1, 2. Nchifukwa wuli Bayibolu liyeruzgiya lilimi ndi motu?

KUKWAMBA kwa mwezi wa October mu 1871, motu ungwamba ku Wisconsin, ku United States. Motu uwu ungusapaliya mwaliŵi ukongwa ndipu unguwotcha vimiti pafupifupi 2 biliyoni. Ŵanthu akujumpha 1,200 angufwa. Ungubaya ŵanthu anandi kuluska motu unyaki wewosi ku United States. Motu uwu utenere kuti ungwamba chifukwa chakuti sitima yo yayendanga pafupi ndi dondu yingufunda ukongwa. Ivi vikoliyana ndi vo lemba la Yakobe 3:5 likamba. Lemba ili lititi: “Ŵanaŵaniyani mo motu umanavi uyasiya thundu likulu.” Nchifukwa wuli Yakobe wangukamba viyo?

² Fundu yo Yakobe wangukamba yikonkhoskeka umampha pa vesi 6. Pa vesi ili patiti “lilimi nalu ndi motu.” Lilimi limiya vo tiŵereŵeta. Nge mo motu ungachitiya, vo tilongoro vingapweteka anyidu. Ndipu Bayibolu likamba kuti “nyifwa ndi umoyu ve munthazi ya lilimi.” (Nthanthi 18:21) Kweni kumbi ivi ving’anamuwa kuti tileki kulongoro chifukwa chakopa kuti tingakamba chinthu chiheni? Awa. Tingaleka cha kugwiriskiya ntchitu motu chifukwa chakopa kuti tingafya. Nkhani nkhuphwere. Asani tiphwere mo  tigwiriskiya ntchitu motu, tingawugwiriskiya ntchitu kubikiya, kuwotha ndipuso kumbulikiya. Mwakuyanana waka, asani tiphwere lilimi lidu, tiligwiriskiyengi ntchitu pakutumbika Chiuta ndi kuwovya anyidu.—Sumu 19:14.

3. Kumbi tikambiskanengi vinthu vitatu nivi mu nkhani iyi?

³ Chiuta wakutipasa mphasu yakukambiya anyidu maŵanaŵanu ngidu ndi mo tivwiya mumtima. Mwaviyo, kumbi tingagwiriskiya wuli ntchitu mphasu yeniyi kuti tichiski anyidu m’malu mwakuŵaguwiska? (Ŵerengani Yakobe 3:9, 10.) Mu nkhani iyi tikambiskanengi vinthu vitatu vo vingatiwovya asani tilongoro ndi anyidu. Vinthu ivi ndi: nyengu yo titenere kulongolore, vo titenere kulongoro kweniso mo titenere kulongolore.

4. Kumbi ndi nyengu niyi yo titenere “kuja cheti”?

⁴ Nyengu zinyaki titenere cha kulongoro. Bayibolu likamba kuti pe “nyengu yakuja cheti.” (Wak. 3:7) Asani tija cheti pa anyidu alongoro tilongo kuti titiŵatumbika. (Jobu 6:24) Titenere so cha kukamba vinthu vachisisi. Asani tichita viyo tilongo kuti tiŵanaŵana umampha. (Nthanthi 20:19) Tilongo kuti te ndi zeru asani tija cheti pa anyidu atikwiyisa.—Sumu 4:4.

5. Kumbi tingalongo wuli kuti tiwonga mphasu yakulongoro yo Chiuta wakutipasa?

⁵ Kweni Bayibolu likamba so kuti pe “nyengu yakulongoro.” (Wak. 3:7) Asani mubwezi winu wakupasani mphasu yamampha, mungayiŵika pakubisa cha. Kweni muyigwiriskiyengi ntchitu umampha kulongo kuti muwonga. Mwakuyanana waka, tiwonga mphasu yakulongoro yo Yehova wakutipasa asani titiyigwiriskiya ntchitu umampha. Tingachita ivi asani tikambiya anyidu vo tikhumba, tichiska anyidu kweniso asani tithamika Chiuta. (Sumu 51:15) Kumbi tingayiziŵa wuli ‘nyengu yamampha yo tingalongolore’?

6. Nchifukwa wuli kusankha nyengu yakwenere kulongoro nkhwakukhumbika?

⁶ Nchifukwa wuli kusankha nyengu yakwenere kulongoro nkhwakukhumbika? Lemba la Nthanthi 25:11 likamba kuti: “Mazu ngakukambika pa nyengu yakwenere nge nge vipasu va maapozi nga golidi m’mbali zasiliva.” Maapozi nga golidi ngangaŵa ngakutowa pakungija. Kweni ngangatowa ukongwa kungaŵika pa mbali zasiliza. Mwakuyanana waka, tingakhumba kumukambiya chinthu chamampha munyidu. Kweni asani tasankha nyengu yakwenere, tingamuwovya ukongwa. Nchifukwa wuli tikamba viyo?

7, 8. Kumbi abali ndi azichi ku Japan angulondo wuli Yesu pakusankha nyengu yakwenere kulongoro?

⁷ Vo tipenja kulongoro vingamuwovya nadi munyidu, kweni asani tavikamba pa nyengu yambula kwenere wangavwisa cha vo ting’anamuwa. (Ŵerengani Nthanthi 15:23.) Mwakuyeruzgiyapu, mu March 2011, ku Japan kunguchitika chidilirisi ndipu maji ngangutola ukongwa. Matawuni nganandi ngangunangika. Ndipu ŵanthu akujumpha 15,000 angufwa. Chinanga kuti Akaboni aku Yehova nawu angukumana ndi masuzgu, anguwona kuti nyengu iyi yenga yamampha kuchiska ŵanthu wo ŵenga ndi chitima. Kweni ŵanthu anandi muchigaŵa cho kunguchitika chidilirisi ŵe mu chisopa cha Chibuda ndipu aziŵa vinthu vinandi cha vo ve m’Bayibolu. Abali ndi azichi anguwona kuti iyi yenga nyengu yakwenere cha kuŵakambiya kuti akufwa azamuyuka. M’malu mwaki, angugwiriskiya ntchitu mphasu yawu yakulongoro kuŵachiska. Yiwu aŵakambiyanga kutuliya m’Bayibolu chifukwa cho vinthu viheni vichitikiya ŵanthu amampha.

 ⁸ Yesu waziŵanga nyengu yakwenere kulongoro. Kweni waziŵanga so nyengu yo wakhumbikanga cha kulongoro. (Yoh. 18:33-37; 19:8-11) Nyengu yinyaki iyu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Ndeche ndi vinandi vakuti ndikukambiyeni, kweni sonu mungavivwisa cha vosi.” (Yoh. 16:12) Abali ndi azichi ku Japan angulondo Yesu. Pati pajumpha vyaka viŵi ndi myezi 6 kutuliya po maji ngangutole, angwamba kugaŵiya ŵanthu kapepala kakuti, “Kumbi Akufwa Angaja so ndi Umoyu?” Iyi yenga nyengu yakwenere kuŵakambiya uthenga wa chiyuka. Ndipu anandi angulonde kapepala kenaka. Chinanga kuti midawuku ndi visopa vipambana, kweni titenere kusankha mwazeru nyengu yakwenere kulongoro.

9. Kumbi mpha vakuchitika nivi po titenere kusankha nyengu yakwenere kulongoro?

⁹ Pe so nyengu zinyaki po tikhumbika kuwona asani nchakwenere kulongoro. Mwakuyeruzgiyapu, munthu munyaki wangakamba mazu ngo ngangatikwiyisa. M’malu mwakumuka liŵi ndi kukamba mazu ngaheni, tingachita umampha kuja cheti ndi kujifumba kuti: ‘Kumbi walanda ŵaka? Kumbi ndikhumbika kumumuka?’ Tingachita umampha ukongwa kuja cheti. Kweni asani te ndi chifukwa chakuvwika chakumukiya, titenere kulindiza mpaka po mtima wazikiya. (Ŵerengani Nthanthi 15:28.) Mwakuyanana waka, titenere kuphwere asani tipharazgiya abali ŵidu wo mbakaboni cha. Mbuneneska kuti tikhumba kuti aziŵi Yehova. Kweni titenere kuŵanaŵaniya dankha vo tikhumba kukamba ndi kusaniya nyengu yo angavwisiya.

10. (a) Nchifukwa wuli titenere kusankha mazu ngakwenere? (b) Kumbi ndi mazu nanga ngaheni ngo titenere cha kulongoro?

¹⁰ Vo tilongoro vingakwiyisa anyidu pamwenga cha. (Ŵerengani Nthanthi 12:18.) Ŵanthu anandi mu charu chaku Satana ichi atanja kulongoro “mazu ngakupweteka” ngo nge nge “lipanga” pamwenga “mivi.” Achita ivi kuti akwiyisi anyawu. ( Sumu 64:3) Anandi asambira kulongoro viyo pa TV ndipuso mumafilimu. Mkhristu watenere cha kulongoro mazu ngakupweteka, chinanga nkhungakamba mwa myati. Mbuneneska kuti myati njamampha chifukwa yichitisa kuti ŵanthu asekengi ndi vo tikamba. Kweni titenere cha kukamba mazu nga chipongu ndi chilatu chakuti tiŵachitisi soni anyidu pamwenga kuŵanyoza kuti tisekesi ŵanthu. Bayibolu litititcheŵeska kuti: “Mazu ngakuvunda ngangatuwanga cha mu mulomu winu, kweni ngakuchiska nge mo kungakhumbikiya, kuti ngawovyi akungavwa.”—Ŵaef. 4:29, 31.

11. Kumbi ndi mijalidu niyi yo yingatiwovya kuti tilongorongi mazu ngamampha kweniso ngakuchiska?

¹¹ Yesu wangukamba kuti ‘mulomu ulongoro vo ve mu mtima.’ (Mat. 12:34) Mwaviyo, kusankha mazu ngamampha kutambiya mu mtima. Vo tilongoro vilongo mo tiwone ŵanthu anyaki. Asani te ndi chanju kweniso lisungu mu mtima mwidu, tilongorongi mazu ngamampha kweniso ngakuchiska.

12. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tilongorongi mazu ngakwenere?

¹² Kuti tisankhi mazu ngamampha tikhumbika kuŵikiyapu mtima ndi kuŵanaŵaniyapu. Chinanga ndi Fumu yazeru Solomoni, ‘yinguŵanaŵaniyapu ndi kufufuza mwakuphwere’ kuti ‘yisaniyi mazu ngakukondwesa ndipuso kuti yilembi mazu ngauneneska.’ (Wak. 12:9, 10) Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tilongorongi mazu ngakwenere? Tingasaniya mazu ngamampha mu Bayibolu ndi mu mabuku ngidu. Asani tileka kuziŵa vo mazu nganyaki ngang’anamuwa,  tifumbengi kwa anyidu. Titenere so kusambira kwaku Yesu kuti tiziŵi mo tingalongolore umampha ndi anyidu. Yesu waziŵanga vo wangamuka chifukwa Yehova wangumusambiza “mo wangamukiya umampha munthu wakuvuka.” (Yes. 50:4) Kuŵanaŵaniya mazu ngo tikhumba kulongoro kungatiwovya kusaniya mazu ngakwenere. (Yak. 1:19) Tingajifumba kuti, ‘Kumbi munthu uyu wayivwisisengi fundu yo ndikhumba kukamba? Kumbi vo ndikambengi vimukwasengi wuli?’

13. Nchifukwa wuli kulongoro vinthu vakuvwika umampha nkhwakukhumbika?

¹³ Ayisraele agwiriskiyanga ntchitu mbata kuti awunganiski ŵanthu, kuti ŵanthu awere ku nyumba zawu ndipuso kuti asilikali aluti ku nkhondu. Ndichu chifukwa chaki Bayibolu liyeruzgiya kuliya kwa mbata ndi kuŵereŵeta vinthu vakuvwika. Asani mbata yaleka kuvwika umampha asilikali angaziŵa cha kuti kutuza arwani. Mwakuyanana ŵaka, asani tilongoro vinthu vambula kuvwika umampha, ŵanthu angavwa cha vo ting’anamuwa. Kweni titenere kuphwere kuti tileki kulongoro mwaganyavu pamwenga mwambula ulemu.—Ŵerengani 1 Ŵakorinte 14:8, 9.

14. Kambani chakuyeruzgiyapu cho chilongo kuti Yesu wakambanga mazu ngapusu.

¹⁴ Yesu wasankhanga mazu ngamampha pakulongoro. Chakuyeruzgiyapu ndi upharazgi waki wo we pa Mateyu chaputala 5 mpaka 7. Yesu walongoronga mazu ngakusuzga cha. Walongoronga so mwaukali cha pamwenga mazu ngo ngangakwiyisa ŵanthu. Kweni waŵereŵetanga mazu ngapusu kweniso ngakuvwika umampha kuti waŵafiki pa mtima ŵanthu. Mwakuyeruzgiyapu, Yesu wakhumbanga kuti ŵanthu aleki kufipa mtima kuti mawa aryengenji. Mwaviyo, wanguŵakambiya kuti Yehova waryisa tiyuni nyengu zosi. Pavuli paki, wanguŵafumba kuti: “Asi imwi mwe apade ukongwa kuruska tiyuni?” (Mat. 6:26) Mazu ngapusu ngo Yesu wangukamba, nganguŵawovya kuti avwisi vo wakambanga ndipu anguchiskika ukongwa. Sonu tikambiskani fundu yachitatu.

15. Nchifukwa wuli titenere kulongoro mwaulemu?

¹⁵ Mo tiŵereŵete ndi anyidu nchinthu chakukhumbika so ukongwa. Ŵanthu akondwanga kuvwisiya Yesu chifukwa walongoronga ‘mwaulemu.’ (Luka 4:22) Asani nasi tilongoro mwaulemu, ŵanthu angakondwa kutivwisiya. Kulongoro mwaulemu kungawovya kuti ŵanthu azomeri vo titiŵakambiya. (Nthanthi 25:15) Tingalongoro umampha ndi anyidu asani titiŵatumbika ndipuso asani titiŵaŵanaŵaniya. Ivi ndivu Yesu wachitanga. Mwakuyeruzgiyapu, wati wawona kuti ŵanthu akhumbisisa kuti avwisiyi uthenga waki, wanguŵavwiya lisungu ndipu “wangwamba kuŵasambiza vinthu vinandi.” (Marko 6:34) Chinanga mpha nyengu yo ŵanthu amunenanga, iyu wamukanga mwaukali cha.—1 Pet. 2:23.

16, 17. (a) Kumbi tingalongoro wuli mwaulemu nge Yesu asani tiŵereŵeta ndi abali ŵidu ndipuso mabwezi ngidu mu mpingu? (Wonani chithuzi pa peji 18.) (b) Kambani chakuyeruzgiyapu cho chilongo kuti kulongoro mwaulemu nkhwakovya.

¹⁶ Kuŵereŵeta mwaulemu kungaŵa kwakusuzga asani yo tilongoro nayu tikuziŵiliyana nayu ukongwa. Tingafwatuka kulongoro chechosi cho takhumba. Tingachita viyo asani tilongoro ndi mubali widu pamwenga mubwezi widu mumpingu. Kumbi Yesu wakambanga nawu mwankhaza akusambira ŵaki chifukwa chakuti ŵenga abwezi ŵaki? Awa! Nyengu yinyaki po alimbananga kuti mura ndiyani, Yesu  wanguŵawovya mwaulemu. Wangugwiriskiya ntchitu chakuyeruzgiyapu cha mwana munamana. (Marko 9:33-37) Ŵara mumpingu angalondo vo Yesu wanguchita asani apereka ulongozgi mwakufwasa.—Ŵag. 6:1.

¹⁷ Asani munthu watikwiyisa, tikhumbika kumumuka mwaulemu. Ivi vitovya ukongwa. (Nthanthi 15:1) Mwakuyeruzgiyapu, mnyamata munyaki wateŵetiyanga Yehova kweni kumphepeti wachitanga vinthu viheni. Mzichi munyaki wangukambiya anyina kuti: “Vakupaska chitima kuti mwatondeka kusambiza mwana winu.” Anyina anguŵanaŵaniyapu ŵechendamuki. Pavuli paki angumuka kuti: “Mbuneneska kuti mwana uyu sonu wavwiya cha kweni ndeche kumusambiza. Muzindifumbi asani Aramagedoni yajumphapu. Pa nyengu yo ndipu vazamuwoneka kuti ndatondeka kumusambiza pamwenga cha.” Mzichi uyu wangumuka mwaulemu ndipu ivi vinguwovya kuti alutirizgi kukoliyana. Vinguwovya so mwana waki yo wanguvwa vo akambiskananga. Mwana uyu wanguziŵa kuti anyina agomezganga kuti wangasintha. Ivi vingumuwovya kuti waleki kuyanjana ndi ŵanthu aheni. Mukuluta kwa nyengu wangubatizika ndipu pavuli paki wangwamba kuteŵete pa Beteli. Kaya tilongoro ndi abali ŵidu, mabwezi ngidu mu mpingu pamwenga ŵanthu wo tileka kuŵaziŵa, nyengu zosi mazu ngidu ngaŵengi “ngaulemu, ngakunowa nge kuti mwadaku muche.”—Ŵakol. 4:6.

18. Kumbi kusankha nyengu yakwenere kulongoro, mazu ngo titenere kulongoro kweniso kuyesesa kulongoro mwaulemu nkhwakovya wuli?

¹⁸ Nge mo tawone mu nkhani iyi, kukambiya anyidu maŵanaŵanu ngidu ndipuso mo tivwiya mumtima, ndi mphasu yikulu yo Chiuta wakutipasa. Mwaviyo, tisankhengi nyengu yo titenere kulongolore, vo titenere kulongoro kweniso tilongorongi mwaulemu nge mo Yesu wachitiyanga. Asani tichita viyo, mazu ngidu ngachiskengi anyidu kweniso ngakondwesengi Yehova yo wakutipasa mphasu ya kulongoro.