1. Kumbi Akhristu angayanana wuli ndi chimiti? (Wonani so chithuzi.)

 NTHANTHI yinyaki yikamba kuti, “Mphepu yingafyo cha chimiti cho chigoŵeka.” Nthanthi iyi, yilongo kuti kugoŵeka pamwenga kuti koloŵa ndiku kutovya kuti vimiti vinyaki vilekengi kufyoka asani kwe mphepu yanthazi. Mwakuyanana ŵaka, kuti vinthu vitiyendiyengi umampha mwauzimu, isi nge Akhristu tikhumbika kuja akoloŵa, pamwenga kuti akunozgeka kuthifuka. Kumbi tingachita wuli venivi? Tikhumbika kuja akunozgeka kusintha asani vinthu vinyaki vasintha pa umoyu widu kweniso kutumbika maŵanaŵanu nga ŵanthu anyaki ndipuso vo asankha.

2. Kumbi ndi mijalidu niyi yo yingatiwovya kuti tiziŵiliyi asani vinthu vasintha pa umoyu widu, nanga tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

² Nge ateŵeti aku Yehova, tikhumba kuja akoloŵa. Tikhumba so kuja akujiyuyuwa ndipuso alisungu. Mu nkhani iyi, tiwonengi mo mijalidu yeniyi yinguwovye Akhristu anyaki, kumalana ndi masuzgu vinthu vati vasintha pa umoyu wawu. Tiwonengi so mo mijalidu yeniyi yingatiwovye isi. Kweni chakwamba tiyeni tisambiri kwaku Yehova ndi Yesu, ndipu yiwu vakuwoniyapu vakufikapu pa nkhani ya koloŵa.

3. Kumbi tiziŵa wuli kuti Yehova ngwakoloŵa?

³ Yehova wadanika kuti “Jalawi” chifukwa chakuti ngwakukho kweniso wasukunyika cha. (Doto. 32:4) Chinanga kuti ve viyo, iyu ngwakoloŵa. Po vinthu visintha mucharu ichi, Yehova ngwakoloŵa ndipu wawonesesa kuti chechosi cho wakulayizga chizifiskiki. Yehova wakulenga ŵanthu muchikozgu chaki kuti afiskengi kusintha asani vinthu vasintha pa umoyu. Mu Bayibolu, iyu wakutipaska fundu zo zingatiwovya kusankha vinthu umampha pa  umoyu widu, kwali tingakumana ndi masuzgu wuli. Vo iyu wachita kweniso fundu zo wakutipaska, vititiwovya kuziŵa kuti chinanga kuti Yehova ndi “Jalawi,” kweni ngwakoloŵa.

4. Kambani chakuwoniyapu cho chilongo kuti Yehova ngwakoloŵa. (Levitiko 5:7, 11)

⁴ Nthowa zaku Yehova zakufikapu kweniso zakoloŵa. Iyu wakhumba cha kuti ŵanthu achitengi vinthu vo angatondeka kufiska. Mwakuyeruzgiyapu, wonani mo Yehova wangulongore Ayisirayeli kuti iyu ngwakoloŵa. Iyu walondiyanga sembi zakuyanana cha kutuwa kwa akavu kweniso akukhupuka. Nyengu zinyaki, Yehova wazomerezanga munthu kupereka sembi mwakukoliyana ndi mo vinthu viliri pa umoyu waki.​—Ŵerengani Levitiko 5:7, 11.

5. Kambani chakuwoniyapu cho chilongo kuti Yehova ngwakujiyuyuwa kweniso ngwalisungu.

⁵ Yehova ngwakoloŵa chifukwa chakuti ngwakujiyuyuwa kweniso we ndi lisungu. Mwakuyeruzgiyapu, Yehova wangulongo kuti ngwakujiyuyuwa pa nyengu yo wakhumbanga kunanga ŵanthu aheni a ku Sodomu. Kuziya mwa angelu ŵaki, Yehova wangukambiya Loti yo wenga murunji kuti wathaŵiyi kuchigaŵa cha mapiri. Loti wawopanga kuluta kwenuku. Ndipu wangupempha kuti iyu ndi banja laki athaŵiyi mutawuni yimana ya Zowari yo Yehova wakhumbanga kuyinanga. Yehova watingi wamuchichizgengi Loti kuti wachiti pe vo wangumukambiya. Mumalu mwaki, Yehova wanguzomereza Loti kuluta ku Zowari ndipu wanguyinanga cha tawuni yeniyi. (Gene. 19:18-22) Pati pajumpha vyaka, Yehova wangulongo lisungu ŵanthu wo ajanga mutawuni ya Nineve. Iyu wangutuma mchimi Yona kuti wakakambiyi ŵanthu aheni a ku Nineve, kuti yiwu ndipuso tawuni yawu yibwangandulikengi. Kweni ŵanthu a ku Nineve ŵati alapa Yehova wanguŵavwiya lisungu ndipu wanguyinanga cha tawuni yeniyi.​—Yona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Kambani vakuwoniyapu vo vilongo kuti Yesu wayezga Yehova pa nkhani ya koloŵa.

⁶ Yesu wayezganga Yehova pa nkhani ya koloŵa. Iyu wangutumika pacharu chapasi kuti wakapharazgiyi “mbereri zakusoŵa za nyumba yaku Isirayeli.” Kweni iyu wangulongo kuti wenga wakoloŵa pa nyengu yo wapharazgiyanga ŵanthu. Mwakuyeruzgiyapu, nyengu yinyaki munthukazi munyaki yo wenga wachiyisirayeli cha wangupempha Yesu kuti wachizgi mwana waki munthukazi yo ‘wasuzgikanga ukongwa ndi chiŵanda.’ Chifukwa cha lisungu, Yesu wanguchita vo munthukazi yo wangumupempha ndipu wangumuchizgiya mwana waki. (Mate. 15:21-28) Tiyeni tikambiskani chakuwoniyapu chinyaki. Nyengu yinyaki wachichita uteŵeti ŵaki, Yesu wangukamba kuti: “Weyosi yo watindikana . . . , nani ndazakumukana.” (Mate. 10:33) Kweni kumbi Yesu wangumukana Peturo yo wangumukana maulendu ngatatu? Awa. Yesu wanguziŵa kuti Peturo wenga ndi chivwanu chakukho. Wati wayuskika, Yesu wanguwoneke kwaku Peturo ndipu viwoneka kuti wangumusimikiziya kuti wamugowoke kweniso kuti watimuyanja.​—Luka 24:33, 34.

7. Mwakukoliyana ndi Afilipi 4:5, kumbi tikhumba kuti ŵanthu anyaki atiwonengi wuli?

⁷ Tawona kuti Yehova Chiuta kweniso Yesu Khristu mbakoloŵa. Nanga wuli isi? Yehova  wakhumba kuti nasi tijengi akoloŵa. (Ŵerengani Afilipi 4:5.) Mu Bayibolu linyaki vesi ili likufwatulika kuti: “Jani ndi chiziŵiliza chakuja akoloŵa.” Tingajifumba kuti: ‘Kumbi ŵanthu atindiziŵa kuti nde wakoloŵa, wambula kusuzga kuchita nayu vinthu kweniso wakuzomereza maŵanaŵanu nga ŵanthu anyaki? Pamwenga atindiwona nge munthu wakukhwimisa vinthu, wakusuzga kweniso muvwa zaki? Kumbi ndichichizga ŵanthu anyaki kuti achitengi vinthu mu nthowa yo ini ndikhumbiya pe? Pamwenga kumbi ndivwisiya maŵanaŵanu nga anyangu ndi kukoliyana ndi vo akhumba asani mphakwenere?’ Asani titililongo ukongwa jalidu lakoloŵa ndikuti titimuyeza so ukongwa Yehova ndi Yesu. Tiyeni tikambiskani mo tingalongore kuti te akoloŵa pa vakuchitika viŵi. Chakwamba, asani vinthu vasintha pa umoyu widu. Chachiŵi asani maŵanaŵanu nga ŵanthu anyaki kweniso vo asankha, vipambana ndi mo isi taŵanaŵaniyanga.

8. Ntchinthu wuli cho chingatiwovya kuja akoloŵa asani vinthu vasintha pa umoyu widu? (Wonani so mazu ngamumphata.)

⁸ Tikhumbika kuja akoloŵa asani vinthu vasintha pa umoyu widu. Kusintha kwenuku kungachitiska kuti tikumani ndi masuzgu ngo takhazanga cha. Mwakuyeruzgiyapu, angatisaniya ndi nthenda yinyaki yikulu kuchipatala. Kweniso chifukwa cha masuzgu nga chuma mucharu pamwenga kusintha kwa boma, vinthu vingasinthiya limu pa umoyu widu. (Waku. 9:11; 1 Akori. 7:31) Nyengu zinyaki so vingatisuzga asani uteŵeti wasintha. Kwali takumana ndi suzgu wuli, tingaziŵiliya umoyu wasonu asani tichita vinthu vinayi ivi: (1) tizomereza kuti vinthu vasintha, (2) tiŵanaŵaniya vinthu va munthazi, (3) tiŵanaŵaniya vinthu vamampha, kweniso (4) tiwovya ŵanthu anyaki. b Tiyeni tikambiskani mo abali ndi azichi anyaki anguyanduliya chifukwa chakuchita vinthu vinayi venivi.

9. Kumbi amishonale anyaki angukunthiyapu wuli ŵati akumana ndi masuzgu nga mabuchibuchi?

⁹ Kuzomereza kuti vinthu vasintha. Emanuele ndi Francesca anguŵatumiza kuti akateŵetiyengi nge amishonale ku charu chinyaki. Ŵati ayamba ŵaka kusambira chineneru cha kwenuku kweniso kuziŵana ndi abali ndipuso azichi a mu mpingu wawu wasonu, mulili wa COVID-19 ungwamba ndipu ajanga kwakuŵija. Pavuli paki, anyina aku Francesca angufwa mwamabuchibuchi. Francesca wakhumbisiskanga kuti wakaje limoza ndi ŵanthu a mu banja laki pa nyengu yo. Kweni chifukwa cha mulili wangutondeka kuluta. Kumbi iyu wanguchita wuli kuti wakunthiyepu venivi? Chakwamba, Emanuele ndi Francesca apempheranga limoza nge banja kuti Yehova waŵapaski zeru kuti akunthiyengepu zuŵa lelosi kweniso kuti alekengi kufipa mtima ukongwa. Yehova wangumuka mapempheru ngawu pa nyengu yaki kuziya mugulu laki. Mwakuyeruzgiyapu, yiwu anguchiskika ndi mubali munyaki yo muvidiyo wangukamba kuti: “Asani uzomereza liŵi mo vinthu viliri pa nyengu yo ukondwa. Ndipu utuŵa ndi mwaŵi wakuteŵete Yehova kweniso kovya ŵanthu anyaki kuti aziŵi vakukwaskana ndi iyu.” c Chachiŵi yiwu angusazgiyaku lusu lawu pa mo angapharazgiya kuziya pafoni ndipu angwambisa sambiru la Bayibolu. Chachitatu, yiwu anguzomereza kuti abali ndi azichi aŵachiski kweniso aŵawovyi ndipu awonganga ukongwa chifukwa cha chanju chawu. Zuŵa lelosi, mzichi munyaki waŵalembiyanga meseji yo yajanga ndi fundu ya mu Bayibolu ndipu wanguchita venivi kwa chaka champhumphu. Nasiso asani tizomereza kuti vinthu vasintha, tingakondwa ndi vo tifiska kuchita.

10. Kumbi mzichi munyaki wanguchita wuli vinthu vati vasintha?

 ¹⁰ Muŵanaŵaniyengi vakunthazi kweniso vinthu vamampha. Mzichi Christina wa ku Romania yo waja ku Japan, wanguguŵa ukongwa ŵati amalisa mpingu wa Chingelezi wo wawungananga. Kweni iyu waŵanaŵaniyanga ŵaka vo vinguchitika cha. Mumalu mwaki, wangwamba kuwungana ndi mpingu wa chineneru cha Chijapanizi ndipu wayesesanga kupharazga muchineneru chenichi. Iyu wangupempha ma munyaki yo kali wagwiranga nayu ntchitu kuti wamusambizengi kulongoro umampha Chijapanizi. Ma yo wanguzomera kusambiza Christina Chijapanizi, mwakugwiriskiya ntchitu Bayibolu ndipuso kabuku kakuti Kondwani Ndi Umoyu Kwamuyaya! Mwaviyo, Christina wangusambira kulongoro umampha Chijapanizi. Kweniso chakukondwesa ukongwa ntchakuti, munthukazi mwenuyu wakhumbanga kuziŵa vinandi vakukwaskana ndi Bayibolu. Asani tiŵanaŵaniya vinthu vakunthazi kweniso vamampha, vinthu vo vasintha vingachitiska kuti tilonde vitumbiku vo takhazanga cha.

11. Kumbi ntchinthu wuli cho chinguwovya banja lo lasuzgikanga kusaniya ndalama?

¹¹ Muwovyengi ŵanthu. Banja linyaki lo lija mucharu cho ntchitu yidu njakukanizgika, lingwamba kusuzgika kusaniya ndalama, chuma chati chasere pasi mucharu chawu. Kumbi yiwu anguchita wuli kuti aziŵiliyi umoyu wasonu? Chakwamba, yiwu anguleka kugula vinthu vinyaki. Kweniso mumalu mwakuŵika maŵanaŵanu ngawu pa masuzgu ngawu, amaliyanga nyengu yinandi pakuwovya ŵanthu anyaki kuziya mu ntchitu yakupharazga. (Machi. 20:35) Da wa mu banja ili wanguti, “Kutangwanika ndi ntchitu yakupharazga, kungutiwovya kuti tilekengi kuŵanaŵaniya ukongwa masuzgu ngidu ndipu nyengu yidu yinandi yamaliyanga pakuchita khumbu laku Chiuta.” Asani vinthu vasintha pa umoyu widu, titenere kukumbuka kuti tikhumbika kulutirizga kovya ŵanthu anyaki, ukongwa kuziya mu ntchitu yakupharazga.

12. Kumbi vo wakutumika Paulo wanguchita, vingatiwovya wuli kuti tijengi akoloŵa asani tipharazga?

¹² Asani tipharazga, tikhumbika kuja akoloŵa. Tipharazgiya ŵanthu wo agomezga vinthu vakupambanapambana kweniso atuliya mumalu ndipuso mumidawuku yakupambanapambana. Wakutumika Paulo wenga wakoloŵa ndipu tingasambira vinandi kutuliya kwaku iyu. Yesu wangusankha Paulo kuti waje “wakutumika ku ŵanthu amitundu yinyaki.” (Aro. 11:13) Mwaviyo, Paulo wapharazgiyanga Ayuda, Agiriki, ŵanthu akusambira, ŵanthu bweka, ŵaraŵara aboma kweniso mafumu. Mwaviyo, kuti waŵafikengi pamtima ŵanthu wosi ŵenaŵa, Paulo wanguja “vinthu vosi ku ŵanthu amitundu yosi.” (1 Akori. 9:19-23) Iyu waŵanaŵaniyanga ukongwa ko ŵanthu wo wakambiskananga nawu angutuliya kweniso vo agomezga. Venivi vingumuwovya kuti waje wakoloŵa ndipu munthu weyosi wamusambizanga mwakukoliyana ndi mo vinthu ve nge kuti wamuwovyi kwamba kwanja Chiuta. Nasi vingatiyende umampha mu uteŵeti asani tija akoloŵa kweniso tiŵanaŵaniya mo tingawovye munthu weyosi pakuyija.

13. Mwakukoliyana ndi 1 Akorinto 8:9, kumbi tikhwechanji asani titumbika maŵanaŵanu nga ŵanthu anyaki?

¹³ Koloŵa kutitiwovya so kuti titumbikengi maŵanaŵanu nga ŵanthu anyaki. Mwakuyeruzgiyapu, azichi anyaki atanja kuphoda penipo anyaki cha. Akhristu anyaki amwapu kamanavi moŵa penipo anyaki atumwa cha. Akhristu wosi akhumbisiska kuja ndi umoyu wamampha wambula kutamatama kweni asankha nthowa zakuyanana cha za chovyu cha munkhwala. Kweni asani tiŵanaŵana kuti nyengu zosi isi ndisi tisankha mwakwenere kweniso tichichizga abali ndi azichi kuti achiti vo isi tisankha, tingaguŵisa anyaki ndipuso vingachitiska kuti mpingu  ugaŵikani. Tingakhumba cha kuti venivi ndivu vichitiki! (Ŵerengani 1 Akorinto 8:9; 10:23, 24.) Tiyeni tikambiskani vakuwoniyapu viŵi vo vilongo mo kugwiriskiya ntchitu fundu za mu Malemba kungatiwovye kuti tiwonengi vinthu mwakwenere kweniso kuti tilutirizgi kuja mwachimangu ndi anyidu.

14. Kumbi ndi fundu za mu Bayibolu nizi zo zingatiwovya pa nkhani ya kusankha vakuvwala kweniso kujitowesa?

¹⁴ Kuvwala ndipuso kujitowesa. Mumalu mwakutipaska marangu nga vakuvwala vo titenere kuvwala, Yehova wakutipaska fundu zo titenere kulondo. Tikhumbika kuvwala mu nthowa yakulongo kuti te ateŵeti aku Chiuta, kulongo kuti te akoloŵa, tichita vinthu mwaulemu kweniso ‘tiŵanaŵana umampha.’ (1 Timo. 2:9, 10; 1 Petu. 3:3) Mwaviyo, tikhumba cha kuvwala mu nthowa yakuti ŵanthu aŵanaŵaniyengi ŵaka mo isi tiwoneke. Fundu za mu Bayibolu, zitovya so ŵara kuleka kujalikiska marangu ngawu pa nkhani ya vakuvwala kweniso masitayelu nga sisi. Mwakuyeruzgiyapu, ŵara mu mpingu unyaki akhumbanga kuwovya abali achinyamata wo angutole kametelu kasisi ka mtundu unyaki ko kenga kakutchuka. Yiwu ametanga sisi kuti lije lifupi kweni lawonekanga nyankhala. Kumbi ŵara atingi aŵawovyengi wuli kwambula kujalikiska dangu? Wakuwonere dera wangukambiya ŵara kuti akambiyi abali achinyamata ŵenaŵa kuti, “Asani we pa pulatifomu ndipu akuvwisiya aŵanaŵaniya ukongwa mo uwoneke mumalu mwa vo ukamba, ndikuti wajitowesa kweniso kuvwala mwambula kwenere.” Fundu yipusu yeniyi, yinguwovya abali achinyamata ŵenaŵa kuziŵa vo angachita ndipu ŵara akhumbikanga kupereka dangu cha. d

15. Kumbi ndi fundu kweniso marangu nanga nga mu Bayibolu ngo ngangatiwovya kusankha umampha chovyu cha munkhwala? (Aroma 14:5)

¹⁵ Chovyu cha munkhwala. Mkhristu weyosi watenere kusankha yija chovyu cha munkhwala  cho wangalonde. (Aga. 6:5) Asani Akhristu asankha chovyu cha munkhwala, atenere kuvwiya marangu nga mu Bayibolu pa nkhani ya kukana ndopa kweniso kusankha chovyu cha munkhwala cho chileka kukoliyana ndi vamizimu. (Machi. 15:20; Aga. 5:19, 20) Kupatuwaku pa vinthu venivi, chovyu chinyaki chechosi cho munthu wangalonde, weyosi watenere kusankha yija. Akhristu anyaki asankha kulonde chovyu cha kuchipatala pe, penipo anyaki asankha kulonde so vachifipa. Kwali isi tiwona kuti chovyu chinyaki cha munkhwala ntchakovya ukongwa pamwenga ntchakofya, titenere kutumbika mbwenu wanangwa wo abali ndi azichi ŵenawu, wakusankha ŵija chovyu cha munkhwala cho angalonde. Pa nkhani iyi, titenere kukumbuka fundu zinayi izi: (1) Ufumu waku Chiuta pe ndiwu wazamumalisiya limu matenda ngosi pacharu. (Yesa. 33:24) (2) Mkhristu weyosi watenere ‘kusimikiza’ cho ntchamampha kwaku iyu. (Ŵerengani Aroma 14:5.) (3) Tiyeruzga ŵanthu anyaki cha pa vo asankha pamwenga kuŵachitiya chinthu chechosi cho chingaŵaguŵisa. (Aro. 14:13) (4) Akhristu alongo kuti atanja anyawu ndipu awona kuti kukoliyana mu mpingu nkhwakukhumbika ukongwa kuluska vo weyosi wasankha. (Aro. 14:15, 19, 20) Asani tikumbuka fundu zenizi tilutirizgengi kuja pa ubwezi wakukho ndi abali ndi azichi kweniso tiwovyengi kuti mu mpingu muje chimangu.

16. Kumbi mura wangalongo wuli ngwakoloŵa asani wachita vinthu ndi ŵara anyaki? (Wonani so vithuzi.)

¹⁶ Ŵara atenere kuja chakuwoniyapu chamampha pa nkhani ya koloŵa. (1 Timo. 3:2, 3) Mwakuyeruzgiyapu, mura watenere cha kukhaza kuti ŵara anyaki ayendiyengi maŵanaŵanu ngaki pe pakuti iyu ndi mura pakuwa. Iyu waziŵa kuti mzimu waku Yehova ungagwiriskiya ntchitu mura weyosi kuti wakambi fundu yo yingawovya kuti asankhi umampha. Asani ŵara anandi akoliyana pa fundu yinyaki yo yisuskana cha ndi fundu za mu Bayibolu, mura wakoloŵa wakoliyana ndi vo ŵara anyaki asankha, chinanga kuti iyu pakuyija watingi wayanjengi kuti ayende fundu yinyaki.

17. Kumbi tisaniya vitumbiku wuli asani te akoloŵa?

¹⁷ Akhristu asaniya vitumbiku vinandi chifukwa chakuja akoloŵa. Titanjana ukongwa ndi abali ndi azichi kweniso mu mpingu muja chimangu. Tikondwa kuja ndi abali wo ŵe ndi nkharu zakupambanapambana kweniso akutuliya mumidawuku yakupambanapambana. Vija vakukondwesa kuziŵa kuti chinanga kuti te akupambana tosi titeŵete Yehova nge banja lakukoliyana. Ndipu kuluska vosi, tikondwa kuziŵa kuti tiyezga Yehova yo ndi Chiuta wakoloŵa.