Julani

Lutani pa vo ve mukati

Kumbi Aliska 7 Kweniso Akaronga 8 Mbayani Mazuŵa Nganu?

Kumbi Aliska 7 Kweniso Akaronga 8 Mbayani Mazuŵa Nganu?

Kumbi Aliska 7 Kweniso Akaronga 8 Mbayani Mazuŵa Nganu?

“Timuyuskiyi aliska ŵankhondi ndi ŵaŵi, ndi akaronga ŵankhondi ndi ŵatatu.”MIKA 5:5.

KUMBI MUNGAMUKA?

Kumbi Hezekiya, Yesaya, Mika ndi akaronga a ku Yerusalemu angulongo wuli kuti ŵenga aliska amampha?

Kumbi aliska 7 kweniso akaronga 8 mbayani mazuŵa nganu? Nanga atovya wuli ŵanthu aku Chiuta?

Nchinthu wuli chakukhumbika ukongwa cho mungachita kuti munozgeke kuyukirika?

1. Nchifukwa wuli chiŵembu cho fumu ya Yisraele ndi ya Siriya angunozga chingutondeka kufiskika?

NYENGU yinyaki, pakati pa chaka cha 762 B.C.E. ndi 759 B.C.E., fumu ya Yisraele ndi ya Siriya, akhumbanga kurwa nkhondu ndi ufumu wa Yuda. Kumbi chilatu chawu chenga chakuti wuli? Yiwu akhumbanga kuyukiya Yerusalemu, kutuzga Fumu Ahazi pa ufumu ndi kuŵikapu munthu munyaki, akhumba yo wenga mphapu ya Fumu Davidi cha. (Yes. 7:5, 6) Fumu ya Yisraele yaziŵanga umampha vo Yehova wangukamba kuti mphapu zaku Davidi pe ndizu zikaharanga chitengu Chaki chaufumu mpaka muyaya. Ndipu mazu ngaku Chiuta ngangufiskika nadi.—Yos. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Kumbi lemba la Yesaya 7:14, 16 lingufiskika wuli (a) m’nyengu yaku Yesaya? (b) m’nyengu yaku Yesu?

2 Pakwamba, chiŵembu cho fumu ya Yisraele ndi ya Siriya angunozga chawonekanga nge kuti chifiskikengi nadi. Pa nkhondu yimoza pe, asilikali 120,000 aku Ahazi angubayika! Maseya, “mwana wa karonga” wangubayika. (2 Mik. 28:6, 7) Kweni Yehova wawonanga vosi ivi. Iyu wangukumbuka vo wangulayizga Davidi ndipu wangutuma mchimi Yesaya kuti wakakambiyi ŵanthu ŵaki uthenga wakuchiska.

3 Yesaya wangukamba kuti: “Ehe, munthukazi mwali wakazuukanga wapapengi mwana munthurumi, ndi wadanengi zina laki Immanuele. . . . Mwana yo wenga wandaziŵi kukana uheni ndi kusankha umampha, charu cho cha ŵakaronga ŵaŵi wo utopa [Siriya ndi Yisraele] chikajoworekanga.” (Yes. 7:14, 16) Kanandi chigaŵa chakwamba cha uchimi uwu chikwaskana ndi kuwaku kwaku Mesiya, ndipu uwu mbuneneska nadi. (Mat. 1:23) Kweni chifukwa chakuti “ŵakaronga ŵaŵi,” karonga wa Siriya ndi wa Yisraele, awofyanga so Ayuda cha m’nyengu yaku Yesu, uchimi wakukwaskana ndi Immanuele utenere kuti ungufiskika kakwamba m’nyengu yaku Yesaya.

4 Pechendajumphi nyengu yitali kutuliya po Yesaya wangukambiya mazu ngenanga, muwolu waki wanguzuwuka ndipu wangubala mwana munthurumi zina laki Mahera-shalala-hashibazi. Akhumba mwana mwenuyu ndiyu Yesaya wangumudana zina lakuti “Immanuele.” * Mu nyengu yakali, nyengu zinyaki asani mwana wawaku ŵanthu amudananga zina linyaki ndi chilatu chakuti akumbukiyengepu chinthu chinyaki, kweni apapi ŵaki ndi abali ŵaki amudananga zina linyaki. (2 Sam. 12:24, 25) Kweni palivi ukaboni wewosi wakuti Yesu wadanikanga ndi zina lakuti Immanuele.—Ŵerengani Yesaya 7:14; 8:3, 4.

5. Kumbi Fumu Ahazi yingusankha vinthu mwambula kuŵanaŵana umampha pa nkhani niyi?

5 Pa nyengu yo Yisraele ndi Siriya akhumbanga kuthereska msumba wa Yuda, charu cha Asiriya cho chenga chanthazi ukongwa pa nyengu iyi nachu chakhumbanga kuyukiya msumba wenuwu. Mwakukoliyana ndi lemba la Yesaya 8:3, 4, charu cha Asiriya chatingi chilondengi “usambasi wa Damasko ndi vakuskoŵa va Samaria,” chechendayukiyi ufumu wakumwera wa Yuda. Ahazi wanguchita phanganu ndi fumu ya Asiriya m’malu mwakugomezga vo Chiuta wangukamba kuporote mwaku Yesaya. Ivi vinguchitiska kuti Asiriya asuzgengi Ayuda. (2 Ŵakar. 16:7-10) Nge muliska wa mtundu wa Yuda, Ahazi wanguchita vinthu vakuguŵiska ukongwa! Mwaviyo, tijifumbengi kuti, ‘Asani ndikhumba kusankha vakuchita pa vinthu vakukhumbika ukongwa, kumbi ndithemba Chiuta pamwenga ŵanthu?’—Nthanthi 3:5, 6.

MULISKA YO WANGUKONDWESKA CHIUTA

6. Konkhoskani mphambanu ya pakati pa muwusu waku Ahazi ndi Hezekiya.

6 Ahazi wangufwa m’chaka cha 746 B.C.E., ndipu mwana waki Hezekiya wangwamba kuwusa ufumu wa Yuda. Pa nyengu iyi, ndipu chuma chosi cha ufumu wo chamala ndipu ŵanthu ŵenga so pa ubwezi cha ndi Chiuta. Nchinthu wuli cho Hezekiya watingi wayambengi kuchita wati waja ŵaka fumu? Kumbi watingi wayambengi kuwezgiyapu chuma cha Yuda? Awa. Hezekiya wayanjanga Yehova kweniso wenga muliska wamampha wa Ayuda. Iyu wangwamba kuwezgiyapu kusopa kwauneneska ndi kovya Ayuda wo anguleka kuteŵete Yehova kuti ayambi so kumuteŵete. Hezekiya wati waziŵa vo Chiuta wakhumbanga, nyengu yeniyo wangunozga vinthu. Iyu nchakuwoniyapu chamampha ukongwa kwaku isi!—2 Mik. 29:1-19.

7. Nchifukwa wuli Hezekiya wakhumbikanga kusimikizgiya Alevi kuti waŵawovyengi?

7 Alevi ndiwu akhumbikanga kugwira nchitu yakuwezgiyapu kusopa kwauneneska. Mwaviyo, Hezekiya wanguchikumana nawu kuti wakaŵasimikizgiyi kuti waŵawovyengi. Ŵanaŵaniyani likondwa lo Alevi akugomezgeka wo angusanirika pa nkhumanu iyi ŵenga nalu, ŵati ŵavwa fumu yichikamba kuti: “Ambuya akusankhani kuma pa masu pawu kuŵateŵete.” (2 Mik. 29:11) Yapa, Alevi angupaskika mazaza ngakuti akankhuski kusopa kwauneneska!

8. Kumbi Hezekiya wanguchitanji kuti wawovyi mtundu wa Ayuda kuwere kwaku Yehova, nanga nchinthu wuli chinguchitika?

8 Hezekiya wangudana Ayuda ndi Ayisraele wosi kuti azichiti Phaska ndipu pavuli paki, anguchita Dghera la Chiŵandi Chambura Mtupu kwa mazuŵa 7. Ŵanthu angukondwa ukongwa ndi dghera ili ndipu angusazgiyaku so mazuŵa nganyaki 7. Bayibolo likamba kuti: “Viyo mwenga chimwemwi chikuru mu Yerusalemu. [Kutuwa m’mazuŵa ngaku Solomoni mwana waku Davidi fumu ya Yisraele, ivi venga vechendachitikepu mu Yerusalemu, NW].” (2 Mik. 30:25, 26) Ŵanthu wosi anguchiskika ukongwa chifukwa cha dghera lenili! Lemba la 2 Mikoka 31:1, likamba kuti: “Sonu vinguti vamarapu vosi ivi, . . . anguswa vikozgu ndi kudumuliya pasi achiuta ndi angubwanganduwa malu ngapachanya ndi majocheru.” Ayuda angwamba kuwere so kwaku Yehova. Ndipu kuja pa ubwezi ndi Yehova, kwenga kwakukhumbika ukongwa chifukwa cha vo atingi akumanengi navu kunthazi.

KARONGA WAGOMEZGA YEHOVA

9. (a) Kumbi vo ufumu wa Yisraele wakhumbanga kuchita vingutondeka wuli? (b) Kumbi Senakaribu wanguyipunda wuli misumba ya Yuda pakwamba?

9 Nge mo Yesaya wangukambiya, Asiriya anguthereska ufumu wakunkhondi wa Yisraele ndi kuko ŵanthu ŵaki ndipu chiŵembu chakuti fumu ya Yisraele yilondi chitengu chaufumu chaku Davidi, chingutondeka. Nanga vo Asiriya akhumbanga kuchita vingumala wuli? Asiriya angwamba kuyukiya Yuda. “Mu chirimika cha chumi pachanya vinayi cha karonga Hezekiya Senakaribu karonga wa Asiriya wangukweriyaku kuzachirwana ndi misumba yosi ya malinga ya ku Yuda ndi wanguyipoka.” Misumba yosi yo Senakaribu wanguthereska yingukwana 46. Kumbi imwi mwatingi muvwengi wuli asani mwajanga ku Yerusalemu pa nyengu iyi? Asilikali anthazi a Asiriya anguthereska misumba yosi ya Yuda!—2 Ŵakar. 18:13.

10. Nchifukwa wuli mazu nga pa Mika 5:5, 6 ngatenere kuti ngangumuchiska ukongwa Hezekiya?

10 Hezekiya wangaziŵanga umampha ukongwa masuzgu ngo mtundu waki watingi ukumanengi nangu. Kweni m’malu mwakupempha chovyu ku mtundu wo walekanga kusopa Yehova, nge mo anguchitiya awiski a Ahazi, iyu wangugomezga Yehova. (2 Mik. 28:20, 21) Watenere kuti wangakumbukanga umampha mazu ngo Mika wangukamba ngakukwaskana ndi Asiriya kuti: “Asiriya, . . . timuyuskiyi aliska ŵankhondi ndi ŵaŵi, ndi akaronga ŵankhondi ndi ŵatatu. Yiwu ŵakawusanga charu cha Asiriya ndi lipanga.” (Mika 5:5, 6) Hezekiya watenere kuti wanguchiskika ukongwa ndi mazu yanga chifukwa ngalongo kuti Asiriya atingi athereskekengi ndi asilikali anthazi ukongwa kuruska yiwu.

11. Kumbi chigaŵa chakukhumbika ukongwa cha uchimi wakukwaskana ndi aliska 7 ndi akaronga 8 chatingi chizifiskikengi zukwanji?

11 Chigaŵa chakukhumbika ukongwa cha uchimi wakukwaskana ndi aliska 7 ndi akaronga 8, chatingi chizifiskikengi kunthazi, pavuli pakuti Yesu “wakuusa, mu Yisraele, mweniyo chandilu chaki nchakali ukongwa,” wawaku. (Ŵerengani Mika 5:1, 2.) Iyi ndi nyengu yo “Asiriya” wa mazuŵa nganu wazamukhumba kutuzgapu ateŵeti aku Yehova. Kumbi mbayani wo Yehova wazamugwiriskiya nchitu mwakulongozgeka ndi Mwana waki yo sonu wawusa, kuti azithereski arwani ŵidu ŵenaŵa? Tiwonengi munkhani yeniyi. Kweni chakwamba, tiyeni tikambiskani vo tingasambira pa vo Hezekiya wanguchita, Asiriya ŵati amuyukiya.

VO HEZEKIYA WANGUCHITA

12. Kumbi Hezekiya ndi akaronga ŵaki anguchitanji kuti avikiliyi ŵanthu aku Chiuta?

12 Yehova ngwakukhumbisiska nyengu zosi kutiwovya pa vinthu vo titondeka kuchita, kweni wakhumba kuti tiyesesengi kuchita vo tingafiska. Hezekiya wangukumana ndi “akaronga ŵaki ndi ŵanthu ŵaki vilimbi” ndipu wosi angujala “visimi va kubwalu ku muzi . . . ndipuso [Hezekiya] wanguchita ndi phamphu, wanguzenga linga posi po pangupasuka ndi kuzengapu vitanthali, kubwalu kwaki wanguzenga linyaki so, . . . ndipuso wangusura mahomwa [vidya] ndi nguru zinandi.” (2 Mik. 32:3-5) Ivi vilongo kuti Yehova wangugwiriskiya nchitu ŵanthu anthazi nge Hezekiya ndi akaronga ŵaki kweniso achimi wo ayanjanga Chiuta, kuti wavikiliyi kweniso kuliska ŵanthu Ŵaki pa nyengu iyi.

13. Nchinthu chakukhumbika ukongwa nichi cho Hezekiya wanguchita kuti wawovyi ŵanthu kunozgeke kuyukirika? Konkhoskani.

13 Vo Hezekiya wanguchita pavuli paki venga vakukhumbika ukongwa kuluska kujala maji pamwenga kuzenga so mo mpanda ungupasuka. Nge muliska wamampha, Hezekiya wanguwunganiska Ayuda ndipu wanguŵachiska ndi mazu ngakuti: “Khomani ndi kukhwima mtima, mungopanga pamwenga kutenthema chifukwa cha karonga wa Asiriya . . . chifukwa kwe yumoza pamoza nasi yo ngwanthazi kuruska yo we ndi iyu. Kwaku iyu kwe janja la liŵavu la nyama; kweni kwaku ifwi kwe Ambuya Chiuta widu, kutovya ndi kurwa nkhondu zidu.” Mazu yanga nganguŵachiska ukongwa, nganguŵakumbuska kuti Yehova ndiyu warwiya nkhondu ŵanthu ŵaki. Ŵati ŵavwa mazu yanga, Ayuda “anguchinthiskika, kuyegeme pa mazu ngaku Hezekiya karonga wa ku Yuda.” Mukhoza kuwona kuti “mazu ngaku Hezekiya” nganguŵajalika mtima pasi. Iyu, akaronga ŵaki, ŵanthu anthazi kweniso achimi nge Mika ndi Yesaya achitanga vinthu vakulongo kuti ŵenga aliska amampha, nge mo Yehova wangukambiya kuporote mwa mchimi waki.—2 Mik. 32:7, 8; Ŵerengani Mika 5:5, 6.

14. Kumbi Rabishake wanguchitanji, nanga Ayuda anguchita wuli?

14 Fumu ya Asiriya yinguzenga musasa kumwera chakuzambwi kwa Yerusalemu, ku Lakishi. Pavuli paki yingutuma nthumi zitatu kuti zikakambiyi Ayuda kuti atheri ŵija. Rabishake, yo wenga wakuŵereŵete fumu ya Asiriya wakhumbanga kupuruska Ayuda. Wangulongoro nawu m’Chihebere ndipu wanguŵakambiya kuti agarukiyi fumu yawu ndi kuyipereka kwa Asiriya. Iyu wanguŵapusika kuti waŵasamisiyengi ku malu ngamampha, ko amuzayanga ndi umoyu. (Ŵerengani 2 Ŵakaronga 18:31, 32.) Rabishake wangukamba so kuti Yehova waŵataskengi cha Ayuda m’manja mwa Asiriya, nge mo achiuta a mitundu yinyaki angutondeke kuvikiliya ŵanthu wo aŵasopanga. Ayuda anguchita vinthu mwazeru chifukwa angumukaku kanthu cha ku mazu ngakupuruska yanga ndipu venivi ndivu achita ateŵeti aku Yehova mazuŵa nganu.—Ŵerengani 2 Ŵakaronga 18:35, 36.

15. Kumbi ŵanthu wo ajanga mu Yerusalemu akhumbikanga kuchitanji, nanga Yehova wanguŵataska wuli?

15 Mbuneneska kuti Hezekiya wangumala zeru, kweni m’malu mwakugomezga charu chinyaki kuti chimuwovyi, iyu wangudana mchimi Yesaya. Yesaya wangukambiya Hezekiya kuti: “[Senakaribu] wakazanga mumsumba uwu pamwenga kuponyamu muvwi mo cha.” (2 Ŵakar. 19:32) Ŵanthu wo ajanga mu Yerusalemu akhumbikanga ŵaka kuja akukho. Yehova watingi warwiyengi nkhondu Ayuda ndipu wanguŵarwiya nadi! “Usiku weniwuwa mungelu wa Ambuya wanguruta ndipu wangubaya vikwi machumi pe chumi pachanya machumi ngankhondi ndi ngatatu ndi vinkhondi (185,000) mu ugoŵi wa Asiriya.” (2 Ŵakar. 19:35) Ayuda angutaskika chifukwa chakuti Hezekiya wangujala maji pamwenga kuzenga mo mpanda ungupasuka cha, kweni chifukwa chakuti Chiuta wanguseleriyapu.

VO TISAMBIRAPU MAZUŴA NGANU

16. Kumbi mbayani wo amiya (a) ŵanthu wo ajanga mu Yerusalemu (b) “Asiriya” (c) aliska 7 ndi akaronga 8?

16 Uchimi wakukwaskana ndi aliska 7 ndi akaronga 8 ufiskika ukongwa mazuŵa nganu. Ŵanthu wo ajanga mu Yerusalemu anguyukirika ndi Asiriya. Pambula kuswera yapa, ŵanthu aku Yehova wo awoneka nge kuti mbambula kuvikilirika azamuyukirika ndi “Asiriya” wa mazuŵa nganu, yo chilatu chaki chazamukuŵa kuŵatuzgiyapu limu. Malemba ngakamba kuti kuyukiya uku kweniso kuyukiya kwa “Gogi,” nkhuyukiya kwa “karonga wa kunkhondi” kweniso kwa “akaronga a charu.” (Ezek. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Chiv. 17:14; 19:19) Kumbi kuyukiya kwenuku nkhwakupambana? Awa. Bayibolo lingagwiriskiya nchitu mazina ngakupambanapambana pakukonkhoska kuyukiya kumoza. Kumbi uchimi waku Mika ulongo kuti Yehova wazamugwiriskiya nchitu ‘vidya vachisisi’ nivi kuti wathereski “Asiriya,” murwani wankhaza? Ndi vidya vo anandi ativiziŵa cha, iyu wazamugwiriskiya nchitu aliska 7 kweniso akaronga 8! (Mika 5:5) Ŵara wo asanirika mumipingu ndiwu aliska kweniso akaronga wo ŵe nge asilikali achisisi. (1 Pet. 5:2) Mazuŵa nganu, Yehova waŵika anthurumi anandi wo atimuyanja kuti aliski mbereri zaki zakuzirwa ndi kuzichiska penipo alindizga kuyukiya kwa “Asiriya” wa mazuŵa nganu. * Uchimi waku Mika ukamba kuti aliska kweniso akaronga yaŵa, “akawusanga charu cha Asiriya ndi lipanga.” (Mika 5:6) Chimoza mwa “vidya va nkhondu” yawu ndi “lipanga la mzimu,” lo ndi Mazu ngaku Chiuta.—2 Ŵakor. 10:4; Ŵaef. 6:17.

17. Kumbi vinthu vakukhumbika vinayi vo ŵara angasambira munkhani yo takambiskana ndi nivi?

17 Ŵara wo aŵerenga nkhani iyi angasambira vinthu vakukhumbika ivi munkhani yo takambiskana: (1) Kuja ndi chivwanu chakukho mwaku Chiuta ndi kovya abali ŵidu kuti nawu aje ndi chivwanu chakukho, nkhwakukhumbika ukongwa kuti tinozgeke kuyukiya kwa “Asiriya.” (2) Pa nyengu yo “Asiriya” wazakutiyukiya, ŵara akhumbika kuzisimikizga ndi mtima wosi kuti Yehova wazakutitaska. (3) Pa nyengu yeniyo, ulongozgi wakutaska umoyu wo gulu laku Yehova lititipaska wazamuwoneka nge kuti ngwambula kovya. Mwaviyo, tosi tikhumbika kuvwiya ulongozgi wewosi wo tingapaskika, chinanga kuti ŵanthu angawuwona kuti ngwakovya pamwenga cha. (4) Sonu ndi nyengu yakuti weyosi yo wathemba masambiru, chuma pamwenga mawupu nga ŵanthu, wasinthi maŵanaŵanu ngaki. Ŵara akhumbika kuja akunozgeka kovya weyosi yo chivwanu chaki chindengandenga.

18. Kumbi kukumbuka vo tasambira munkhani iyi kwazakutiwovya wuli kunthazi?

18 Nyengu yazamukwana po ateŵeti aku Chiuta a mazuŵa nganu, azamuwoneka nge kuti mbambula kuvikilirika nge Ayuda wo anguyukirika mu nyengu yaku Hezekiya. Pa nyengu yeniyo, tosi tikhumbika kuzichiskika ndi mazu ngo Hezekiya wangukamba. Tingaluwanga cha kuti arwani ŵidu ŵe ndi “janja la liŵavu la nyama; kweni kwaku ifwi kwe Ambuya Chiuta widu, kutovya ndi kurwa nkhondu zidu”!—2 Mik. 32:8.

[Mazu ngam’mphata]

^ ndimi 4 Mazu nga Chihebere ngo akungafwatuliya kuti “mwali” pa Yesaya 7:14, ngangang’anamuwa munthukazi wakuyirwa pamwenga munthukazi wambula kugonapu ndi munthurumi. Mwaviyo, palemba ili, mazu yanga ngamiyanga muwolu waku Yesaya kweniso Mariya, mwali wachiyuda.

^ ndimi 16 M’Malemba, kanandi nambala ya 7 ying’anamuwa kukwana. Nambala ya 8 (yo yijumpha 7) nyengu zinyaki yimiya vinthu vakukwana umampha ndi kujumphiyaku so.

[Mafumbu]

[Chithuzi papeji 17]

[Chithuzi papeji 19]

Vo Hezekiya wangukamba vingujalika pasi mitima ya ŵanthu (Wonani ndimi 12, 13)