Wanangwa: Joni, ndikondwa ukongwa kuti tikambiskana nkhani za m’Bayibolo. * Kweni ulendu wamala, ungufumba fumbu lakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta. Ungundifumba chifukwa cho Akaboni aku Yehova agomezge kuti Ufumu Waku Chiuta ukwamba kuwusa mu 1914.

Joni: Hinya, ndaŵerenganga buku linu linyaki ndipu likukamba kuti Ufumu waku Chiuta ukwamba kuwusa mu 1914. Sonu ndinguzizwa ukongwa chifukwa yimwi mukamba kuti vosi vo mugomezga vituliya m’Bayibolo.

Wanangwa: Mbuneneska, vigomezgu vidu vituliya nadi m’Bayibolo.

Joni: Ndayesesa kuŵerenga Bayibolo losi lamphumphu. Kweni palivi peposi po akuzumbuwapu chaka cha 1914. Sonu ndingufufuza so chaka cha 1914 m’Bayibolo la pa Intaneti kweni chingusanirikapu cha.

Wanangwa: Abwana, ndikuwongeni ukongwa pa vifukwa viŵi. Chifukwa chakwamba nchakuti mukuŵerenga Bayibolo losi. Uwu mbukaboni wakuti mutanja Mazu Ngaku Chiuta.

Joni: Nditinganja nadi. Chifukwa palivi buku linyaki lelosi lakuyanana ndi Bayibolo.

Wanangwa: Mbuneneska nadi. Ndipu nditikuwonangani so chifukwa chakuti mungupenjerezga m’Bayibolo kuti musaniya kwamuka kwa mafumbu nginu. Munguchita vo Bayibolo likamba kuti: ‘Lutirizgani kupenja’ kuti muvwisengi vinthu. * Mwaviyo, nchinthu chakukondweska kuti namwi mutesesa kuchita venivi.

Joni: Ndawonga ukongwa. Ndikhumbadi kulutirizga kusambira. Ndingwesaku mbwenu kupenjerezga ndipu ndingusaniya fundu zinyaki zakukwaskana ndi chaka cha 1914 m’buku lenili tisambira ili. Ndija nge ndikuŵerengapu nkhani yakuti fumu yinyaki yingulota chimiti chikulu cho chingulikhika ndi kumeriyapu so.

Wanangwa: Hinya. Nkhani yo nja uchimi wo ukulembeka m’buku la Danyele chaputala 4. Ukonkhoska vakukwaskana ndi lotu la Fumu Nebukadanezara ya ku Babiloni.

Joni: Nkhani yaki njeniyo nadi. Ndipu uchimi uwu ndinguwuŵerenga kananandi ŵaka. Kweni kukamba uneneska, mpaka sonu panu, ndiwamu cha kuti ukolerana wuli ndi Ufumu waku Chiuta pamwenga chaka cha 1914.

Wanangwa: Ngwakusuzga nadi kuvwisa, chifukwa chinanga ndi mchimi Danyele yo wanguwulemba, waziŵanga cha vo uchimi uwu wang’anamuwanga!

Joni: Nadi?

Wanangwa: Hinya, awona vo wangukamba pa Danyele 12:8, wangukamba kuti: “Ndinguvwa kweni kuti ndinguwamu cha.”

 Joni: Ve umampha kuti nde ndija pe cha. Mwandijalika mtima pasi abwana.

Wanangwa: Uneneska ngwakuti, Danyele wangutondeka kuvwisa chifukwa chakuti nyengu yakuti Chiuta wasumuliyi ŵanthu vo mauchimi nga m’buku la Danyele ngang’anamuwa, yenga yechendakwani. Kweni mazuŵa nganu, isi tingavwisa umampha ukongwa vo mauchimi yanga ngang’anamuwa.

Joni: Ung’anamuwanji?

Wanangwa: Kuti uvwisi, tiyi tiŵerengi lemba la Danyele 12:9, lititi: ‘Mazu ngajarika ndi kuzighirika mpaka ku umari kwa nyengu.’ Ivi vilongo kuti mauchimi yanga ngatingi ngaziviwisisikengi “ku umari kwa nyengu.” Ndipu mwakukoliyana ndi vo tisambirengi m’buku lenili, vakuchitika va mazuŵa nganu vilongo kuti isi te m’nyengu yeniyi. *

Joni: Sonu kumbi ungandikonkhoske vo uchimi waku Danyele ung’anamuwa?

Wanangwa: Ndiyesesengi.

Wanangwa: Chakwamba ndikukonkhoske ŵaka mwakudumuwa vo Fumu Nebukadanezara yingulota. Ndipu pavuli paki tikambiskanengi vo lotu ili ling’nanamuwa.

Joni: Chamampha.

Wanangwa: Nebukadanezara wangulota chimiti chikulu ukongwa cho chenga chitali mpaka kuchanya. Pavuli paki wanguvwa mungelu waku Chiuta wachilangula kuti chimiti ichi chitemeke pasi. Kweni Chiuta wangukamba kuti chisina chaki chingagobolekanga cha. Ndipu pavuli pa “nyengu zinkhondi ndi ziŵi,” chimiti ichi chizamume so. * Chigaŵa chakwamba cha uchimi uwu chakambanga vo vinguchitikiya Fumu Nebukadanezara. Chinanga kuti iyu wenga fumu yanthazi ukongwa nge chimiti chikulu cho chingufika kuchanya, iyu wanguwiskikiya pasi kwa vyaka 7. Kumbi ukumbuka vo vinguchitika?

Joni: Awa, ndaluwa.

Wanangwa: Kudandawula cha. Bayibolo likonkhoska kuti Nebukadanezara wangufuntha kwa vyaka 7. Ndipu pa nyengu iyi wanguleka dankha kuwusa nge fumu. Kweni vyaka 7 vati vamala, Nebukadanezara wanguchira ndipu wangwamba so kuwusa. *

Joni: Okhe, ndavwisa umampha vosi vo wakonkhoska. Kweni nanga vikolerana wuli ndi Ufumu waku Chiuta ndipuso chaka cha 1914?

Wanangwa: Uchimi uwu ufiskika m’vigaŵa viŵi. Kakwamba ungufiskika pa nyengu yo muwusu wa Fumu Nebukadanezara ungutimbanyizgika. Ndipu kachiŵi ukamba va kutimbanyizgika kwa muwusu waku Chiuta. Sonu chigaŵa chachiŵi ndichu chikolerana ndi Ufumu waku Chiuta.

Joni: Uziŵa wuli kuti uchimi uwu ukamba so va Ufumu waku Chiuta?

Wanangwa: Chakwamba, vo uchimi uwu ukamba ndivu vingatiwovya kuvwisa fundu yeniyi. Malinga ndi vo lemba la Danyele 4:17 likamba, uchimi uwu ungukambika ndi chilatu chakuti “wo ŵakaŵanga ŵamoyu ŵakaziŵanga kuti Wapachanya Limu wawusa ufumu wa ŵanthu, ndi watiwupereka kwaku yo wakhumba.” Kumbi wayiwona fundu yakuti “ufumu wa ŵanthu”?

Joni: E, lemba lo lakamba kuti “Wapachanya Limu wawusa ufumu wa ŵanthu.”

Wanangwa: Hinya. Sonu uwona kuti “Wapachanya Limu” yo ndiyani?

Joni: Ndiwona nge ndi Chiuta.

Wanangwa: Mphenipo nadi. Ndipu fundu yeniyi yilongo kuti uchimi uwu ukamba vakukwaskana ndi Nebukadanezara pe cha. Kweni ukamba so va “ufumu wa ŵanthu,” kung’anamuwa kuti Ufumu waku Chiuta wazamuwusa ŵanthu. Ndipu asani tingawona umampha vo uchimi uwu ukamba, tisaniyengi kuti fundu iyi njauneneska.

Joni: Ung’anamuwanji ayise?

Wanangwa: Buku la Danyele likonkhoska fundu yikulu yimoza mwakuwerezgawerezga. Likonkhoska ukongwa va kujalikiskika kwa Ufumu waku Chiuta wo wazamuwusika ndi Mwana waki Yesu. Mwakuyeruzgiyapu, tiyi tiwere dankha kuvuli machaputala ngamanavi. Kumbi ungaŵerenga Danyele 2:44?

 Joni: Okhe. Likamba kuti: “Ndipu m’mazuŵa nga ŵakaronga wo, Chiuta wakuchanya wakamikanga ufumu wo kuti ubwangandulikenge cha, nanga nkhuti mazaza ngaki ngaperekekengi ku fuku linyaki cha. Ubwanganduwengi maufumu ngosi yanga kungamala; ndipu ukaŵangaku muyaya.”

Wanangwa: Yewu. Kumbi uŵanaŵana kuti lemba ili likamba va Ufumu waku Chiuta?

Joni: Aaa. Kwali.

Wanangwa: Okhe, ungawona kuti yapa akamba kuti Ufumu uwu “ukaŵangaku muyaya.” Mbuneneska kuti Ufumu waku Chiuta pe ndiwu ungaja mpaka muyaya kweni maboma nga ŵanthu ngaswera cha kumala, asi viyo?

Joni: Hinya, ndi viyo nadi.

Wanangwa: Tiyi tiwoni so uchimi unyaki wa m’buku la Danyele wo ukamba va Ufumu waku Chiuta. Usanirika pa Danyele 7:13, 14. Uchimi uwu ukamba va fumu yo yazamuwusa kunthazi kuti: ‘Mtufu, unkhankhu, ndi ufumu, vingupaskika kwaku iyu, kuti ŵamutataliyi, muwusu waki ndi muwusu wamuyaya, wo kuti umalengi cha. Ndipu ufumu waki kuti ubwangandukengi cha.’ Kumbi ndi mazu nanga ngo ngasanirika mulemba ili ngo ngazumbulika mwakuwerezgawerezga?

Joni: Ndi mazu ngakuti ufumu.

Wanangwa: Uneneska nadi. Ndipu ndi ufumu bweka cha. Ungawona kuti Ufumu uwu wazamuwusa “ŵanthu wosi, mitundu yosi, ndi makambidu ngosi.” Mwaviyo, tingakamba kuti Ufumu uwu wazamuwusa charu chosi.

Joni: Ndaziŵanga cha kuti lemba ili ling’anamuwa venivi, kweni uneneska, ndivu likamba nadi.

Wanangwa: Ungawona kuti uchimi uwu ukamba so kuti: “Muwusu waki ndi muwusu wamuyaya, wo kuti umalengi cha. Ndipu ufumu waki kuti ubwangandukengi cha.” Ndipu fundu iyi yikolerana ukongwa ndi fundu yo taŵerenga pa Danyele 2:44, asi viyo?

Joni: Ndi viyo nadi.

Wanangwa: Tiyeni tiweriyemu mu vo takambiskana kali. Uchimi wa mu Danyele chaputala 4, ukulembeka kuti ŵanthu aziŵi kuti “Wapachanya Limu wawusa ufumu wa ŵanthu.” Ivi vilongo kuti uchimi uwu ukamba vaku Nebukadanezara pe cha, kweni ukamba so va munthu munyaki wakuzirwa ukongwa. Ndipu m’buku losi la Danyele musanirika mauchimi ngakukamba va kujalikiskika kwa Ufumu waku Chiuta wo wazamuwusika ndi Mwana waki. Kumbi uwona kuti mphakuvwika kukamba kuti uchimi wa mu Danyele chaputala 4 ukamba so va Ufumu waku Chiuta?

Joni: Ndiwona nadi viyo. Kweni ndivwisa mbwenu cha mo ukoliyana ndi chaka cha 1914.

Wanangwa: Tiyeni tikambiskani so nkhani ya Fumu Nebukadanezara. Iyu wamiyanga chimiti mu kufiskika kwakwamba kwa uchimi. Muwusu waki ungutimbanyizgika chimiti chati chatemeke pasi ndi kujowoleka kwa nyengu zinkhondi ndi ziŵi. Ndipu iyi yenga nyengu yo Nebukadanezara wangufunthiya. Nyengu zinkhondi ndi ziŵi zingumala pa nyengu yo Nebukadanezara wanguchiliya ndi kwamba so kuwusa. Mu kufiskika kwachiŵi kwa uchimi uwu, Muwusu waku Chiuta ungutimbanyizgika kwa kanyengu, kweni chenga chifukwa chakuti Chiuta wangunangiska cha.

Joni: Sonu ung’anamuwanji?

Wanangwa: Kali, mafumu nga Yisiraele ngo ngawusanga ku Yerusalemu angakambanga kuti ngaja “pa chitengu cha Ambuya.” * Yingu ngamiyanga Chiuta asani ngawusa ŵanthu ŵaki. Mwaviyo, muwusu wawu wamiyanga muwusu waku Chiuta. Kweni pati pajumpha nyengu, mafumu yanga nganguleka  kuvwiya Chiuta ndipu ŵanthu anandi angwamba kuchita vinthu viheni vo mafumu ngawu ngachitanga. Chifukwa chakuleka kuvwiya kwawu, Chiuta wanguzomerezga kuti athereskeki ndi Ababiloni m’chaka cha 607 B.C.E. Kutuwa pa nyengu iyi, msumba wa Yerusalemu unguja wambula mafumu ngakumiya Yehova. Mwaviyo, ivi vilongo kuti muwusu waku Chiuta ungutimbanyizgika. Kumbi wavwisa vosi vo ndakonkhoska?

Joni: Hinya.

Wanangwa: Sonu m’chaka cha 607 B.C.E., ndimu nyengu zinkhondi ndi ziŵi zingwambiya kweniso muwusu waku Chiuta ungutimbanyizgikiya. Ndipu kukumaliya kwa nyengu zinkhondi ndi ziŵi, Chiuta wangusankha fumu yifya yakumiya Iyu, pa nyengu iyi wanguyisankha pacharu cha kweni kuchanya. Yapa ndipu mauchimi nganyaki nga m’buku la Danyele ngangufiskikiya. Sonu fumbu lakuzirwa ndakuti: Kumbi nyengu zinkhondi ndi ziŵi zingumala zuŵanji? Asani tingamuka fumbu ili, ndikwesa tiziŵengi chaka cho Ufumu waku Chiuta ungwambiya kuwusa.

Joni: Okhe, ndikwesa nyengu zinkhondi ndi ziŵi zingumala mu 1914, anthu?

Wanangwa: Mwaneneska abwana!

Joni: Kweni tiziŵa wuli?

Wanangwa: Yesu wangulongo kuti pa nyengu yo wenga pacharu chapasi, nyengu zinkhondi ndi ziŵi zenga zechendamali. * Ivi vilongo kuti yenga nyengu yitali limu. Nyengu zinkhondi ndi ziŵi zingwamba vyaka vinandi Yesu wechendaweku pacharu, ndipu zingulutiriya mpaka pa nyengu yinyaki iyu wawere kali kuchanya. Ungaluwanga so cha kuti mauchimi nganyaki nga m’buku la Danyele ngakhumbikanga kuziziŵika umampha “ku umari kwa nyengu.” * Kweni chakukondweska nchakuti kukumaliya kwa vyaka va m’ma 1800, akusambira Bayibolo auneneska angwesesa kusanda mwakuphwere uchimi uwu ndi mauchimi nganyaki. Ndipu anguŵanika kuti nyengu zinkhondi ndi ziŵi zimalengi m’chaka cha 1914. Kweniso vakuchitika vikuluvikulu va m’charu vo vingwamba kuchitika mu 1914 ndivu vingusimikizgiya kuti Ufumu waku Chiuta ungwamba kuwusa kuchanya m’chaka ichi. Ndipu m’chaka ichi ndimu so mazuŵa ngakumaliya pamwenga kuti nyengu ya umari wa charu ichi yingwambiya. Sonu ndiwona kuti ndakonkhoska fundu zasonu zinandi zakukhumbika kuziŵanaŵaniya . . .

Joni: Ndikhumbika nadi kuŵerenga so vo takambiskana kuti ndivwisi umampha.

Wanangwa: Kufipa mtima cha. Ini nani vingunditole nyengu kuti ndivwisi umampha nkhani iyi. Kweni ndisimika kuti vo takambiskana vakuwovya kuwona kuti vo Akaboni aku Yehova agomezga vakukwaskana ndi Ufumu vituliya m’Bayibolo.

Joni: Hinya. Ndipu mutindikondweska limu chifukwa vosi vo musambiza vituliya m’Bayibolo.

Wanangwa: Ndiwona kuti nawi ukhumbisiska kuchita venivi. Kweni nge po ndakambiya kali, vosi vo takambiskana yapa ungavivwisa nyengu yimoza cha. Ndiwona kuti weche ndi mafumbu nganandi. Mwakuyeruzgiyapu, takambiskana kuti nyengu zinkhondi ndi ziŵi zikoliyana ndi Ufumu waku Chiuta ndipuso zingwamba mu 607 B.C.E. Kweni tiziŵa wuli kuti nyengu zinkhondi ndi ziŵi zingumala nadi mu 1914? *

Joni: Hinya nadi ndingayanja kuyiziŵa so umampha fundu yeniyi.

Wanangwa: Bayibolo ndilu lititiwovya kuziŵa utali wa nyengu zinkhondi ndi ziŵi. Kumbi ungayanja kuti tizikambiskani fundu yeniyi ulendu unyaki? *

Joni: Palivi suzgu.