Wakulemba Bayibolo uyu, wanguwona kuti charu chijaliriya mpaka muyaya kweni ŵanthu aja ŵaka kwa nyengu yimanavi. Ivi vauneneska nadi chifukwa kwa vyaka masawuzandi nganandi, migonezi ya ŵanthu yituza ndi kuluta kweni charu chapasi chilipu mpaka sonu ndipu chitovya kuti vinthu vamoyu vilutirizgi kujapu.

Kutuliya po Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi yinguchitikiya, vinthu vasintha ukongwa pacharu chapasi. Kwa vyaka 70 pe, ŵanthu awona kusintha pa nkhani ya kayenderu, kutumizgiyana mauthenga kweniso vinthu vinyaki. Ivi vachitiska kuti vinthu visinthi pa nkhani ya chuma kuluska kali. Ŵanthu anandi ŵe ndi vinthu vo kali ŵengavi. Kwa vyaka ivi, chiŵerengeru cha ŵanthu pacharu chapasi chasazgikiyaku maulendu pafupifupi ngatatu.

Vosi ivi vayambisa masuzgu. Vakuchita va ŵanthu vachitiska kuti chilengedu chileki kugwira nchitu umampha. Asayansi anyaki awona kuti kwa vyaka mahandiredi ngamanavi ngajumpha, ŵanthu achita vinthu vo vasintha ukongwa charu chapasi.

Bayibolo likukambiya limu va nyengu yo ŵanthu ‘azamunanga panupasi.’ (Chivumbuzi 11:18) Ŵanthu anyaki asimikizga cha kuti te m’nyengu yeniyi nadi. Kumbi charu chinangikengi kufika pani? Kumbi ŵanthu anangengi charu kufika pakuti chinganozgeka so cha?

Kumbi charu chiwoneka kuti chinangikiyengi limu mwakuti chinganozgeka so cha? Asayansi anyaki awona kuti kuziŵa vo vichitikengi nkhwakusuzga. Ndichu chifukwa chaki yiwu aŵanaŵana kuti asani nyengu yingasintha mwamabuchibuchi, kuchitikengi masuzgu ngakulu.

Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani maji ngakukhoma ngo nge kuzambwi kwa Antarctic. Ŵanthu anyaki awona kuti asani mphepu ndi maji nga munyanja vingalutirizga kufunda, maji ngakukhoma ngalutirizgengi kusongonoka. Ivi ve viyo chifukwa chakuti maji ngakukhoma ngatovya kuti lumwi lilekengi kufika mwanthazi pamaji ngo nge kusi. Asani maji ngakukhoma ngasongonoka, maji ngo ngenga kusi kwaki ngatamba kuwoneka. Mwaviyo, lumwi lingachitiska kuti maji ngo ngafundengi ukongwa ndi kusongono maji ngakukhoma. Chifukwa chakusongonoka kwenuku, maji nga nyanja zikuluzikulu ngangazaza ukongwa ndi kusapaliya, vo vingachitiska kuti umoyu wa ŵanthu mamiliyoni uŵi pangozi.

Ŵanthu ayesa nthowa zakupambanapambana kuti amalani ndi suzgu lakunangika kwa chilengedu. Pe nthowa yimoza yo agwiriskiya nchitu kwa nyengu yitali. Yiwu atesesa kugwiriskiya nchitu vinthu vimanavi va m’chilengedu kuti asaniyengi ndalama ndipuso avikiliyengi umoyu wa ŵanthu. Achita ivi kuti vinthu va m’chilengedu vo ananga, vingajanga vinandi cha kuluska vo charu chiwezgiyapu chija. Kumbi ivi vawovya? Awa!

Nge mo vyaru vo vikubwereka ndalama vitondeke kuwezga ngongoli, ŵanthu atondeka kuwezgiyapu vinthu vo ananga m’chilengedu. Yiwu ananga vinthu vinandi va m’chilengedu mwaliŵiliŵi kuluska vo charu chiwezgiyapu chija. Kumbi pe nthowa yinyaki yo yingawovya? Kaswiri munyaki wakuwona vachilengedu wangukamba mwambula kubisa kuti: “Tingakamba kuti, tilivi nthowa yeyosi yo tingagwiriskiya nchitu kuti tiphweriyengi umampha charu chapasi.” Fundu yeniyi yikoliyana ndi vo Bayibolo likamba. Ilu lititi: “Kuti nkhwa munthu yo watenda cha kunyoroska menderu ngaki.”​—Yeremiya 10:23.

Mwakupambana ndi vo ŵanthu achita, Bayibolo lititisimikizgiya kuti Chiuta yo ndi Mulengi, wazomerezgengi cha kuti ŵanthu anangiyi limu vinthu  vosi vachilengedu. Lemba la Sumu 115:16 likamba kuti: ‘Charu chapasi [Chiuta] wakupaska ku ŵana ŵa ŵanthu.’ Mbuneneska nadi, charu chapasi ndi “mpasku . . . wamampha” wakutuliya kwa Awuskefwi akuchanya. (Yakobe 1:17) Kumbi Chiuta wangatipaska chinthu cho chingagwira nchitu umampha kwa nyengu yimanavi ŵaka? Awa! Tikamba viyo chifukwa cha mo Chiuta wakupangiya charu.

Buku la Chiyambo, likonkhoska mwakuvwika umampha mo Chiuta wangulenge charu. Pakwamba, charu “chengavi kanthu ndi chenga chambuuya; ndipu mdima wenga pachanya.” Bayibolo likamba so kuti pacharu penga “ndimba” pamwenga kuti maji, ngo ngenga ngakukhumbika ukongwa ku vinthu vamoyu. (Chiyambo 1:2) Pavuli paki Chiuta wanguti: “Kuŵi ukweru.” (Chiyambo 1:3) Mwaviyo, kuŵala kwa lumwi kungufika pacharu chapasi. Ndipu pangupangika mtunda ndi nyanja. (Chiyambo 1:9, 10) Pavuli paki, “vakume, mbewu yakupasa vipasu . . . ndi vimiti vakupasa vipasu” vinguwoneka. (Chiyambo 1:12) Vinthu vosi vakukhumbika ku vinthu vamoyu, vingupangika. Nchifukwa wuli Chiuta wangupanga vinthu ivi?

Mchimi Yesaya wangukonkhoska kuti Chiuta “mweniyo wangwata charu chapasi ndi wanguchita (wanguchikhozga; kuti wanguchilenga chakutimbanizgika cha, wanguchichitiya kujamu!).” (Yesaya 45:18) Viwoneke limu kuti khumbu laku Chiuta lenga lakuti ŵanthu aje pacharu chapasi kwamuyaya.

Nchachitima kuti ŵanthu ananga chawanangwa chakutowa cho Chiuta wanguŵapaska. Kweni Mulengi wakusintha cha chilatu chaki. Munthu munyaki wakali wangukamba kuti: “Chiuta kuti ndi munthu cha, kuti wanami [wapusiki], pamwenga mwana wa munthu, kuti wang’anamuki. Kumbi cho wakamba, kuti wakachitanga cha?” (Maŵerengedu 23:19) Mwaviyo, Chiuta wazomerezgengi cha kuti charu chinangikiyi limu ndipu pambula kuswera yapa, ‘wanangengi wo ananga panupasi.’​—Chivumbuzi 11:18.

Pa Upharazgi wa Paphiri, Yesu Khristu wangukamba kuti: “Mbakutumbikika ŵakuzika: pakuti yiwu ŵaharengi panupasi.” (Mateyu 5:5) Iyu wangukamba nthowa yo yazamugwiriskikiya nchitu kuti charu chinozgeki so. Yesu wangukambiya akumulondo  ŵaki kuti arombengi kuti: “Ufumu winu uzi. Khumbu linu lichitiki, panupasi nge ndi ko kuchanya.” Ufumu waku Chiuta pamwenga kuti boma laki, wazamufiska vo Chiuta wakhumba kuzichita pacharu chapasi.​—Mateyu 6:10.

Pakukamba vo Ufumu wazamuchita, Chiuta watiti: “Awonani; ndizghora [ndipanga] vinthu vosi viŵi vifya.” (Chivumbuzi 21:5) Kumbi venivi ving’anamuwa kuti Chiuta wazamulenga so charu chinyaki? Awa. Tikamba viyo chifukwa chakuti charu chapasi pakuchija nchiheni cha. Kweni Chiuta wazamutuzgapu ŵanthu wosi ‘wo ananga panupasi,’ kung’anamuwa maboma nga ŵanthu ngo ngawusa mazuŵa nganu. “Kuchanya kufya ndi charu chifya,” vazamusere m’malu mwa maboma ngenanga. Kuchanya kufya, ndi boma lifya lakuchanya, lo limiya Ufumu waku Chiuta. Ufumu uwu wazamuwusa charu chifya cho chimiya ŵanthu akuvwiya wo azamuja pacharu chapasi.​—Chivumbuzi 21:1.

Chiuta wazamuwezgiyapu vinthu vosi vo ŵanthu ananga m’chilengedu kuti vinthu vamoyu vizilutirizgi kuja ndi umoyu. Wakulemba sumu munyaki wangukambirika kulemba vo Chiuta wazamuchita kuti: “Muchezga ndi [muphwere] charu chapasi, . . . mwachisambasiska ukongwa ndi nyata.” Chiuta wazamusintha charu chapasi kuti chizije paradayisu ndipu chazamuja ndi vakurya vinandi chifukwa chakuti kusintha kwa nyengu kwazamunanga so vinthu cha.​—Sumu 65:9-13.

Pyarelal, mlembi waku Mohandas Gandhi, yo wenga mulongozgi wa ku India wanguti Gandhi, wanguwona kuti: “Vinthu vo ve pacharu chapasi vingakwana weyosi asani ŵanthu anyaki angaleka kuchita vinthu mwambunu.”Ufumu waku Chiuta wazamusintha mitima ya ŵanthu, vo vazamuchitiska kuti pacharu chapasi paŵevi masuzgu. Mchimi Yesaya wangukambiya limu kuti mu muwusu wa Ufumu waku Chiuta, ŵanthu ‘akapwetekanga pamwenga kubwanganduwa cha’ ŵanthu anyawu ndipuso charu. (Yesaya 11:9) Mazuŵa nganu ŵanthu mamiliyoni nganandi akutuliya m’mitundu yosi asambira fundu zapachanya zaku Chiuta. Yiwu asambizika kwanja Chiuta ndi ŵanthu anyawu, kuja akuwonga, kuphwere vinthu vachilengedu, kuvigwiriskiya nchitu mwakwenere ndipuso kuchita vinthu mwakukoliyana ndi khumbu la Mulengi. Ŵanthu ŵenaŵa anozgeke mo azamujaliya m’paradayisu pacharu chapasi.​—Wakutaula 12:13; Mateyu 22:37-39; Ŵakolose 3:15.

Nkhani ya kulengeka kwa vinthu yo ye m’buku la Chiyambo, yimala ndi mazu ngakuti: “Chiuta wanguwona chosi cho wanguchita, ndipu chenga chamampha ukongwa.” (Chiyambo 1:31) Kukamba uneneska, Chiuta wazomerezgengi cha kuti charu chakutowa ichi chinangikiyi limu. Tipembuzgika ukongwa kuziŵa kuti Mulengi widu wachanju, Yehova Chiuta, wanozgengi charu chapasi. Iyu walayizga kuti: “Ŵakurunjika ŵaharengi charu, ndipu ŵakajanga paku cho muyaya.” (Sumu 37:29) Kumbi mungayanja kuja yumoza wa “ŵakurunjika” wo charu chapasi chazamuja malu ngawu ngakujamu mpaka muyaya?