Mzimu Wakupaturika ndi nthazi yo Chiuta wagwiriskiya ntchitu. (Mika 3:8; Luka 1:35) Chiuta watumiza mzimu waki wakupaturika kwekosi kuti wafiski khumbu laki.—Salimo 104:30; 139:7

 Mu Bayibolu, mazu ngakuti “mzimu” ngakufwatulika kutuliya mu mazu nga Chiheberi ngakuti ruʹach ndi mazu nga Chigiriki ngakuti pneuʹma. Kanandi mazu ngenanga ngang’anamuwa nthazi yo Chiuta wagwiriskiya ntchitu, pamwenga mzimu wakupaturika. (Genezesi 1:2) Kweni Bayibolu ligwiriskiya so ntchitu mazu ngenanga munthowa zakupambanapambana:

•   Mvuchi.—Habakuku 2:19; Chivumbuzi 13:15.

•   Mphepu.—Genezesi 8:1; Yohane 3:8.

•   Nthazi yakukhumbika ukongwa yo yitovya kuti vinthu vije ndi umoyu.—Yobu 34:14, 15.

•   Jalidu la munthu.—Numeri 14:24, mazu ngamumphata.

•   Ŵanthu a uzimu nge Chiuta ndi angelu.—1 Mafumu 22:21; Yohane 4:24.

 Vinthu vosi venivi ŵanthu angaviwona cha. Ndipu vichita vinthu vo ŵanthu angaviwona. Mwakuyana waka, mzimu waku Chiuta, we “nge mphepu, ndipu munthu wangawuwona cha, kuwukwaska ndipuso ngwanthazi ukongwa.”—An Expository Dictionary of New Testament Words, by W.  E. Vine.

 Mu Bayibolu mzimu waku Chiuta uzumbulika kuti ndi “manja” pamwenga “vikumbu vaku Chiuta.” (Salimo 8:3; 19:1; Luka 11:20; yeruzgiyani ndi Mateyu 12:28.) Nge mo munthu walusu wagwiriskiya ntchitu manja ndi vikumbu vaki pakugwira ntchitu, Chiuta nayu wagwiriskiya ntchitu mzimu waki pakupanga vinthu ivi:

•   Chilengedu.—Salimo 33:6; Yesaya 66:1, 2.

•   Bayibolu.—2 Peturo 1:20, 21.

•   Vinthu vakuziziswa vo ateŵeti ŵaki akali anguchita ndipuso phamphu lawu pakupharazga.—Luka 4:18; Machitidu 1:8; 1 Akorinto 12:4-11.

•   Mijalidu yamampha yo ŵanthu wo atimuvwiya alongo.—Agalatiya 5:22, 23.

Mzimu wakupaturika ndi munthu cha

 Pakukamba kuti mzimu waku Chiuta ndi “manja,” “vikumbu” pamwenga “mvuchi” yapa Bayibolu lilongo kuti mzimu wakupaturika ndi munthu cha. (Ekisodo 15:8, 10) Manja nga munthu walusu ngangagwira cha ntchitu pakungija kwambula kugwiriskiya ntchitu zeru ndi liŵavu, mwakuyanana waka, mzimu wakupaturika waku Chiuta ugwira ntchitu pijapija asani iyu wawutuma. (Luka 11:13) Bayibolu liyeruzgiya mzimu waku Chiuta ndi maji ndipuso lilongo kuti munthu yo we mzimu waja ndi chivwanu kweniso waziŵa vinthu. Fundu zosi zenizi zilongo kuti mzimu wakupaturika ndi munthu cha.—Yesaya 44:3; Machitidu 6:5; 2 Akorinto 6:6.

 Bayibolu likamba mazina ngaku Yehova Chiuta ndi Mwana waki Yesu Khristu ndipu likambapu cha kuti mzimu wakupaturika we ndi zina. (Yesaya 42:8; Luka 1:31) Stefano yo wenga Mkhristu wakwamba kubayika chifukwa cha chivwanu chaki, wanguwona viwona kuchanya. Muviwona venivi, wanguwona ŵanthu atatu cha kweni ŵaŵi pe. Bayibolu likamba kuti: “Stefano wanguzazika ndi mzimu wakupaturika, ndipu wati walereska kuchanya wanguwona unkhankhu waku Chiuta kweniso waku Yesu yo wanguma kujanja lamaryi laku Chiuta.” (Machitidu 7:55) Chiuta wangugwiriskiya ntchitu nthazi ya mzimu wakupaturika kuti uwovyi Stefano kuwona chiwona.

 Boza: “Mzimu wakupaturika” ndi munthu ndipu ntchigaŵa cha achiuta atatu wo apanga Chiuta yumoza nge mo likambiya lemba la 1 Yohane 5:7, 8 mu Bayibolu la King James version of the Bible.

 Uneneska: Bayibolu la King James version of the Bible pa 1 Yohane 5:7, 8 pe mazu ngakuti “Kuchanya, Ada, Mazu, ndipuso Mzimu Wakupaturika: wosi atatu ndi munthu yumoza. Ndipu vosi vitatu vichitiya ukaboni.” Chinanga kuti veviyo, akufufuza akusaniya kuti mazu ngenanga ngakulembeka ndi wakutumika Yohane cha ndipu nga mu Bayibolu so cha. Pulofesa Bruce M. Metzger wangukamba kuti: “Mazu ngenanga ngaboza ndipu ngakhumbika so cha kuti ngasanilikengi mu Chipanganu Chasonu ”—A Textual Commentary on the Greek New Testament.

 Boza: Bayibolu likamba mzimu wakupaturika nge munthu ndipu wenuwu mbukaboni wakuti mzimu ndi munthu.

 Uneneska: Nyengu zinyaki Bayibolu likamba mzimu wakupaturika nge munthu kweni palivi ukaboni wakulongo kuti mzimu wakupaturika ndi munthu. Bayibolu likamba so zeru, nyifwa ndipuso ubudi nge munthu. (Nthanthi 1:20; Aroma 5:17, 21) Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolu lilongo kuti zeru ye ndi “ntchitu yaki” ndipuso “ŵana ŵaki” ndipu ubudi uchita vinthu nge kunyenga ŵanthu, kubaya ndipuso uchitisa kukhumbira vinthu mwa sanji.—Mateyu 11:19; Luka 7:35; Aroma 7:8, 11.

 Mwakuyanana waka, po wakutumika Yohane walembanga mazu ngaku Yesu, wangukamba mzimu wakupaturika nge munthu. Iyu wangukamba kuti Yesu wazamutumiza mzimu nge “wakukuwovyani” wo wazamupereka ukaboni, kulongozga, kulongoro, kuvwa, kupharazga, kutumbika ndipuso kulonde. Wakutumika Yohane wangugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “mweniyo” pamwenga “iyu” ngo ngamiya chinthu chinthulumi pakukamba va “wakukuwovyani.” (Yohane 16:7-15) Chinanga kuti veviyo, iyu wangugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “wakukuwovyani” (pa·raʹkle·tos) ngo mu chigiriki ngangagwiriskikiya ntchitu pakukamba va chinthu chinthulumi mwakukoliyana ndi marangu nga Chigiriki. Pakukamba va mzimu wakupaturika (pneuʹma), Yohane wangugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “mwenuyu” ngo ngalongo cha kuti nthazi iyi njinthulumi pamwenga njinthukazi.—Yohane 14:16, 17.

 Boza: Kubatizika mu zina la mzimu wakupaturika mbukaboni wakuti mzimu wakupaturika ndi munthu.

 Uneneska: Nyengu zinyaki Bayibolu ligwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “zina” kung’anamuwa nthazi pamwenga udindu. (Dotoronome 18:5, 19-22; Esiteri 8:10) Venivi viyanana ndi mo mazu ngakuti “mu zina la dangu” ngagwiriskikiya ntchitu mu Chingelezi ngo ngalongo kuti dangu ndi munthu cha. Munthu yo wabatizika “mu zina la” mzimu wakupaturika waziŵa nthazi yo mzimu wenawu kweniso ntchitu yo uchita pakufiska khumbu laku Chiuta.—Mateyu 28:19.

 Boza: Akutumika aku Yesu ndipuso akusambira anyaki akwambiriya agomezganga kuti mzimu wakupaturika ndi munthu.

 Uneneska: Bayibolu pamwenga mbiri vikambapu cha fundu yeniyi. Buku la Encyclopædia Britannica likamba kuti: “Fundu yakuti Mzimu Wakupaturika ndi Munthu wapade . . . yingwamba pa unganu wo unguchitika ku Constantinople mu 381 A.D.” Venivi vinguchitika pati pajumpha vyaka 250 kutuliya po wakutumika wakumaliya wangufwiya.