1, 2. Kumbi nyengu zinyaki tingajifumba kuti wuli, ndipu mbayani mu Bayibolu wo angujifumbapu so viyo?

AKHUMBA mukujifumbapu mafumbu yanga: ‘Kumbi ndichilengi nthenda iyi? Kumbi m’bali wangu pamwenga mubwezi wangu wachilengi nthenda yo watama?’ Tosi tifipa mtima asani tatama ukongwa. Ndivu mafumu ngaŵi nga mu nyengu yakali nganguchita. Fumu Ahaziya yingujipweteka ukongwa yati yawa kutuwa pachanya pa nyumba. Mwaviyo, yingufumba kuti: ‘Kumbi ndichilengi?’ Fumu Benhadadi nayu yati yatama yingufumba kuti: “Kumbi ndichilengi nthenda iyi?”—2 Ŵakar. 1:2; 8:7, 8.

² Asani tatama tigomezga kuti tichilengi. Ndipu abali ŵidu nawu asani atama tigomezga so viyo. Kweni anandi atijifumba mbwenu kuti, ‘Kumbi Chiuta wandiwovyengi?’ Mu nyengu ya mafumu ngo tangazumbuwa pa ndimi yakwamba, Chiuta nyengu zinyaki wachizanga ŵanthu mwakuziziswa. Kweniso Yehova wagwiriskiyanga ntchitu achimi kuyuska ŵanthu akufwa. (1 Ŵakar. 17:17-24; 2 Ŵakar. 4:17-20, 32-35) Kumbi pe chifukwa chakugomezge kuti Chiuta wangachita so viyo mazuŵa nganu?

3-5. Kumbi Chiuta ndi Yesu ŵe ndi nthazi wuli, ndipu tingajifumba mafumbu nanga?

 ³ Yehova we ndi nthazi zakuchiziya munthu pamwenga kumutamisa. Bayibolu lichitiya ukaboni nkhani iyi. Nyengu zinyaki walanganga ŵanthu ndi matenda. Mwakuyeruzgiyapu, wangutamisa Farao mu nyengu yaku Abrahamu kweniso Miriamu mzichi waku Mosese. (Chiy. 12:17; Maŵ. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15) Chiuta wangutcheŵeska Ayisraele kuti asani alekengi kugomezgeka, waŵatumiziyengi “nthenda ya mtundu wewosi pamwenga muliri.” (Mar. 28:58-61) Kweni asani avwiyengi, waŵatumiziyengi matenda cha ndipuso watuzengepu matenda. (Chit. 23:25; Mar. 7:15) Iyu wachizganga so ŵanthu. Mwakuyeruzgiyapu, Jobu wati watama ukongwa, Chiuta wangumuchizga!—Jobu 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Nge mo tawone, Chiuta we ndi nthazi zakuchiziya munthu yo watama. Mwana waki nayu we ndi nthazi zakuchiziya matenda. Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolu likamba kuti wachizanga ŵanthu ambula kuwona, amakhati, aviziririsi pamwenga akufwa viŵaru. (Ŵerengani Mateyu 4:23, 24; Yoh. 9:1-7) Vakuchiska ukongwa kuziŵa kuti vakuziziswa vo Yesu wachitanga vilongo vo wazamuchita mu charu chifya. Pa nyengu yo, “palivi wakuja m’ charu cho yo wazamukamba kuti: ‘Ndatama.’”—Yes. 33:24.

⁵ Asani tatama ukongwa, kumbi titenere kulindizga kuti Chiuta pamwenga Yesu watichizengi mwakuziziswa mazuŵa nganu? Kumbi titenere kuŵanaŵananji asani tisankha munkhwala?

6. Kumbi Bayibolu likambanji pa nkhani ya vakuziziswa vo Akhristu anyaki akwambiriya achitanga?

⁶ Bayibolu likamba kuti Chiuta wangupeleka nthazi kwa Akhristu anyaki akusankhika a mu nyengu ya akutumika, kuti achitengi vakuziziswa. (Mac. 3:2-7; 9:36-42) Yimoza mwa mphasu zakupambanapambana zo angupaskika yenga “mphasu yakuchiza.” (1 Ŵakor. 12:4-11) Kweni mphasu izi nge kulongoro malilimi ndipuso kukamba vinthu vamunthazi, zikumala nge mo Bayibolu lingukambiya. (1 Ŵakor. 13:8) Mazuŵa nganu mphasu izi kulivi. Mwaviyo, palivi chifukwa chakugomezge kuti Chiuta watichizengi mwakuziziswa.

7. Kumbi lemba la Sumu 41:3 lititichiska wuli?

⁷ Chinanga kuti ve viyo, asani tatama tingamupempha mbwenu Chiuta kuti watipembuzi, watipasi zeru ndipuso watiwovyi. Fumu Davidi yingukamba kuti: “Ngwakutumbikika yo waŵanaŵaniya munthu wakunyozeka; Yehova wazakumutasa pa zuŵa la suzgu. Yehova wazakumuvikiliya ndi kumusunga wamoyu.” (Sumu 41:1, 2) Tiziŵa kuti yo waŵanaŵaniyanga munthu wakunyozeka mu nyengu yaku Davidi wajanga kwa muyaya cha. Mwaviyo, Davidi wang’anamuwanga kuti walekengi kufwa cha. Kweni watenere kuti wang’anamuwanga kuti Chiuta wamuwovyengi. Wamuwovyanga wuli? Davidi wangukamba kuti: “Yehova wamuwovyengi pa watama pa bedi laki, asani watama wamuphweliyengi.” (Sumu 41:3) Munthu yo waŵanaŵaniyanga munthu wakunyozeka, wakayikanga cha kuti Chiuta wawona masuzgu ngaki ndi kugomezgeka kwaki. Kweniso Chiuta wakupanga liŵavu kuti lijichizgengi lija.

8. Kumbi Davidi wangupemphanji kwaku Yehova pa Sumu 41:4?

⁸ Chifukwa cha vo wangukumana navu, Davidi wangupempha kuti: “Yehova ndichitiyeni lisungu. Ndichizeni, pakuti ndakunangiyani.” (Sumu 41:4) Iyu watenere kuti wangulemba mazu yanga pa nyengu yo Abisalomu wakhumbanga kumulonda ufumu. Pa nyengu iyi Davidi watamanga. Mwaviyo, watingi wafiskengi cha kulimbana ndi Abisalomu. Chinanga  kuti Chiuta wangumugowoke, Davidi waziŵanga kuti wasuzgikanga chifukwa cha ubudi wo wanguchita ndi Betesheba. (2 Sam. 12:7-14) Kweni iyu wagomezganga mbwenu kuti Chiuta wamuwovyengi pa nyengu yo watamanga. Kumbi Davidi wapemphanga Chiuta kuti wamuchizi mwakuziziswa kweniso kuti wamusaziyeku mazuŵa?

9. (a) Kumbi vo vinguchitikiya Davidi vipambana wuli ndi vo vinguchitikiya Hezekiya? (b) Kumbi Davidi wapemphanganji kwaku Yehova?

⁹ Nyengu zinyaki, Chiuta wachitanga kusankha kuchiza ŵanthu. Mwakuyeruzgiyapu, wanguchizga Fumu Hezekiya ‘yo yingutama ukongwa ndipu yenga pafupi kufwa.’ Hezekiya wanguchira ndipu wanguja vyaka vinyaki 15. (2 Ŵakar. 20:1-6) Kweni Davidi wapemphanga Chiuta kuti wamuchizi mwakuziziswa cha. Davidi wapemphanga Yehova kuti wamuwovyi nge mo watingi wawovyiyengi munthu yo waŵanaŵaniya munthu wakunyozeka. Chifukwa chakuti Chiuta wangumugowoke ubudi waki, Davidi wamupemphanga kuti wamupembuzi ndipuso wamuwovyi. Iyu wapemphanga so kuti liŵavu laki lijichizi lija. (Sumu 103:3) Nasi titenere kuchita so viyo.

10. Kumbi vo vinguchitikiya Trodimo ndi Epafroditu vilongonji?

¹⁰ Nge mo tawone, Chiuta wangumuchizga mwakuziziswa cha Davidi pamwenga kumusaziyaku mazuŵa. Ndivu vinguchitikiya so Trodimo yo wayendanga ndi Paulo. Tiziŵa kuti nyengu zinyaki Paulo wachizanga ŵanthu. (Ŵerengani Machitidu 14:8-10.) Mwakuyeruzgiyapu, wanguchizga “awiski aku Publio [wo] angugona pabedi ndipu atamanga maleriya ndi pamoyu pa ndopa.” Paulo “wanguromba, wanguŵika manja ngaki paku yiwu, ndipu wanguŵachizga.” (Mac. 28:8) Kweni Paulo wangumuchizga cha Trodimo yo wangwenda nayu pa ulendu wa umishonale. (Mac. 20:3-5, 22; 21:29) Trodimo wati watama, wangulutirizga cha ulendu. Paulo wangumuchizga cha ndipu wangumusiya ku Mileto kuti wachili. (2 Tim. 4:20) Mwakuyanana waka, Epafroditu wati watama ‘pafupi kufwa,’ Bayibolu likamba cha kuti Paulo wangumuchizga mwakuziziswa.—Ŵaf. 2:25-27, 30.

11, 12. Kumbi tiziŵanji vakukwaskana ndi Luka, ndipu wangumuwovya wuli Paulo?

¹¹ Luka wenga dokotala ndipu wayendanga ndi Paulo. (Ŵakol. 4:14; Mac. 16:10-12; 20:5, 6) Iyu watenere kuti wawovyanga Paulo ndi anyaki asani atama. (Ŵag. 4:13) Vo wachitanga vikoliyana ndi vo Yesu wangukamba. Iyu wanguti: “Ŵanthu ambula kutama akhumba dokotala cha, kweni wo atama ndiwu atimukhumba.”—Luka 5:31.

¹² Luka wenga dokotala chayiyu. Wapambananga ndi ŵanthu anyaki wo ayanjanga waka kukambiya anyawu za munkhwala. Bayibolu likamba cha malu ngo Luka wangusambiriya udokotala. Kweniso likamba cha nyengu yo wangusambiriya. Kweni likamba kuti Paulo wangutumiza moni waku Luka kwa Akhristu a ku Kolose. Akhumba Luka wangusambira sukulu ya udokotala mumsumba wa Laodikea wo wenga pafupi ndi Kolose. Pakulemba buku la Luka ndi Machitidu, iyu wangugwiriskiya ntchitu mazu ngo madokotala ngagwiriskiya ntchitu. Chifukwa chakuti wenga dokotala, wangulemba nkhani zinandi zakukwaskana ndi mo Yesu wachiziyanga ŵanthu.

13. Kumbi titenere kukumbukanji asani tilonde pamwenga tipereka masachizgu nga munkhwala?

¹³ Mazuŵa nganu, Akhristu anyidu angatichiza cha. Kweni abali anyaki wo atitikhumbiya vamampha angatikambiya za munkhwala unyaki. Anyaki angatipasa waka masachizgu. Ndivu Paulo wanguchita wati wawona kuti Timote wasuzgika mumoyu. Panyaki  wasuzgikanga mumoyu chifukwa chakuti wangumwa maji ngaheni. * (Ŵerengani 1 Timote 5:23.) Kweni vo Paulo wanguchita vipambana ndi kunyengere Akhristu anyidu kuti amwi munkhwala unyaki pamwenga kurya vakurya vinyaki vo vingawovya cha pamwenga vingaŵapweteka. Nyengu zinyaki, abali ndi azichi anyaki angatikambiya kuti: ‘M’bali wangu nayu watamanga nthenda yo mutama, ndipu wati wamwa . . . Wakuchila.’ Titenere kukumbuka kuti tingakumana mbwenu ndi masuzgu chinanga kuti ŵanthu anandi atumwa munkhwala wo.—Ŵerengani Nthanthi 27:12.

14, 15. (a) Kumbi ŵanthu anyaki asaniriyapu mwaŵi wuli pa matenda nga anyawu? (b) Kumbi lemba la Nthanthi 14:15 lingatiwovya wuli asani munthu munyaki watitikambiya za munkhwala?

¹⁴ Takhristu tikhumba kuja ndi umoyu wamampha kuti tikondwengi kweniso titeŵetiyengi Chiuta mwaphamphu. Kweni titama chifukwa chakuti tikutole ubudi kwaku Adamu. Asani tatama, pangaŵa munkhwala unandi wo tingasankha. Munthu weyosi we ndi wanangwa wakusankha munkhwala wo wakhumba. Kweni vakupasa chitima kuti ŵanthu anandi mu charu ichi asaniriyapu mwaŵi wakupanga ndalama pa matenda nga anyawu. Asani agulisa “munkhwala,” anyaki akamba kuti munkhwala wo wachiza ŵanthu anandi. Vinthu vo akamba vija vaboza. Ŵanthu anyaki pamwenga makampani ngakhumba kuti ŵanthu amwengi munkhwala wakudula. Yiwu achita ivi kuti asaniyengi ndalama zinandi. Munthu yo watama wangakopeka ndi vo ŵanthu yaŵa akamba chifukwa chakuti wakhumbisiska kuchira. Kweni tingaluwanga cha ulongozgi wa mu Mazu Ngaku Chiuta wakuti: “Munthu wambula kuziŵa vinthu wagomezga mazu ngengosi, kweni wakuchenje waŵanaŵaniya mo watende.”—Nthanthi 14:15.

¹⁵ Munthu “wakuchenje” watenere kuja masu ukongwa asani “mazu” pamwenga masachizgu ngatuwa ku munthu yo ndi dokotala chayiyu cha. Munthu “wakuchenje” wangajifumba kuti: ‘Iyu wakamba kuti munkhwala uwu ukuwovyapu munthu munyaki, kweni kumbi pe ukaboni wakukwana wakulongo kuti vo wakamba vauneneska? Pakuti taŵanthu tipambana, kumbi pe chifukwa chakuvwika chakugomezge kuti nani undiwovyengi? Kumbi nditenere kufufuza dankha?’—Mar. 17:6.

16. Kumbi titenere kujifumba mafumbu nanga asani tisankha munkhwala?

¹⁶ Asani tipenja kusankha munkhwala pamwenga kuziŵa nthenda yo titama, titenere ‘kuŵanaŵana umampha’ pamwenga kuphwere. (Tito 2:12) Kuchita viyo nkhwakukhumbika ukongwa asani munkhwala pamwenga nthowa yakupimiya nthenda yiwoneka yachilendu. Kumbi munthu yo watikupimani pamwenga kukupasani munkhwala wangakonkhoska mo ugwiriya ntchitu? Kumbi vo wakonkhoska vachilendu? Kumbi madokotala nganandi ngazomereza kuti nthowa yo atikupimiyani njakwenere? Pamwenga kumbi madokotala nganandi ngazomereza kuti munkhwala wo akamba ungachiza nadi ŵanthu? (Nthanthi 22:29) Nyengu zinyaki, anyaki angatikambiya kuti munkhwala unyaki ukusanirika ku malu nganyaki kweni madokotala ngechendawuziŵi. Kweni kumbi pe ukaboni wakuti munkhwala uwu uliku nadi? Anyaki angatipasa munkhwala wo aŵikaku vinthu vamasenga. Ivi vingaŵa vakofya ukongwa. Mutenere kukumbuka kuti Chiuta watititcheŵeska kuti tingagwiriskiyanga ntchitu masenga cha.—Ŵal. 19:26; Mar. 18:10-12.

17. Kumbi tikhumbisiska kuja ndi umoyu wuli?

¹⁷ Wupu wakulongozga wa mu nyengu ya akutumika ungulembe mipingu kalata yakukhumbika ukongwa. Wupu uwu wati walemba vinthu vo Akhristu atenere cha kuchita, ungumaliza kalata iyi ndi mazu ngakuti: “Asani mukanengi vinthu ivi, vinthu vikuyendiyeningi umampha. Titikukhumbiyani umoyu wamampha!” (Mac. 15:29) Mazu ngakuti “titikukhumbiyani umoyu wamampha” ngalongo kuti tikhumbisiska kuja ndi umoyu wamampha kuti titeŵetiyengi Chiuta.

18, 19. Kumbi tilindizanji mu charu chifya?

¹⁸ Chifukwa chakuti teche m’charu chiheni ndipuso te ambula urunji, tilekengi cha kutama. Mazuŵa nganu, tingalindiza cha kuti Chiuta watichizengi mwakuziziswa. Kweni lemba la Chivumbuzi 22:1, 2 likamba kuti kunthazi tazamutama cha. Wakutumika Yohane wanguwona “msinji wa maji nga umoyu” ndi “vimiti va umoyu” vo venga ndi mani “ngakuchiziya mitundu.” Lemba ili likamba za munkhwala chayiwu cha. Kweni likamba vo Yehova wanozga kuti ŵanthu akuvwiya azisaniyi umoyu wamuyaya kuziya mwaku Yesu. Kukamba uneneska, ivi ndivu titenere nadi kulindizga.—Yes. 35:5, 6.

¹⁹ Tilindizga umoyu wamampha kunthazi. Kweni pa nyengu yasonu, tiziŵa kuti Yehova watanja weyosi pakuyija ndipu wavwisa mo tivwiya asani tatama. Nge mo Davidi wanguchitiya, nasi titenere kugomezga kuti Chiuta watiwovyengi asani tatama. Nasi tingakamba nge mo Davidi wangukambiya kuti: “Imwi mwandiwovya chifukwa chakugomezgeka kwangu; ndipu mwazakundiŵika pamasu pinu kwamuyaya.”—Sumu 41:12.