Ŵanthu anandi wo afumba mafumbu ngenanga, asuzgika ukongwa chifukwa cha kutaya abali ŵawu ndipu kwamuka kwa mafumbu yanga atikusaniya cha, kweni akhumbika kupembuzgika. Anyaki awona kuti ŵanthu angufwa pa nyengu iyi chifukwa cha uheni wa ŵanthu ndipu venivi vitiŵachitiska kuti asuzgikengi kugomezga kuti kwe Chiuta.

 Fundu yaboza: Nkhunanga kufumba kuti ntchifukwa wuli Chiuta wanguzomereza kuti ŵanthu anandi abayiki ndi ulamuliru wa Nazi.

 Fundu yauneneska: Ŵanthu wo ŵe ndi chivwanu chakukho akhumba kuziŵa chifukwa cho Chiuta wazomereze vinthu viheni kuti vichitikengi. Mwakuyeruzgiyapu, mchimi Habakuku wangufumba Chiuta kuti: “Ntchifukwa wuli mutindilongo vinthu viheni? Ndipu ntchifukwa wuli mulekere kukandirizgana? Ntchifukwa wuli kusakaza ndipuso nkhaza ve pa masu pangu? Ndipuso ntchifukwa wuli mphindanu ndi kulimbana ve peposi?” (Habakuku 1:3) Mumalu mwa kumuchenya Habakuku, Chiuta wanguzomereza kuti mafumbu ngenanga ngalembeki mu Bayibolu kuti tosi tisambirepu kanthu.

 Fundu yaboza: Chiuta watiŵaphwere cha ŵanthu asani asuzgika.

 Fundu yauneneska: Chiuta watinkha vinthu viheni kweniso vo vichitiska kuti ŵanthu asuzgikengi. (Nthanthi 6:16-19) Mu nyengu yaku Nowa, Chiuta “vingumupweteka ukongwa mumtima” chifukwa cha vinthu vachiwawa vo vachitikanga pacharu chosi. (Genezesi 6:5, 6) Tikayika cha kuti Chiuta vingumupweteka so ukongwa kuwona ŵanthu anandi achibayika ndi ulamuliru wa Nazi.—Malaki 3:6.

 Fundu yaboza: Chiuta wangugwiriskiya ntchitu ulamuliru wa Nazi kuti walangi Ayuda.

 Fundu yauneneska: Munyengu yakali, Chiuta wanguzomereza kuti Aroma abwanganduwi Yerusalemu. (Mateyu 23:37–24:2) Kutuliya pa nyengu yeniyo, Chiuta wagwiriskiya ntchitu mtundu unyaki kuti ubayi mtundu unyaki cha pamwenga kwanjiya mtundu unyaki. Chiuta wawona kuti “palivi mphambanu pakati pa Myuda ndi Mgiriki.”—Aroma 10:12.

 Fundu yaboza: Kukaŵengi kuti kwe Chiuta wachanju ndipuso wanthazizosi, watingi wazomerezgengi cha kuti ŵanthu abayiki ndi ulamuliru wa Nazi.

 Fundu yauneneska: Chinanga kuti ndi Chiuta cha yo wachitiska kuti tisuzgikengi, kweni nyengu zinyaki wazomera kuti masuzgu ngachitiki kwakanyengu kamanavi.—Yakobe 1:13; 5:11.

 Chiuta wanguzomereza kuti ŵanthu anandi abayiki ndi ulamuliru wa Nazi pakukhumba kumalisa nkhani yinyaki yo yingwamba vyaka vinandi vo vajumpha. Nkhani yaki njakukwaskana ndi yo ngwakwenere kulamuliya ŵanthu. Bayibolu likamba mwakuvwika umampha kuti yo walamuliya charu ichi ndi Chiuta cha, kweni ndi Dyaboli. (Luka 4:1, 2, 6; Yohane 12:31) Tiyeni tiwoni fundu ziŵi za mu Bayibolu zo zitiwovyengi kuziŵa chifukwa cho Chiuta wanguzomereze kuti ŵanthu anandi abayiki ndi ulamuliru wa Nazi.

1.   Chiuta wakulenga ŵanthu kuti aje ndi wanangwa. Chiuta wangukambiya Adamu ndi Heva wo ŵenga ŵanthu akwamba kulengeka vo iyu wakhumbanga kuti achitengi, kweni wanguŵachichizga cha kuti amuvwiyengi. Yiwu angusankha kuleka kuvwiya Chiuta ndipu venivi vikuchitiska kuti ŵanthu wosi akumanengi ndi masuzgu. (Genezesi 2:17; 3:6; Aroma 5:12) Fundu yeniyi yiyanana waka ndi vo buku lakuti Statement of Principles of Conservative Judaism likamba kuti: “Masuzgu nganandi ngo ngachitika ngatuza chifukwa chakuleka kugwiriskiya ntchitu umampha wanangwa wakusankha vakuchita wo tikupasika.” Mumalu mwakutilonda wanangwa wo tenawu, Chiuta wapereka mpata ku ŵanthu kuti achitengi vinthu mwakulondo zeru zawu.

2.   Chiuta wazamuyuska ŵanthu wo akubayika ndi ulamuliru wa Nazi. Chiuta wakulayizga kuti wazamuyuska ŵanthu mamiliyoni nganandi wo akufwa kusazgapu ŵanthu wo akubayika mu ulamuliru wa Nazi. Iyu wazamuwovya so ŵanthu wo angupona pa nyengu iyi kuti aziluwi vinthu vakofya vo vinguŵachitikiya. (Yesaya 65:17; Machitidu 24:15) Tisimikiza kuti Chiuta wazamufiska malayizgu ngaki chifukwa iyu ngwachanju.—Yohane 3:16.

 Ŵanthu anandi wo achibali ŵawu akutayika kweniso wo angupona pa nyengu iyi, angulutirizga kuja akugomezgeka kwaku Chiuta kweniso kuja mwakukondwa. Venivi venga viyo chifukwa aziŵanga umampha chifukwa cho Chiuta wazomereze kuti masuzgu ngachitikengi kweniso mo wazakungamalisiya.