Eni nyi velegidwe khu 22 nya Novembro nya 1929, ga gidhoropana nyo khaguri gi ranwago gu pwani Noville, gi gu na ni 9 mathembwe vbafuvbi ni Bastogne ga gipandre gi gu romo Ardennes, Bélgica. Nyi nga gu dundruga silo nya sadi nyi nga si vbanya na nyi ngari nyi gyanana gumogo ni vavelegi vangu thembweni gwathu. Eni ni nandra wangu Raymond, hi di gu dusa leti nya dzimombe tshigu ni tshigu hi bwe hi phasedzeya gu vbwera. Umo nya gidhoropana gyathu, hi di gu thuma hatshavbo gasi gu phasana.

Vavelegi vangu, Emile ni Alice va di gu beya tshetshe nya katolika. Dzatshavbo Dzidhomingu, avo va di gu hongola Misatunu. Ganiolu, khu 1939 gu di vboha vapiyonero nyo khaguri va tago khu Inglaterra gipandreni gwathu, va bwe va ninga revhista nyo khaguri papayi wangu yi nga ba yi ranwa gu pwani Consolação (muhunu yi ranwago pwani Khendzugani!) Papayi wangu a di dzegeya gu tugula gu khuye revhista yeyi yi di gu ganeya lisine, nigu iyo yi mu kutside gu pheya gu hevbula Bhibhiliya. Tepo a nga ema gu hongola Misatunu, vavhizinhu vathu va di pheya gu mu wugeya khu tshivba. Avo va giride satshavbo va nga si kodza gasi papayi wangu a simama avbo nya tshetshe nya katolika nigu va ganedzisanide khu mahungu yoyo.

Nyi vbisegide ngudzu khu gu wona papayi wangu na gu pharwa khu ndziya nya mba yadi khu vavhizinhu vathu. Khu kharato, khiso si nyi giridego nyi gira nombelo nyi wu khumbugidego gupheyani nya ndrima yeyi. Tepo vavhizinhu vathu va nga ema gu wugeya papayi wangu, monyo wangu wu di tsaka. Nyi tiyisegide gu kheni Jehovha ‘Muengiseyi nya nombelo.’

Vanazi va Alemanha, va di dhumeya Bélgica khu 10 nya Maio nya 1940. Kha nga handro wakone, vathu nya vangi va di tutuma khu tigoni mule, nigu ndranga yathu yi di tutumeya sul ga França. Mudzindziyani, dzimbe dzitepo hi di gu vbindra khu malanga gu nga ba gu dwana mabuthu ya Alemanha ni França.

Tepo hi nga bweleya thembweni gwathu, hi di tugula gu khethu avo va di gu bide satshavbo si  nga ba si hi lumba. Gu di gu tshade basi yimbwa yathu nyo pwani khu Bobbie, a gu iyo yi nga hi hoyozeya. Khu kharato, isoso si di nyi gira nyi dzi wudzisa gu kheni: ‘Khu ginani gu gu na ni dzinyimbi ni gu tshaniseka?’

Ndrani nya tepo yoyo, hi tiyisidwe ngudzu khu maendro hi giredwego khu ndriyathu Emile Schrantz, a a gu lidhota li nga ba liri piyoneru. Khu gu thumisa Bhibhiliya, uye a nyi tshamusede gwadi gu khuye khu ginani hi tshanisekago a bwe a hlamula satshavbo siwudziso sangu maningano ni womi. Nyi di pheya gu manega ni wupari nyo tiye ni Jehovha nyi bwe nyi tiyisega gu kheni uye Nungungulu nya lihaladzo.

Ambari tepo yi nga ba yi si vbeyi nyimbi, ndranga yathu yi di gu tsaka tepo yatshavbo khu gu wusedwa khu vandriyathu. Khu Agosto nya 1943, ndriyathu José Nicolas Minet, a di ta hi wuseya avbo hi nga ba hi khala a bwe a hi vegeya ganelo. Uye a di wudzisa gu khuye: “Khu mani a vbwetago gu bhabhatiswa?” Eni ni Papayi wangu hi di khusedza mawogo. Hi di bhabhatiswa omu nya gitsongwana gi nga ba gi romo vbafuvbi ni lithembwe lathu.

Khu Dezembro nya 1944, libuthu la Alemanha li di wugeya khu tshivba avba nya Nyimbi nya Wuvili nya Mafu yatshavbo gipandreni gya oeste ga Europa. Nyimbi yoyo yi tidwago kha nga Batalha do Bolsão. Hi di gu vbanya vbafuvbi ni avbo va nga ba va gireya avbo nyimbi yoyo nigu hi khade ngima mowo na hi gu sihade gaya. Litshigu limwedo, nyi di duga gasi gu ya vhuveya sirengo, khavbovbo yi di thega bhomba yi bwe yi tshungunuwa vbatshani nya nyumba gu nga ba gu romo guhodza nya sirengo. Lisotswa nyo khaguri la América, li nga ba liri vbafuvbi ni liphandro avbo nyi nga ba nyi romo neni li di ganeya khu lito nyo khugege khilo: “Dzi rinye vbavbatshi!” Eni nyi di tutuma nyi ya dzi rinya vbafuvbi gwaye, khavbovbo a nyi ambagisa kapaseti yaye gasi gu nyi vhikeya.

Hwane nya nyimbi, hi manegide ni mabhulo ni vandriyathu va libandla la Liège, li khalago 90 dzikilometru gu khugeya avbo hi nga ba hi khala avbo, khu norte. Khu gu gimbiya nya tepo, hi di pheya gu tshangana avba nya tsawa nya wudugwana gasi gu hevbula Bhibhiliya, Bastogne. Nyi phede gu thuma kontabhilidhadhe, nigu isoso si nyi ningide lithomo nyo duse kursu yi gimbileyanago ni milayo. Khu gu landreya, nyi di pheya gu thuma omu nya eskritoriyu nya mufumo. Khu 1951, hi di gira malulamiselo gasi yi manega asembleya nya sirkwitu, Bastogne. Vatshavbo va nga ba va romo ga asembleya yoyo, gu diri  100 vathu gu pata ni piyonera moyo nya sighingi nyo pwani khu Elly Reuter. Uye a di gu gimbide 50 dzikilometru khu bhisikleta gasi guta asembleya. Nya mba hweya, hi di pheya gu haladzana hi bwe hi hunga gu tshadha. Elly a di ngari gu hakha kovhinti gasi gu ya kursari xikola ya Gileyadhi, Estados Unidos. Khu ndziya nya yadi, a di lova lidangaliya a tshamuseya gu khuye khu ginani a nga mba dzumeya kovhinti. Ndriyathu Knorr a nga ba a thangeya thumo wa Jehovha khu tepo yile, a di mu hlamula khu ndziya nya yadi a bwe a mu embeya gu khuye adzina saye litshigu limwedo u na kursari xikola ya Gileyadhi gumogo ni mwama wawe. Hi tshadhide khu Fevereiro nya 1953.

Ga mwaga wa wumowo, eni ni Elly hi di wona Assembleia da Sociedade do Novo Mundo eyi Estadhu ya Yankee, Nova York, Estados Unidos. Na nyi romo iyoyo, nyi diti ndriyathu moyo nya mwama a nga nyi ninga thumo a bwe a nyi rana gasi gu hi hongola hatshavbo Estados Unidos. Ganiolu, hwane nya gu ba hi gombede ga Jehovha khu mahungu yoyo, eni ni Elly hi di hunga gu bweleya Belgium hi ya phasedzeya tsawa nyo khaguri nya wudugwana wu nga ba wuri ni 10 vahuweleyi, Bastogne. Ga mwaga wu nga landreya, hi tsakide ngudzu tepo Elly a nga velega Serge, gyanana gyathu nya gikwatana. Nya mba tsakisa khu gu hwane nya 7 migima, Serge a di dwala a hegisa khu gufa. Ethu hi vbisegide ngudzu khu kotani nya isoso, nigu hi embede Jehovha edzi hi nga ba hi dzipwa khidzo khu nombelo. Ganiolu, uye a hi tiyiside khu gitumbiso gyaye nyo tsakise nya gu wuse avo va fudego.

Khu Outubro nya 1961, nyi manide thumo wu nga hadzi gu nyi dzumeleya gu thuma kha ga piyoneru. Litshigu la limwedo, nyi di ligaredwa khu ndriyathu a nga ba a thuma bheteli ya Bélgica. Uye a di nyi wudzisa gu khuye ina nyi dzi emisede gu thuma kha nga githumi nya sirkwitu (olu gi tidwago kha nga muwoneleyi nya sirkwitu). Eni nyi di mu hlamula gu kheni: “Ina si ngu kodzega gu hi thuma kha nga vapiyoneru khu tepo nyo khaguri na hi nga si dzumeyi thumo wowo?” Ndriyathu a di dzumeya. Hwane nya gu ba hi thumide 8 migima kha ga vapiyoneru, hi di pheya gu thuma kha nga vawoneleyi nya sirkwitu, khu Setembro nya 1962.

Hwane nya myaga mivili na hi gu thumide kha nga vawoneleyi nya sirkwitu, hi di ranwa gasi guya thuma bheteli ya Bruxelas. Hi di pheya gu thuma bheteli khu Outubro nya 1964. Ga thumo wowu nya wuphya, hi manide makategwa nya mangi. Hwanenyana nya gu ba ndriyathu Knorr a hi wusede Bheteli khu 1965, nyi hlamade ngudzu tepo nyi nga hatwa gasi gu thuma kha nga givbango nya bheteli. Khu gu landreya, eni ni Elly hi di ranwa gasi gu ya kursari xikola ya Gileyadhi turma numeru 41. Esi ndriyathu Knorr a embedego mwangadzi wangu 13 myaga hwane, si di tadzisega. Hwane nya gu ba hi kursaride xikola, hi di bweleya bheteli ya Bélgica.

Nyi manegide ni lithomo nyo samadzise nya gu thumise wuti nyi gu nawo khu milayo nya mufumo gasi gu phasa vathu va Jehovha gu gira wukhozeyi wawe na va tshulegide, Europa ni mambe mayigo. (Filp. 1:7) Khu kotani nya isoso, si nyi giride nyi tivana ni vathangeyi nya vangi nya gu vbindre 55 mayigo omu thumo wathu wu himbedzedwago. Wulangani nya gu dzi tivegise khu wuti nyi nga ba nyi ri nawo, nyi di dzi tivegisa kha nga “githumi gya Nungungulu.” Eni tepo yatshavbo nyi di gu tumba wusingalagadzi  wa Jehovha kholu nyi di gu dziti gu kheni ‘monyo wa mufumeli wa gu fana ni gitshongwana nya mati gi gimbidziswago khu Pfhumu Nungungulu. Uye a gu gi rumeya ni hayini a gunago.’ — Mav. 21:1.

Eni nyi na simama gu dundruga mabhulo nyi manegidego nawo ni givbango nyo khaguri nya parlamento ya Europa. Nyi di gu lombide gu ganeya naye khu dzitepo nya dzingi nigu khu gu hegisa nyi si kodzide gu ganeya naye. Uye a di nyi embeya gu khuye: “Nyi ngu gu ninga 5 dzimeneti, kha nyi na nga engedzeya dzimbe.” Ga tepo yoyo kamo, nyi di nogisa thamo nyi pheya gu gombeya. Mwama wule a di goroga a bwe a nyi wudzisa gu khuye, ginani u girago. Nyi di khusedza thamo nyi bwe nyi mu hlamula gu kheni: “Nyi di gu bonga Nungungulu kholu uwe u gimwegyo nya sithumi saye.” Uye a di nyi wudzisa gu khuye: “Sa gu thula ginani isoso?” Nyi di mu yeyedza Varoma 13:4. Khu gu ba ari muwugeyi livhesi leli nya Bhibhiliya, li ndrindride gupima gwaye. Ginani gi giregidego khu gu landreya? Nyi si kodzide gu bhula naye khu tanga nya 30 dzimeneti nigu mabhulo yoyo ma phaside ngudzu. A di bwe a ganeya gu khuye a ngu ninga githawo thumo nya Dzifakazi dza Jehovha.

Khu myaga nya yingi, vathu va Jehovha Europa va emede milayo yi ganeyago khu gu dzi bedzedzeya omu nya politika, gu sayisega nya sanana, mikhupo ni simbe silo. Nyi manegide ni lithomo nya gu patege umo nya mahungu yoyo nyi bwe nyi si wona khu nyabune edzi Jehovha a nga ba a hi phasa khidzo gu dugeleya. Dzifakazi dza Jehovha dzi si kodzide gu pala guvbindra 140 mahungu avbo nya Corte Europeia dos Direitos Humanos!

Ndrani nya mwaga nya 1990, nyi thumide ni ndriyathu Philip Brumley wa tsindza nya mafu yatshavbo ni ndriyathu Valter Farneti wa Itália, gasi gu phasa vandriyathu va Cuba gu khozeya Jehovha na va tshulegide, kholu thumo wathu wu di gu himbedzedwa. Nyi di loveya lidangaliya embaxadha ya Cuba, Bélgica nigu khu gu landreya gu di girwa tshangano gasi gu bhula khu mahungu yoyo. Ndrani nya tshangano wowo nyo pheye, kha sa kodzega gu hi bhula khu satshavbo si nga ba si gira gu mufumo wu himbedzeya vandriyathu va Cuba gu gira thumo wathu.

Hwane nya gu ba hi gombede ga Jehovha, hi di lomba gu rumeya 5000 Dzibhibhiliya Cuba, nigu mufumo wu hi dzumelede. Dzibhibhiliya dzodzo dzi vbohide khu ndziya nya yadi dzi bwe dzi kabanisedwa vandriyathu, nigu isoso si hi giride hi tiyisega gu khethu Jehovha a di gu kategisa mizamo yathu. Khu gulandreya, hi di lomba gambe gasi gu rumeya 27 500 Dzibhibhiliya. Wufumu wu di hi dzumeleya gambe. Gu phasa vandriyathu nyo golege Cuba gu manega ni Dzibhibhiliya dzawe nyo ghandlwe, si nyi ningide litsako nya likhongolo.

Nyi wusede Cuba dzitepo nya dzingi gasi gu phasa vandriyathu gu lulamisa mahungu ma ganeyago khu thumo wathu. Khu gu gira isoso, nyi si kodzide gu  manega ni wupari nya wadi ni sivbango nya singi nya mufumo.

Khu 1994 gu vbindra 1 000 000 vathu va di songwa khu ndziya nya xapi avbo nya gu songwe nya vathu nya vangi (Genocídio) nya Vatutsi, Ruanda. Khu ndziya nya xapi, vandriyathu nyo khaguri navo va fude. Nya mba hweya, tsawa nyo khaguri nya vandriyathu va di ya patega avbo nya gu phasedzeye avo va thegedwego khu dzimhango va tigoni mule.

Tepo hi nga vboha ga lidhoropa nya likhongolo la Kigali, hi di tugula gu khethu RTO gumogo ni omu gu nga ba gu vegedzedwa mabhuku gu di gu poleledwe khu dzibhala. Hi dipwa matimo nya mba tsakisa ya vandriyathu va nga songwa khu migala. Ganiolu, hi pwide gambe gu pwani vandriyathu va phasanide khu gyawe va bwe va yeyedzana lihaladzo. Khu giyeyedzo, hi tide ndriyathu nya Mututsi a nga ba a sihidwe 28 matshigu umo nya liphala khu ndranga mweyo nya Dzifakazi dza Jehovha nya Vahutu. Ndrani nya tshangano wathu Kigali, hi si kodzide gu tiyisa gu vbindra 900 vandriyathu.

Khu gu landreya, hi di vbindra frontera hi vboha Zaire (muhuno gu tidwago kha nga República Democrática de Congo), ethu hi di gu vbwetedzeya tsawa nya wukhongolo nya Dzifakazi dza Jehovha Ruanda, dzi nga ba dzi thavide ni gu hongola avbo gu thaveyago avbo vathu vbafuvbi ni lidhoropa la Goma. Kha ha si kodza gu va mana, khu kharato hi di gombeya ga Jehovha gasi a hi phasa gu va mana. Hi di mana muthu nyo khaguri ruwani, khavbovbo hi mu wudzisa gu khethu u ngu guti avbo dzi gu romo Dzifakazi dza Jehovha gani? Uye a di hlamula gu khuye: “Nyi ngu guti, eni nyi Fakazi ya Jehovha. Nyi ngu tsakeya gu mi dzega hi hongola avbo yi gu romo kometi yi phasedzeyago avo va nga thegedwa khu dzimhango.” Hwane nya gu ba hi giride tshangano nyo tiyise ni kometi yi phasedzeyago avo va nga thegedwa khu dzimhango, hi manegide gambe ni wumbe tshangano wu nga ba wu pata 1 600 vandriyathu va nga ba va thavede ga wulanga wule gasi gu va thaveleya ni gu va tiyisa. Hi va lerede gambe lidangaliya li nga ba lita khiyo ga Huwo nya Guthangeye. Vandriyathu va tsakide ngudzu tepo va ngapwa malito ma gu khayo: “Hi ngu mi pata omu nya milombelo yathu. Hi ngu dziti gu khethu Jehovha gima kha na nga mi diga.” Malito yaya ya Huwo nya Guthangeye, ma tadzisegide khu lisine. Muhuno, gu vbindra 30 000 vandriyathu va ngu thumeya Jehovha na va tsakide Ruanda.

Hwane nya gu ba nyi vbedzide 58 myaga na nyi gu tshadhide, nyi di fedwa khu mwangadzi wangu Elly khu 2011. Nyi di embeya Jehovha edzi nyi nga ba nyi dzipwa khidzo nigu uye a nyi tiyiside. Gimbe gilo gi nga nyi thaveleya, khu gu bhuleya vavhizinyu vangu mahungu nya yadi nya Mufumo.

Ambari olu nyi gu na ni 90 myaga, nyi ngu patega thumoni nyo tshumayele semana yatshavbo. Nyi ngu tsaka gambe khu gu phasedzeya Departamento Jurídico ya Bheteli ga Bélgica, gu bhuleya vambe esi nyi sitigo gomogo ni gu tiyisa vaphya va Bheteli.

Gu ngu vbindra 84 myaga hwane, na nyi gu giride nombelo wangu nyo pheye ga Jehovha. Gu diri maphelo nya womi nyo tsakise owu nyi dzipwidego vbafuvbi ni Jehovha. Nyi ngu mu bonga ngudzu Jehovha khu gu ba a engisede milombelo yangu. — Ndzi. 66:19. b