1. Khu ginani si nga hi garadzeyago gu engisa?

 INA SI ngu gu garadzeya gu engisa? Pfhumu Dhavhidhe a di gombeya ga Nungungulu khuye: “Wusedza gu dzi emiseya gwango nya gu gu engise.” (Ndzi. 51:12, NM.) Dhavhidhe a di gu haladza Jehovha, ambari ulolo dzimbe dzitepo Dhavhidhe si di gu mu garadzeya gu engisa. Nigu isoso si nga hi giregeya nethu. Khu ginani? Nya gu pheye, khu gu ethu hi na ni guwegeleya nya mba vbweta gu engisa. Nya wuvili, khu gu Sathane womo wuye kho a zama gu hi kutsedzeya gu mba engisa Jehovha nga uye. (2 Kor. 11:3) Nya wuraru, khu gu ethu hi randredwe khu vathu va wugeyago Nungungulu, na va gu kutsedzedwa khu “liphuvbo lalimwedo li thumago ga vathu nya mba engisa.” (Efes. 2:2) Ethu kha hi yeli basi gu dzi emiseya gu dwana ni gu wegeleya gwathu nya mba engisa, ganiolu hi yede gambe gu dzi emiseya gu mba kutsedzedwa khu Dhiyabhulosi ni va mata vaye. Hi yede gu dzi garadza gu engisa Jehovha ni vale a va hathidego gasi gu hi thangeya.

2. So thula ginani gu khala muthu a ‘dzi emisedego gu engisa?’ (Jakobe 3:17)

² Leri Jakobe 3:17. Jakobe khu gu thumiswa khu liphuvbo nya guage a di khuye vathu va gu na ni guti va “dzi emisede gu engisa.” Isoso sa gu thula ginani? Sa gu thula gu khiso hi yede gu dzi emiseya gu engisa vale va hathidwego khu Jehovha gasi gu hi thangeya. Khu lisine, Jehovha kha vireyi gu khuye hi engisa muthu a hi kutsedzeyago gu mba engisa sileletelo saye. — Mith. 4:18-20.

3. Khu ginani si gu na ni lisima gu engisa vale Jehovha a va hathidego gasi gu hi thangeya?

³ Si nga hi vbevbugeya gu engisa Jehovha guvbindra gu engisa vathu. Gu diga satshavbo, Jehovha tepo yatshavbo o hi ninga sileletelo nyo lulame. (Ndzi. 19:7) Ganiolu, vathu va thangeyago  kha va vbeleya. Ambari ulolo, Papayi wathu wa ndzadzini a ningide wuthangeyi nyo khaguri vavelegi, mifumu ni madhota. (Mav. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Ped. 2:13, 14) Tepo hi va engisago khu lisine, ha gu engisa Jehovha. Hongoleni hi wona edzi hi nga engisago khidzo vathu ava Jehovha a va ningidego wuthangeyi ambari sa gu ba si hi garadzeya gu dzumeya ni gu landrisa sileletelo va hi ningago.

4. Khu ginani sanana nya singi si garadzedwago gu engisa vavelegi vaso?

⁴ Sanana nya singi si randredwe khu sim bi sanana si gu mba “engisa vavelegi” vaso. (2 Thim. 3:1, 2) Khu ginani sanana nya singi si gu mba engisa? Sanana nya singi sa gu pimisa gu khiso vavelegi vaso va gu si ruma silo avo va gu mba gira. Sanana sa gu vireya gu khiso vavelegi vaso va gira esi va si hevbudzago. Gu pata ni olu giemo nya litigo leli gi yago gi vbindrugedza, sanana nyo khaguri sa gu pimisa gu khiso, wusingalagadzi wa vavelegi vaso kha wu phasi mwendro wu vbindredwe. Abari gu u gyanana mwendro muphya, ina u ngu dzipwa khu ndziya yayimweyo? Sanana nya singi si ngu garadzedwa khu gu engisa gileletelo gya Jehovha gi gu khiyo: “Enu sanana, engisani vavelegi vanu guya khu gugola ga Pfhumu, kholu isoso si lulamide.” (Efes. 6:1) Ginani gi nga gu phasago gu engisa gileletelo gegi?

5. Khu ginani Jesu a gu giyeyedzo nya gyadi nya gu engise vavelegi? Luka 2:46-52?

⁵ U nga hevbuleya gu engisa khu gu pimedzeya giyeyedzo nya gyadi gya Jesu. (1 Ped. 2:21-24) Uye a di vbelede, ganiolu vavelegi vaye kha va nga ba va vbelede. Ambari ulolo, Jesu a di gu engisa vavelegi vaye ambari dzimbe dzitepo va nga ba va hosisa mwendro gu mba mu pwisisa. (Ekiso. 20:12) Wona esi si nga dugeleya Jesu tepo a nga ba ari ni 12 myaga. (Leri Luka 2:46-52.) Jesu a diri ni vavelegi vaye Jerusalema, ganiolu tepo va nga ba va bweleya gaya va di tugula gu khavo Jesu a diri mwalo navo. Josefa ni Mariya va di yede gu tiyisega gu khavo va diri ni sanana sawe satshavbo hwane nya gu ba wu vbede buzo. Tepo Josefa ni Mariya va nga mana Jesu, Mariya a di mu zangareya khu gu ba a tshade Jerusalema. Jesu adzina saye na zamide gu dzi emeleya, wulangani nya isoso uye a hlamude vavelegi vaye khu ndziya nya yadi yi yeyedzago githawo. Ambari ulolo, Josefa ni Mariya “kha va si pwisisa esi a nga ba a va embeya.” Ganiolu, Jesu a di simama gu va “engisa.”

6-7. Ginani gi nga phasago sanana ni vaphya gu engisa vavelegi vawe?

⁶ Enu sanana, ina si ngu mi garadzeya gu engisa vavelegi vanu tepo va girago sihoso nyo khaguri mwendro tepo va gu mba mu pwisisa? Ginani gi nga mi phasago? Nyo pheye, dundrugeya khedzi Jehovha a dzipwago khidzo. Bhibhiliya yari khiyo, tepo u engisago vavelegi vago “isoso si ngu tsakisa Pfhumu.” (Kol. 3:20) Jehovha a ngu dziti gu khuye dzimbe dzitepo vavelegi vago kha va gu pwisisi nigu va ngu vega milayo yi garadzago gu yi engisa. Ganiolu, Jehovha a na tsaka ngudzu wa gu engisa vavelegi vago.

⁷ Nya wuvili, dundrugeya khedzi vavelegi vago va dzipwago khidzo. Tepo u engisago vavelegi vago, avo va gu tsaka nigu si nga va vbevbugeya gu gu tumba. (Mav. 23:22-25) Gu diga isoso, u na manega ni wupari nyo tiye navo. Muphya moyo a vbanyago Bélgica nyo pwani khu Alexandre wari, khuye: “Tepo nyi nga pheya gu engisa vavelegi vangu, wupari wathu wu di tshukwata. Hi di manega ni wupari nyo tiye hi bwe hi tsaka ngudzu.” b Nya wuraru, wa gu  hevbuleya gu engisa vavelegi vago, isoso si na gu phasa mindru watshigu. Paulo a vbanyago Brazil wari, khuye: “Gu hevbuleya gu engisa vavelegi vangu, si nyi phaside gu engisa Jehovha ni vale va gu na ni wuthangeyi nyo khaguri.” Lito la Nungungulu la gu ninga gighelo nya lisima gasi u engisa vavelegi vago. Ilo lari khilo: “Gasi gu silo si gu gimbileya gwadi u bwe u vbanya tepo nyo laphe mafuni.” — Efes. 6:2, 3.

8. Khu ginani vaphya nya vangi va hungidego gu engisa vavelegi vawe?

⁸ Vaphya nya vangi va tugude gu khavo gu engisa vavelegi gilo nya lisima ngudzu. Luisa a vbanyago Brazil, gupheyani si di gu mu garadzeya gu pwisisa gu khuye khu ginani a nga ba a si dzumeledwe gu manega ni telefoni. Uye a di gu embeya vavelegi vaye gu khuye vathu nya tinga yaye va diri ni dzitelefoni. Ganiolu, uye a tugude gu khuye vavelegi vaye va di gu vbweta gu mu vhikeya. Olu wari, khuye: Nyi tugude gu kheni gu engisa vavelegi si ngu phasa. Nigu wusingalagadzi va nyi ningidego, khuwo kamu wu nga ba wu vbwetega. Elizabeth, muphya moyo wa Estados Unidos, dzimbe dzitepo si di gu mu garadzeya gu engisa vavelegi vaye. Uye wari, khuye: “Tepo nyi si pwisisigo khu gu vbeleya milayo yi vegidwego khu vavelegi vangu, nyo dundrugeya khedzi milayo va yi vegidego gale yi nyi vhikedego khidzo.” Monica a vbanyago Arménia, a di vboha mahegiso nya khuye silo si di gu mu gimbileya gwadi tepo a nga ba a engisa vavelegi vaye. A gu mba va engisa silo si di gu mu gimbileya gimbade.

9. Vathu nya vangi va gu dzipwa kharini khu gu engisa milayo yi vegidwego khu mifumo?

⁹ Vathu nyo khaguri va ngu dziti gu khavo hi ngu vbweta gu fumedwa. Khu kharato, hi yede gu engisa milayo nyo khaguri yi vegidwego khu “dzipfhumu dzi hi fumeyago.” (Rom. 13:1) Ganiolu, vambe kha va engise milayo nyo khaguri kholu va gu mba dzumeleyana nayo. Khu giyeyedzo, gu livba khupo. Umo nya litigo nyo khaguri la Europa vathu nya vangi vari khavo: “U nga livbi khupo wa gu wona gu khuwe kha wu na nga phasa gilo.” Kha nga handro wakone avo kha va livbe yatshavbo mikhupo yi vegidwego khu mifumo.

10. Khu ginani hi yedego gu engisa milayo nyo khaguri ambari ha gu yi wona na yi si phasi gilo?

¹⁰ Bhibhiliya yi ngu ganeya gu khiyo dzipfhumu dzi hi fumeyago dzi ngu hi wonisa mihimbo kholu dzi thangedwago khu Sathane nigu nya mba hweya dzi na fuviswa. (Ndzi. 110:5, 6; Muh. 8:9; Luka 4:5, 6) Iyo gambe yari khiyo, ha gu mba engisa vathangeyi ha gu dwanisana ni Nungungulu. Kala olu, Jehovha a ngu dzumeleya gu khuye mifumo yi vega milayo gasi silo si khadzisega. Khu kharato, o vireya gu khuye hi yi engisa. Hi yede gu ‘ninga ni wevbini esi si mu yelago,’ isoso sa gu pata gu livba mikhupo, gu ninga githawo ni gu engisa. (Rom. 13:1-7) Dzimbe dzitepo, adzina hi nga wona milayo nyo khaguri na yi si phasi gilo mwendro na yi  gu garadza gu yi engisa. Ethu hi ngu engisa milayo yoyo kholu Jehovha a hi embeyago gu khuye hi yede gu yi engisa. Ganiolu, kha hi engise milayo yi gu mba gimbeleyana ni gugola gwaye. — Mith. 5:29.

11-12. Guya khu Luka 2:1-6 ginani Josefa ni Mariya va giridego gasi gu engisa nayo, nigu khu yevbini mihandro yi nga manega? (Wona dzifotu.)

¹¹ Ethu hi nga hevbula khu giyeyedzo gya Josefa ni Mariya. Avo va di dzi emisede gu engisa mufumo ambari tepo si nga va garadzeya gu gira isoso. (Leri Luka 2:1-6.) Tepo Mariya a nga ba ari ni mimba, mufumo wu di dusa nayo wu nga linga gu engisa gwaye ni Josefa. Augustus, mufumeli wa Roma, a di khuye vathu vatshavbo va di yede gu bweleya tigoni gwawo nya mavelego gasi va gira giloveya. Josefa ni Mariya va di yede gu gimbiya 150 dzikilometru kala Bhetlehema, nigu ndziya va nga yi thumisa yi diri ni sigomo nya singi. Kha sa nga ba si vbevbuga gu va gira liendro leli, ngudzu-ngudzu olu Mariya a nga ba ari ni mimba. Avo adzina va garadzegide khu kotani nya giemo gya Mariya ni gyanana gi nga hadzi velegwa. Ginani a nga hadzi gu gira ya gu tshuka yi vboha tepo nya gu a velega ndrani nya liendro leli? Mariya adzina garadzegide ngudzu kholu a di hadzi velega Mesiya a viredwego khu maho nyo fuviye khu myaga nya yingi. Ga siemo satshavbo sesi, ina si di hadzi gu va vbevbugeya gu engisa nayo nya mufumo?

¹² Josefa ni Mariya kha va vega gupima avbo nya sigaradzo sawe. Avo va di engisa mufumo. Jehovha a va kategiside kholu va nga engisa. Mariya a vbohide gwadi Bhetlehema ni gu a velegide gyanana gi nga ba giri ni womi nya wadi nigu gambe a phasedzede avbo nya gu tadzisege nya giprofeto nya Bhibhiliya. — Mik. 5:2.

13. Gu engisa gwathu ga gu phasa vandriyathu khu ndziya muni?

¹³ Tepo hi engisago dzipfhumu, ha gu phasega ethu ni vambe. Khu ndziya muni? Nyo pheye, ethu kha hi tsayiswe nga vale va tsayiswago khu gu mba engisa nayo. (Rom. 13:4) Tepo hi engisago mifumo, iyo yi na wona Dzifakazi dza Jehovha nga vathu va engisago. Khu  giyeyedzo, hwane nya myaga nya yingi tigoni ga Nigéria, masotshwa ma di beya Salawuni nya Mufumo gasi gu vbwetedzeya vale va gu mba livba mikhupo. Ganiolu, muthangeyi a di ruma gu khuye masotshwa ma duga khu Salawuni nya Mufumo a bwe a ma embeya gu khuye: “Dzifakazi dza Jehovha tepo yatshavbo dzi ngu livba khupo.” Tepo u engisago milayo, uwe wa gu phasedzeya gasi Dzifakazi dza Jehovha dzi simama gu wonwa khu ndziya nya yadi. Nigu isoso si na vhikeya vandriyathu mindru watshigu. — Mat. 5:16.

14. Ginani gi phasidego ndriyathu nyo khaguri gu dzi “emiseya gu engisa” mifumo?

¹⁴ Ambari ulolo, khandri tepo yatshavbo hi dzi emisedego gu engisa mifumo. Ndriyathu moyo nyo pwani khu Joanna a vbanyago Estados Unidos wari, khuye: “Si di gu nyi garadzeya gu engisa, kholu vathu nyo khaguri ndrangani gwangu va di pharidwe khu ndziya nya mba yadi khu mifumo.” Ganiolu, Joanna a di tugula gu khuye a di yede gu vbindrugedza mapimiselo yoyo. Gupheya, a di ema gu leri mahungu umo nya dziredhi sociais ma wugeyago mifumo. (Mav. 20:3) Nya wuvili, uye a di gombeya ga Jehovha gasi a mu phasa gu mu tumba a bwe a si vireyi gu wona guvbindrugedza gu girwago khu mifumo nya vathu. (Ndzi. 9:9, 10) Nya wuraru, uye a di leri dzindrima dzi gomogo umo nya mabhuku yathu dzi ganeyago khu gu mba dzi bedzedzeya umo nya politika. (Joh. 17:16) Olu Joanna wari khuye, gu ninga githawo ni gu engisa mifumo si ngu mu ninga gurula.

15. Khu ginani si nga hi garadzeyago gu engisa ava va hi thangeyago libandlani?

¹⁵ Jehovha a gu vbweta gu khuye hi ‘engisa ava va hi thangeyago libandlani.’ Ambari olu Jesu a gu Muthangeyi nyo vbeleye, uye a gu thumisa vathu nya mba vbeleya gasi gu thangeya valandreyi vaye mafuni. Dzimbe dzitepo, adzina dzi nga wuya gu va engisa ngudzu-ngudzu va gu hi lomba gu gira gilo hi gu mba dzumeleyana nagyo. Khu tepo nyo khaguri, Mupostoli Pedro si mu garadzede gu engisa. Tepo ngilozi yi nga embeya Pedro gu khiyo a nga hodza ni gevbini girengo gi nga ba gya sa handzega khu guya khu nayo wa Mosi, Pedro khandri a di bomba gumogo basi, ganiolu guraru. (Mith. 10:9-16) Khu ginani? Kholu gwaye, gileletelo gegi kha gya nga ba gi pwala munyu. Si di hambanide ngudzu ni esi uye a nga ba a olovede gu gira. Pedro si mu garadzede gu engisa ngilozi nyo vbeleye, ahati ethu? Ina si ngu hi garadzeya gu engisa vathu nya mba vbeleya?

16. Ambari olu Pawulo a hakhidego gileletelo gi nga gira gu khatshi kha gi pwali, ginani a giridego? (Mithumo 21:23, 24, 26)

¹⁶ Mupostoli Pawulo a di dzi “emisede gu engisa” ambari tepo simbe sileletelo si nga ba si gira gu khatshi kha si pwali. Makristo nya Majudha ma pwide mapepeteya nya gu khayo Pawulo a “gu diga gu landra nayo wa Mosi” nigu kha nga ba a wu ninga githawo. (Mith. 21:21) Madhota nya Makristo ya Jerusalema ma di embeya Pawulo gu dzega 4 vama gasi va hongola tempeleni aya dzi agisa guya khu nayo. Ganiolu, Pawulo a di gu dziti gu khuye Makristo kha ma nga ba ma yede gambe gu engisa nayo wule, nigu kha nga ba a giride gilo nyo guvivbe. Ambari ulolo, Pawulo a di dzegeya gu engisa gileletelo gile. Uye “a di dzega vama vale vaya dzi agisa guya khu nayo.” (Leri Mithumo 21:23, 24, 26.) Pawulo a di engisa gasi gu andrisa gurula. —Rom. 14:19, 21.

17. Ha gu hevbula ginani khu giyeyedzo gya Stephanie?

¹⁷ Ndriyathu moyo nyo pwani khu Stephanie si mu garadzede gu dzumeya makungo ma hungidwego khu vandriyathu va tigoni gwaye. Uye ni mwama waye va di tsakide ngudzu  khu gu thuma ni tsawa nyo khaguri wu nga ba wu ganeya limbi lidimi. Khavbovbo, Bheteli yi di gira malulamiselo nya gu sege tsawa wowo, nigu patwa wowu wu di bweleya libandlani gwalo. Stephanie wari, khuye: “Gasi gu ganeya lisine eni kha nya tsaka, nyi di gu pimisa gu kheni libandla langu kha la nga ba li vbweta giphaso.” Ambari ulolo, uye a di hunga gu seketeya gileletelo gyogyo nya giphya. A gu engedza gambe gu khuye: “Khu gu gimbiya nya tepo eni nyi di pwisisa gu kheni khu ginani vandriyathu va nga hunga makungo yaya. Umo nya libandla lathu nya liphya, nya vangi vavelegi vawe va di siri Dzifakazi dza Jehovha. Khu kharato, hi di khala vavelegi vawe khu liphuvboni hi bwe hi va tiyisa. Nyo hevbuleya Bhibhiliya ndriyathu nyo khaguri a vbodego khu liphuvboni khu myaga nya yingi. Nigu olu nyi na ni tepo nya yingi gasi gu gira gihevbulo nya muthu enga.” Uye o hegisa khu gu khuye: “Nyi na ni livhalo li agidego kholu nyi ngu dziti gu kheni nyi giride satshavbo nyi nga si kodza gasi gu engisa.”

18. Khu ginani si gu sadi gu engisa?

¹⁸ Hi nga hevbuleya gu engisa. Jesu “hevbulede gu engisa khu gutshaniseka a gu vbanyidego” nasiri ga siemo nya sadi. (Hebh. 5:8) Gu fana ni Jesu, ethu dzimbe dzitepo ha gu hevbuleya gu engisa tepo hi tshanganago ni sigaradzo. Khu giyeyedzo, tepo wu nga pheya tungu nya COVID-19 hi ningidwe gileletelo gi nga ba gi ganeya gu khigyo kha hi yeli gu beya mitshangano Salawuni nya Mufumo ni gu tshumayela khu ndranga ni ndranga. Ina si gu garadzede gu engisa gileletelo gegi? Ganiolu, gu engisa gwago gu gu vhikede, gu phaside libandla gu manega ni gupwanana nigu gu tsakiside Jehovha. Olu, hatshavbo hi dongide gasi gu engisa ni gevbini gileletelo hi na ningwago ndrani nya tshanisa nya yikhongolo. Gu engisa sileletelo soso si na vbulugisa womi wathu! — Joba 36:11.

19. Khu ginani u vbwetago gu khala muthu nya gu engise?

¹⁹ Hi wonide gu khethu gu engisa si ngu resa makategwa nya mangi. Ganiolu, gighelo nya gikhongolo gi hi girago hi vbweta gu engisa Jehovha khu gu hi ngu mu haladza ngudzu, nigu ha gu vbweta gu mu tsakisa. (1 Joh. 5:3) Kha hi na nga si kodza gu livba Jehovha khu satshavbo nya sadi a hi gireyago. (Ndzi. 116:12) Ganiolu, hi nga mu engisa hi bwe hi engisa vale a va hathidego gasi gu hi thangeya. Ha gu va engisa hi na yeyedza gu khethu hi vathu nya guti. Nigu muthu nya guti a ngu gira monyo wa Jehovha wu tsaka. — Mav. 27:11.