabayibolu nganyaki nga Septuagint. Angwamba kupanga Mabayibolu yanga vyaka 200 Yesu wechendazi ndipu angumaliza vyaka 100 Yesu wati waza. Ŵanthu anandi azizwa asani awona kuti zina laku Chiuta lisanirika m’malu nganandi mumipukutu yakali.

⁴ Chinanga kuti pe ukaboni wo ulongo kuti mu Bayibolu mutenere kuŵa zina laku Chiuta, kweni mu Mabayibolu nganandi akutuzamu. Ndipu pati pajumpha vyaka viŵi kutuliya po Baibulo la Dziko Latsopano Lomasulira Malemba Achigiriki Achikhristu lingutuliya mu 1950, pangutuwa Bayibolu la American Standard Version. Mu Bayibolu ili angutuzamu zina laku Chiuta. Kweni lo lingutuwa mu 1901 zina ili lengamu. Chifukwa wuli? Wo angufwatuliya Bayibolu ili angukamba kuti “nchakwenere cha chinanga nkhamanavi kugwiriskiya ntchitu zina laku Chiuta.” Mabayibolu nganandi nga Chingelezi ndi nga vineneru vinyaki nangu akutuzamu zina laku Chiuta.

5. Nchifukwa wuli nkhwakukhumbika kuŵikamu zina laku Chiuta mu Bayibolu?

⁵ Kumbi ve ndi kanthu kutuzamu pamwenga kuŵikamu zina laku Chiuta mu Bayibolu? Hinya. Yehova yo ndi mweneku wa Bayibolu, wakhumba kuti ŵanthu aziŵi zina laki. Munthu yo waziŵa ntchitu yakufwatuliya watenere kuziŵa vo wakhumba mweneku wa buku lo wafwatuliya, ndipu watenere kuwonesesa kuti valembeka. Mavesi nganandi mu Baibulo la Dziko Latsopano ngalongo kuti zina laku Chiuta ndakukhumbika kweniso kuti litenere kutumbikika. (Chit. 3:15; Sumu 83:18; 148:13; Yes. 42:8; 43:10; Yoh. 17:6, 26; Mac. 15:14) Yehova Chiuta wangukambiya ŵanthu wo akulemba Bayibolu kuti alembengi zina laki peposi po likhumbika. (Ŵerengani Ezekiele 38:23.) Mwaviyo, asani wo afwatuliya atuzamu zina laku Chiuta mu Bayibolu, alongo kuti atumbika Yehova cha.

6. Nchifukwa wuli mu Baibulo la Dziko Latsopano lo lingutuwa mu 2013 akusaziyamu zina laku Chiuta mu malu 6?

⁶ Mazuŵa nganu, pe ukaboni ukulu wo ulongo kuti titenere kugwiriskiya ntchitu zina laku Chiuta. Mwakuyeruzgiyapu, zina laku Chiuta lisanirika mu malu 7,210 mu Baibulo la Dziko Latsopano lo lingutuwa mu 1984. Kweni lo lingutuwa mu 2013, zina ili lisanirika mu malu 7,216. Ivi ving’anamuwa kuti mu Bayibolu ili akusaziyaku malu nganyaki 6. Malu 5 po akusaziyaku ndi 1 Samuele 2:25; 6:3; 10:26; 23:14, 16. Zina ili likusazikiyaku mu mavesi yanga chifukwa chakuti lilimu mumipukutu yo yingusanirika ku Nyanja ya Kufwa. Mipukutu iyi njakali ukongwa kuluska ya Masoretic. Lemba linyaki ndi Ŵeruzgi 19:18. Napu akusaziyaku chifukwa chakusanda umampha mipukutu yakali.

7, 8. Kumbi zina lakuti Yehova ling’anamuwanji?

⁷ Akhristu auneneska awona kuti zina laku Chiuta ndakukhumbika ukongwa. Kukumaliya  kwa Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi lo likutuwa mu 2013, kwe fundu zasonu pa nkhani iyi. Abali wo angusintha vinyaki mu Bayibolu ili anguwona kuti zina lakuti Yehova ling’anamuwa kuti “Wachitiska Kuja.” * Kuvuli uku, mabuku ngidu ngagwiriskiyanga ntchitu lemba la Chituwa 3:14 pakukonkhoska vo zina lakuti Yehova ling’anamuwa. Lemba ili lititi: “Ndijengi cho Ndasankha Kuja.” Ndichu chifukwa chaki, Baibulo la Dziko Latsopano lo lingutuwa mu 1984 lingukamba kuti zina ili ling’anamuwa kuti Iyu “wangasankha kufiska malayizgu.” * Kweni kukumaliya kwa Baibulo la Dziko Latsopano lo lingutuwa mu 2013, kwe fundu yakuti: “Chinanga kuti zina laku Yehova ling’anamuwa kuti wasankha kuja chechosi, kweni ling’anamuwa venivi pe cha. Ling’anamuwa so kuti iyu wachitiska vinthu vo wakulenga kuja chinthu chechosi kuti wafiski chilatu chaki.” (Wonani so Kabuku Kakusambiriya Mazu Ngaku Chiuta, papeji 5.)

⁸ Yehova wachitiska vinthu vo wakulenga kuja chinthu chechosi cho wakhumba. Iyu wanguchitisa Nowa kukhoma chingaraŵa, Bezalele kuja ndi lusu lakupanga vinthu, Gideoni kuthereska arwani kweniso Paulo kupharazgiya amitundu. Kukamba uneneska, ŵanthu aku Chiuta aziŵa kuti zina laki ling’anamuwa vinandi. Ndichu chifukwa chaki, abali wo angufwatuliya Baibulo la Dziko Latsopano akutuzamu cha zina laku Chiuta mu Bayibolu.

9. Nchifukwa wuli Wupu Wakulongozga unguwona kuti Bayibolu litenere kufwatulikiya mu vineneru vinandi?

⁹ Baibulo la Dziko Latsopano lisanirika mu vineneru vakujumpha 130. Bayibolu ili litumbika zina laku Chiuta mwakuliweziyamu m’malu ngaki ngakwenere. (Ŵerengani Malaki 3:16.) Kweni ŵanthu wo afwatuliya Mabayibolu nganyaki atuzamu zina laku Chiuta ndipu aŵikamu lakuti “Ambuya” pamwenga mazina nga achiuta aboza. Ndichu chifukwa chaki, Wupu Wakulongozga wa Akaboni aku Yehova unguwona kuti Bayibolu lo litumbika zina laku Chiuta litenere kufwatulikiya mu vineneru vinandi.

10, 11. Kumbi wo afwatuliyanga Baibulo la Dziko Latsopano mu vineneru vinyaki akumananga ndi masuzgu wuli?

¹⁰ Abali ndi azichi akumananga ndi masuzgu pakufwatuliya Baibulo la Dziko Latsopano mu vineneru vinyaki. Mwakuyeruzgiyapu, Baibulo la Dziko Latsopano lakali la Chingelezi, lenga ndi mazu nga Chihebere ngakuti “Shelo” pa lemba la Wakutaula 9:10. Lemba ili lakambanga kuti: “Kulivi ntchitu pamwenga kuŵanaŵana pamwenga kuziŵa vinthu pamwenga zeru ku Shelo ko uluta.” Venga vakusuza kulemba mazu ngakuti “Shelo” mu vineneru vinyaki chifukwa ŵanthu anandi atingaziŵa cha mazu yanga. Mazu yanga ngasanirika cha mumadikishonale ngawu kweniso ngavwika nge ndi zina la malu. Mwaviyo, abali wo angusintha vinthu vinyaki mu Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi anguzomerezgeka kufwatuliya mazu ngakuti “Shelo” ndi nga Chigiriki ngakuti “Hadesi” kuti “Masanu.” Mazu yanga ngavwika umampha ndipuso ngakulondo.

¹¹ Mu vineneru vinyaki abali asuzgikanga kufwatuliya mazu nga Chingelezi ngakuti “soul.” Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti mazu yanga atingafwatuliya kuti “mzimu.” Kweni mazu ngakuti “mzimu” mu chineneru chawu ngangang’namuwa so mzukwa pamwenga chinthu chinyaki cho chituwa muliŵavu asani munthu wafwa. Kuti ŵanthu aleki kutimbanyizgika, abali wo angusintha vinthu vinyaki mu Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi anguzomerezgeka  kufwatuliya mazu ngakuti “soul” mwakukoliyana ndi vo nkhani yikamba. Fundu zo ze kukumaliya kwa Bayibolu la New World Translation of the Holy Scriptures—With References zikonkhoska umampha vo mazu ngakuti “soul” ngang’anamuwa. Fundu zinyaki zakukhumbika akuziŵika mumphata. Ivi vitovya kuti ŵanthu alivwisengi umampha Bayibolu.

12. Kumbi ndi vinthu wuli vo vikusintha mu Baibulo la Dziko Latsopano lo lingutuwa mu 2013? (Wonani so nkhani yakuti “Vinthu vo Vikusintha mu Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi la 2013,” mu chigongwi chenichi.)

¹² Mafumbu ngo abali ndi azichi wo afwatuliyanga Bayibolu afumbanga ngangulongo kuti penga vinthu vinyaki vo valekanga kuvwika umampha. Mwaviyo, mu September 2007, Wupu Wakulongozga unguzomerezga kuti asinthi vinthu vinyaki mu Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi. Pa nyengu yo asinthiyanga Bayibolu ili, angusanda mafumbu nganandi ngo abali ndi azichi afumbananga pakufwatuliya Baibulo la Dziko Latsopano mu vineneru vawu. Mazu nga Chingelezi ngo ngenga ngakusuzga angutuzamu ndi kuŵikamu ngapusu. Anguyesesa kuti Bayibolu lije lambula kusuzga kuŵerenga, kuvwa kweniso lakulondo. Vo amukikanga abali wo afwatuliyanga Bayibolu mu vineneru vinyaki vinguwovya ukongwa pakusintha Baibulo la Dziko Latsopano la Chingelezi kuti livwikengi umampha.—Nthanthi 27:17.

13. Kumbi ŵanthu atuvwa wuli ndi Baibulo la Dziko Latsopano lo likutuwa mu 2013?

¹³ Kumbi ŵanthu atuvwa wuli ndi Baibulo la Dziko Latsopano lo likutuwa mu 2013? Ŵanthu anandi alembe makalata ku likulu la Akaboni aku Yehova. Yiwu awonga ukongwa chifukwa cha Bayibolu ili. Mzichi munyaki wangukamba kuti: “Bayibolu ili le nge bokosi lo le ndi ndeŵereŵi, mpheti ndi vibangiri vakudula. Kuŵerenga mazu ngaku Yehova mu Bayibolu lambula kusuzga lo likutuwa mu 2013, kungayanana waka ndi kusanda vinthu ivi chimoza ndi chimoza, kuwona mo viwoneke umampha ndi mtundu waki. M’Bayibolu ili akugwiriskiya ntchitu mazu ngapusu. Ivi vitindiwovya kuti ndimuziŵi umampha Yehova.” Vo mzichi uyu wangukamba ndivu so ŵanthu anandi akamba.

14, 15. Kumbi ŵanthu atuvwa wuli ndi Baibulo la Dziko Latsopano lo likutuwa mu vineneru vawu?

¹⁴ Ŵanthu awonga so Baibulo la Dziko Latsopano lo likutuwa mu vineneru vinyaki. Pakukamba  za Baibulo la Dziko Latsopano la Chibugariya, munthu munyaki wakukota wa mutawuni ya Sofia, ku Bulgaria, wangukamba kuti: “Ndaŵerenga Bayibolu kwa vyaka vinandi, kweni ndechendaŵerengepu Bayibolu lambula kusuzga kuvwa lo litindifika pa mtima nge ili.” Kweniso mzichi wa ku Albania wati walonde Baibulo la Dziko Latsopano wangukamba kuti: “Mazu Ngaku Chiuta ngavwika umampha ukongwa mu Chiabeniya! Ndi mwaŵi ukulu kuvwa mazu ngaku Yehova mu chineneru chidu!”

¹⁵ Mu vyaru vinandi, Bayibolu ndakudula ukongwa ndipu lisanirika bweka cha. Mwaviyo, kulonde Bayibolu ndi mwaŵi ukongwa. Lipoti lakutuliya ku Rwanda lingukamba kuti: “Kwa nyengu yitali, ŵanthu anandi wo abali ndi azichi asambiranga nawu Bayibolu alutanga panthazi cha chifukwa chakuti ŵengavi Bayibolu. Atondekanga kugula Bayibolu la matchalitchi ngawu chifukwa cha kudula. Ndipu kanandi avwisanga cha vo mavesi nganyaki ngang’anamuwa. Ivi vachitiskanga kuti aleki kuluta panthazi.” Kweni vinthu vingusintha Baibulo la Dziko Latsopano lati latuwa mu chineneru chawu. Banja linyaki la ŵana anayi ku Rwanda lingukamba kuti: “Tiwonga ukongwa Yehova ndi muŵanda wakugomezgeka ndi wakuwamu chifukwa chakutipasa Bayibolu. Te akavu ukongwa. Mwaviyo, tengavi ndalama zakuguliya Bayibolu munthu weyosi mu banja mwidu. Kweni sonu weyosi we ndi Bayibolu laki. Kuti tilongo kuti tiwonga vo Yehova watichitiya, tiŵerenga Bayibolu nge banja zuŵa lelosi.”

16, 17. (a) Kumbi Yehova wakhumbanji? (b) Kumbi titenere kuyesesa kuchitanji?

¹⁶ Baibulo la Dziko Latsopano lo likutuwa mu 2013 lisanirikengi so mu vineneru vinandi kunthazi. Satana wakhumba kutimbanyizga ntchitu iyi. Kweni tikayika cha kuti Yehova wakhumba kuti ŵanthu wosi avwengi asani walongoro nawu mu mazu ngapusu. (Ŵerengani Yesaya 30:21.) Nyengu yizengi penipo “charu chazamuzaza ndi ŵanthu akuziŵa Yehova nge mo maji ngazaziya nyanja.”—Yes. 11:9.

¹⁷ Titenere kuyesesa kugwiriskiya ntchitu mphasu yeyosi yakutuliya kwaku Yehova, kusazgapu Bayibolu ili lo litumbika zina laki. Muzomerezgeni kuti walongorongi namwi kuziya mu Bayibolu. Iyu wavwisiya marombu ngidu. Kukambiskana nayu mu rombu ndipuso kuŵerenga Mazu ngaki kutiwovyengi kuti timuziŵi ukongwa Yehova. Ivi viwovyengi kuti ubwezi widu ndi iyu uje wakukho ukongwa.—Yoh. 17:3.