Eliya wanguvwa nkhani yakuti Fumu Ahabu yafwa. Ŵanaŵaniyani kuti muwona mchimi wakukota mwenuyu wasisita mwembi waki ndipu waŵanaŵaniya mo vinthu venge kuvuli pa nyengu yo walimbananga ndi fumu yiheni Ahabu. Eliya wangukunthiyapu ukongwa! Ahabu kweniso fumukazi Yezebeli, amuwofyezanga kweniso amuŵinganga ndipu ŵenga pafupi kumubaya. Palivi cho fumu Ahabu yinguchita kuti yimukanizi Yezebeli kuti waleki kubaya achimi anandi aku Yehova. Kweniso chifukwa cha mbunu, Ahabu ndi Yezebeli angunozga chiŵembu kuti abayi munthu wambula kunanga kweniso murunji Naboti pamoza ndi ŵana ŵaki. Chifukwa cha venivi, Eliya wangukamba vo Yehova watingi wachitiyengi Ahabu ndi a munyumba yaki. Mwaviyo, mazu ngaku Chiuta nganguluta paŵaka cha. Ahabu wangufwa nge mo Yehova wangukambiya.—1 Mafumu 18:4; 21:1-26; 22:37, 38; 2 Mafumu 9:26.

Chinanga kuti venga viyo, Eliya wanguziŵa kuti wakhumbikanga kulutirizga kukunthiyapu. Pa nyengu iyi, Yezebeli wenga weche ndi umoyu ndipu wangulutirizga kuŵachitiya vinthu viheni ŵanthu a mu banja laki kweniso mtundu wosi. Eliya watingi wakumanengi ndi masuzgu nganandi, kweni wenga ndi vinthu vinandi vakuti wasambizi Elisha yo wenga mubwezi waki kweniso yo watingi waharengi mumalu mwaki. Sonu tiyeni tikambiskani mauteŵeti ngatatu ngakumaliya ngo Eliya wanguchita. Po tiwona mo chivwanu chaki chingumuwovye kukunthiyapu, tiwonengi vo tingachita kuti tikhoreski chivwanu chidu mu nyengu yinu yakusuzga yo tija.

Ahaziya yo wenga mwana waku Ahabu ndi Yezebeli, ndiyu sonu wanguja fumu ya Ayisirayeli. Mumalu mwakusambirapu kanthu pa uzereza wa apapi ŵaki, iyu wangwenda mu nthowa zawu ziheni. (1 Mafumu 22:52) Nge mo venge ndi apapi ŵaki, Ahaziya wasopanga Bala. Ŵanthu wo asopanga Bala achitanga vinthu viheni ukongwa nge uhuli wa pa nyumba yakusopiyamu kweniso kupereka ŵana sembi. Kumbi penga chechosi cho chatingi chichitiskengi Ahaziya kusintha nthowa zaki kweniso kuwovya ŵanthu ŵaki kuti aleki kusopa Bala, yo wachitiskanga kuti aleki kuja akugomezgeka kwaku Yehova?

Mwamabuchibuchi fumu yakujikuzga yeniyi yingukumana ndi soka. Ahaziya wanguwa kutuwa pawindu lo lenga ndi mathabwa ngakupinjikana muchipinda chaki chamuchanya ndipu wangupwetekeka ukongwa. Chinanga kuti umoyu waki wenga pangozi, kweni wangumupempha cha Yehova kuti wamuwovyi. Mumalu mwaki, wangutuma ŵanthu kuti aluti ku Filisiti tawuni ya Ekironi kuti akafumbi Bala-zebubu chiuta wa ku Ekironi asani wachilengi. Yehova wangukondwa cha ndi vo iyu wanguchita. Iyu wangutuma mungelu kuti wakakumani ndi Eliya ndipu wangumukambiya kuti wakakumani ndi ŵanthu wo wangutuma. Mchimi Eliya wanguŵaweze kwa fumu kuti akayikambiyi uthenga wakuŵaŵa. Ahaziya wanguchita ubudi ukulu ukongwa chifukwa chakuchita vinthu nge kuti mu Isirayeli mwengavi Chiuta. Yehova wangusimikiza kuti Ahaziya watuwengepu cha pabedi po wangugona.—2 Mafumu 1:2-4.

Ahaziya yo wenga wambula kulapa wangufumba ŵanthu wo wanguŵatuma kuti: “Kumbi munthu yo wangukumana namwi ndi kukukambiyani mazu yanga, wawonekanga wuli?” Ŵanthu wo wanguŵatuma angumukonkhoske chakuvwala cho mchimi mwenuyu wanguvwala, ndipu nyengu yeniyo, Ahaziya “wangukamba kuti: “Ndi Eliya.” (2 Mafumu 1:7, 8) Venivi vilongore limu kuti Eliya wajanga umoyu wambula kukhumba vinandi ndipu waŵikanga maŵanaŵanu ngaki pakuteŵete Chiuta ndipu venga vambula kusuzga kumuziŵa chifukwa cha mo wavwaliyanga. Kweni umu ndimu venge cha ndi Ahaziya kweniso apapi ŵaki chifukwa yiwu ŵenga ambunu. Chakuwoniyapu chaku Eliya chititikumbusa kuti tikhumbika kulondo ulongozgi waku Yesu wakuti tijengi umoyu wambula kukhumba vinandi, ndi kuŵika jisu lidu pa vinthu vakukhumbika ukongwa.—Mateyu 6:22-24.

Chifukwa chakuti Ahaziya wakhumbanga kuweze, iyu wangutuma mulongozgi wa asilikali 50 limoza ndi asilikali ŵaki 50 kuti akamangi Eliya. Yiwu ŵati amusaniya Eliya “waja pachanya pa phiri,” * mulongozgi wa asilikali wangukambiya Eliya mwakujikuzga vo fumu yingumutuma kuti ‘wasiki,’ ndipu panyaki wang’anamuwanga kuti akamubayi. Aŵanaŵaniyani ŵaka mo venge! Chinanga kuti asilikali yaŵa aziŵanga kuti Eliya wenga nadi “munthu waku Chiuta,” kweni yiwu awonanga kuti palivi suzgu kumuwofyeza. Yiwu angunanga ukongwa! Eliya wangumuka mulongozgi wa asilikali 50 kuti: “Asani ndini nadi munthu waku Chiuta, motu usiki kutuwa kuchanya ndipu ukupirizi limoza ndi asilikali ŵaku 50.” Pavuli paki, Chiuta wanguchita vo Eliya wangupempha! “Motu ungusika nadi kutuwa kuchanya ndipu ungumupiriza limoza ndi asilikali ŵaki 50.” (2 Mafumu 1:9, 10) Kubayika kwa asilikali ŵenaŵa kutitikumbusa fundu yakuti Yehova wawona mwakupepuka cha asani ŵanthu aleka kutumbika ateŵeti ŵaki pamwenga kuŵawona kuti mbambula kukhumbika.—1 Mbiri 16:21, 22.

Ahaziya wangutuma so mulongozgi wa asilikali 50 limoza ndi asilikali ŵaki 50. Mulongozgi wachiŵi wenga wakujikuzga ukongwa kuphara wakwamba. Chakwamba, chinanga kuti iyu wanguwona vyotu va ŵanthu 51 wo angubayika vo venga veche mumphepeti mwa phiri, kweni iyu wangusambirapu kanthu cha. Chachiŵi, iyu wanguwerezapu so mazu ngo mulongozgi wakwamba yo wenga wakujikuzga wangukamba kuti Eliya ‘wasiki,’ kweni iyu wangusazgiyapu mazu ngakuti “mwaliŵi”! Uku kwenga kupusa kukulu ukongwa! Mwaviyo, iyu ndi anthulumi wo wenga nawu, angufwa nge mo gulu lakwamba lingufwiya. Chinanga kuti venga viyo, fumu Ahaziya yinguleka cha kujikuzga. Kwambula kukwaskika ndi vo vinguchitika, iyu wangutumiza so gulu lachitatu la asilikali. Kweni vakukondwesa kuti mulongozgi wa asilikali wachitatu wenga munthu wazeru. Iyu wangukambiskana ndi Eliya mwakujiyuyuwa ndipu wangumuŵeyere kuti iyu ndi ŵanthu ŵaki aleki kubayika. Tikayika cha kuti Eliya yo wenga munthu waku Chiuta, wanguŵanaŵaniya lisungu laku Yehova pa nyengu yo wamukanga mulongozgi wakujiyuyuwa mwenuyu. Mungelu waku Yehova wangukambiya Eliya kuti waluti nawu asilikali ŵenaŵa. Eliya wanguvwiya ndipu wanguchiwelezapu so vo Yehova wangumukambiya vakukwaskana ndi fumu yiheni Ahaziya. Vo Chiuta wangukamba vingufiskika, Ahaziya wangufwa nadi. Iyu wangulamuliya kwa vyaka viŵi pe.—2 Mafumu 1:11-17.

Kumbi Eliya wangukunthiyapu wuli chinanga kuti ŵanthu wo wajanga nawu ŵenga a mtafu kweniso akugaruka? Fumbu lenili ndakukhumbika ukongwa mazuŵa nganu, asi viyo? Kumbi nyengu yinyaki mukuguŵapu chifukwa chakuti munthu munyaki yo mwamuyanjanga wangukana kuvwiya ulongozgi wazeru wo mungumupaska ndipu wangulutirizga kulondo nthowa yiheni? Kumbi tingakunthiyapu wuli vinthu vakuguŵiska venivi? Tingasambirapu chinthu chinyaki pa malu ngo asilikali angusaniya Eliya, “pachanya pa phiri.” Tingakamba mwakusimikiza cha cho chinguchitiska Eliya kuti waje pa malu ngenanga, kweni cho tiziŵa ntchakuti wayanjanga ukongwa kupemphera. Mwaviyo, iyu wawonanga kuti malu ngenanga ngamampha ndipu ngamuwovyanga kuti wandere kufupi ndi Chiuta waki wachanju. (Yakobe 5:16-18) Mwakuyanana waka, nasi tikhumbika kusaniya nyengu yakukambiskiyana ndi Chiuta kaŵikaŵi, mwakuzumbuwa zina laki kweniso kumukambiya masuzgu ngidu ndipuso vo vititifipiska mtima. Venivi vingatiwovya kuti tikunthiyepu asani ŵanthu wo tija nawu pafupi achita vinthu mwakujikuzga kweniso achita vinthu viheni.

Sonu nyengu yingukwana yakuti Eliya wapereki udindu waki ku munthu munyaki. Wonani vo iyu wanguchita. Pa nyengu yo iyu ndi Elisha atuwanga mu tawuni ya Giligala kuluta ku Beteli, Eliya wangukambiya Elisha kuti waje kwenuku ku Giligala ndipu iyu walutengi yija ku Beteli, mtunda wa makilomita pafufupi 11. Kweni Elisha wangumuka mwakusimikiza kuti: “Ndilapizga mu zina laku Yehova Chiuta wamoyu, kweniso nge mo yimwi muliri amoyu, ndikusiyeningi cha.” Yiwu ŵati afika ku Beteli, Eliya wangukambiya Elisha kuti iyu walutengi yija ku Yeriko, mtundu wa makilomita pafufupi 22. Kweni Elisha wangumuka so mwakusimikiza nge mo wanguchitiya pakwamba. Venivi vinguchitika so kachitatu ŵe ku Yeriko ŵechendafiki pafupi ndi Msinji wa Yorodani, mtunda wa makilomita pafufupi 8 kutuliya ku Yeriko. Yapa napu Elisha wangukana. Iyu wakhumbanga cha kumusiya Eliya!—2 Mafumu 2:1-6.

Elisha wangulongo jalidu lakukhumbika ukongwa, chanju chambula kumala. Chanju chenichi ndichu Ruti wangulongo kwaku Naomi. Ndipu ndichu chingumuchitiska kuti waleki kumusiya Naomi. (Ruti 1:15, 16) Ateŵeti aku Chiuta wosi akhumbikiya ukongwa jalidu lenili mazuŵa nganu kuluska kali. Kumbi tiwona kuti jalidu lenili ndakukhumbika nge mo Elisha wanguchitiya?

Eliya watenere kuti wanguchiskika ukongwa kuwona kuti Elisha wangulongo chanju chambula kumala. Chifukwa cha chanju chaki chambula kumala, Elisha wenga ndi mwaŵi wakuwona chakuziziswa chakumaliya chaku Eliya. Ŵati ama mumphepeti mwa Msinji wa Yorodani, wo uwoneka kuti maji ngaki ngatchimbiyanga ukongwa kweniso wenga wandimba, Eliya wanguto chakuvwala chaki ndi kuchipumisa pamaji. Ndipu maji ngo ngangugaŵikana! Ndipu anyaki mwa ŵanthu wo anguwona chakuziziswa chenichi ŵenga “ŵana ŵa achimi 50.” Panyaki ŵana achimi ŵenaŵa ŵenga anyaki mwa anthulumi wo asambizikanga kuti alongozgengi kusopa kwauneneska mucharu chenichi. (2 Mafumu 2:7, 8) Eliya watenere kuti ndiyu wawoneriyanga ntchitu yakusambiza yeniyi. Vyaka vinandi kuvuli ivi vechendachitiki, Eliya waŵanaŵananga kuti wangujaku yija mteŵeti wakugomezgeka mucharu chosi. Kutuliya pa nyengu yeniyi, Yehova wangumutumbika Eliya chifukwa cha kukunthiyapu kwaki, ndipu wangumuzoreza kuti wawoni kuti penga ŵanthu anandi wo asopanga Yehova.—1 Mafumu 19:10.

Ŵati ayambuka ŵaka Yorodani, Eliya wangukambiya Elisha kuti: “Pempha cho ukhumba kuti ndikuchitiyi ndechendatuzgikeku kwaku yiwi.” Eliya wanguziŵa kuti nyengu yaki yakuti wasiyani ndi Elisha yingukwana. Iyu wangumuchitiya sanji cha munyaki mwenuyu kuti wamulekiyengi uteŵeti wo wenga nawu. Mumalu mwaki, Eliya wenga wakunozgeka kumuwovya mu nthowa yeyosi. Elisha wangupempha ŵaka kuti: “Chondi, mundipaskeku vigaŵa viŵi va mzimu winu?” (2 Mafumu 2:9) Iyu wang’anamuwanga kuti wamupaski vigaŵa vosi cha va mzimu wakupaturika vo Eliya wangulonde. Mumalu mwaki, iyu wang’anamuwanga kuti wamupaski chihara chakuyanana ndi cho mwana wakwamba wapaskikanga. Dangu lakambanga kuti mwana wakwamba walondiyengi chihara chikulu pamwenga kuti vigaŵa viŵi kuti vikoliyani ndi udindu waki wa sonu wakulongozga banja. (Dotoronome 21:17) Nge wakusele mumalu mwaku Eliya, tikayika cha kuti Elisha wanguwona kuti wakhumbikanga kuja ndi chiganga nge cho Eliya wenga nachu kuti wafiski uteŵeti wo watingi wapaskikengi.

Mwakujiyuyuwa, Eliya wanguleke Yehova nkhani iyi kuti iyu ndiyu wamuki. Asani Yehova watingi wazomerezengi kuti Elisha wawoni Eliya pa nyengu yo Chiuta wamutoliyanga kunyaki, vatingi vilongongi kuti Yehova wazomereza kupaska Elisha vo wangupempha. Ndipu pati pajumpha nyengu yimanavi, mabwezi ngaŵi ngenanga ‘ngachiyenda uku akambiskana,’ panguchitika chinthu chinyaki chakuziziswa.—2 Mafumu 2:10, 11.

Ukweru wakuziziswa unguŵala kuchanya ndipu kamana ndi kamana ungufika po Eliya ndi Elisha ŵenga. Yeruzgiyani kuti muwona ukweru. Ndipu mwamabuchibuchi mutuvwa chimphepu chakavuluvulu cho chituza ndi chinthu chakuŵala ukongwa kufupi ndi anthulumi ŵaŵi ŵenaŵa, vo awona vichitiska kuti apatukani, ndipu panyaki ambendyambendya chavuli. Cho yiwu anguwona lenga galeta lo lang’animanga nge kuti likupangika ndi motu. Pa nyengu yo venivi vachitikanga, Eliya wanguziŵa kuti nyengu yaki yakwana. Kweni kumbi iyu wangufikiya ŵaka kukwera mugaleta? Nkhani iyi yikonkhoska cha. Kweni kwali vinthu venga wuli, iyu wangubuchira ŵaka kuti wakwera, wakwere kuchanya ukongwa ndi mphepu!

Elisha walereskanga venivi mwakuzizwa ukongwa. Chifukwa chakuti wanguwona chakuziziswa chenichi, Elisha wanguziŵa kuti Yehova wamupaskengi nadi “vigaŵa viŵi” va mzimu waku Eliya yo wenga wachiganga. Kweni Elisha wenga ndi chitima ukongwa kuŵanaŵaniya venivi. Ve viyo, chifukwa iyu waziŵanga cha ko mubwezi waki wapamtima walutanga ndipu watenere kuti waŵanaŵananga kuti wazakumuwona so cha. Iyu wangudaniriza kuti: “Ada ŵangu, ada ŵangu! Galeta laku Isirayeli kweniso ŵanthu ŵaki akukwera pamahachi!” Iyu wawonanga po musambizi waki wakwanjiwa wakweranga mpaka po wanguleke kumuwona ndipu Elisha wangukeruwa vakuvwala vaki chifukwa cha chitima.—2 Mafumu 2:12.

Kumbi pa nyengu yo Eliya wakwerenga kuchanya, wanguvwa kuti mubwezi waki waliya ndipu panyaki nayu wanguliya? Kwali venga wuli, kweni iyu waziŵanga kuti kuja ndi bwezi la viyo, kungumuwovya kukunthiyapu nyengu zakusuzga. Tingachita umampha kusambira ku chakuwoniyapu chaku Eliya ndi kuja pa ubwezi ndi ŵanthu wo atanja Chiuta ndipuso wo apenja kuchita khumbu laki!

Kumbi Eliya wanguluta so nunkhu? Visopa vinyaki visambiza kuti wangutoleke kuchanya kuti wakajengi ndi Chiuta. Kweni umu ndimu ve nge cha. Pati pajumpha vyaka vinandi, Yesu Khristu wangukamba kuti palivi munthu yo wangukwerapu kuchanya mpaka mu nyengu yaki. (Yohane 3:13) Mwaviyo, asani tiŵerenga kuti “Eliya wangukwere kuchanya mukavuluvulu,” tijifumbengi kuti, Kuchanya nunkhu? (2 Mafumu 2:11) Bayibolu ligwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “kuchanya” kung’anamuwa malu ngo Yehova waja pe cha, kweni kung’anamuwa so mude mwa charu chidu chapasi, ko mitambu yiyanjama kweniso ko viyuni viphululuka. (Salimo 147:8) Mwaviyo, nkhuchanya kwa vinthu venivi ko Eliya wangukwera, ko kwe Chiuta cha. Nanga ntchinthu wuli chinguchitika pavuli paki?

Yehova wangusamisiya mteŵeti waki wakwanjiwa ku uteŵeti wasonu. Pa nyengu iyi, wangumusamisiya ku chigaŵa cha kufupi ndi ufumu wa Ayuda. Bayibolu le ndi ukaboni wo ulongo kuti panyaki Eliya wanguteŵete kwenuku kwa vyaka vakujumpha 7. Pa nyengu iyi, yo walamuliyanga ku Yuda wenga Fumu Yehoramu. Iyu wanguto mwana waku Ahabu ndi Yezebeli, ndipu kuchita vinthu viheni kwenga kweche kulutiliya. Yehova wangukambiya Eliya kuti walembi kalata yakukamba za cheruzgu cho Yehoramu watingi walondiyengi. Nge mo Yehova wangukambiya, Yehoramu wangufwa. Pakukamba za nyifwa yaki, nkhani iyi yimaliza ndi mazu ngakuti: “Palivi yo wangudandawula iyu wati wafwa.”—2 Mbiri 21:12-20.

Kukamba uneneska, Eliya wenga wakupambana ndi munthu muheni Yehoramu! Tiziŵa cha kuti Eliya wangufwa zukwanji kweniso kuti wangufwa wuli. Kweni tiziŵa kuti iyu wangufwa nge Yehoramu cha, yo pengavi munthu yo wangumuchitiya chitima pa nyifwa yaki Eliya. Elisha wangumusoŵa ukongwa mubwezi waki. Ndipu tikayika cha kuti achimi anyaki akugomezgeka nawu angumusoŵa. Pati pajumpha vyaka 1,000 kutuliya po Eliya wangufwiya, Yehova wangulongo kuti wamuwonanga kuti wenga wakuzirwa mbwenu Eliya pa nyengu yo Yesu wangusambuka mu chiwona. (Mateyu 17:1-9) Kumbi mungayanja cha kuziŵa vinandi vakukwaskana ndi Eliya ndi kuja ndi chivwanu cho chikunthiyapu vinthu vosi? Mungalekanga cha kuja pa ubwezi ndi ŵanthu wo atanja Chiuta, kuŵika maŵanaŵanu nginu pa vinthu vauzimu kweniso kupemphera kutuliya pasi pa mtima. Namwi mungachita umampha kusaniya malu ngamuyaya mwaku Yehova!